Στο μυαλό ενός ποδοσφαιριστή

Το βίντεο αυτό μας δίνει την ευκαιρία να περιγράψουμε μερικά πράγματα που απασχολούν την αθλητική επιστήμη και που είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό. Είναι όμως πολύ σημαντικά, και αν εξηγηθούν με απλό τρόπο μπορεί να καταλάβει ο καθένας πόσο ενδιαφέροντα είναι. Όλοι αναρωτιούνται πολλές φορές πως λειτουργεί ένας παίκτης υψηλού επιπέδου, τόσο σωματικά όσο και ψυχολογικά. Η συγκεκριμένη εκπομπή που προβλήθηκε σε βρετανικό δίκτυο και πήρε ως παράδειγμα τον Κριστιάνο Ρονάλντο, μας δίνει μια πάρα πολύ καλή ευκαιρία να δούμε αθέατες πλευρές του αθλητισμού και να ρίξουμε μια ματιά στον τρόπο που αυτός αναπτύσσεται εκτός γηπέδου, στα εργαστήρια, όπου λίγοι έχουν την πρόσβαση και τη γνώση για το τι συμβαίνει εκεί.

Το συγκεκριμένο κομμάτι στο βίντεο, καταπιάνεται με τις γνωστικές λειτουργίες του παίκτη, δηλαδή τον τρόπο που σκέφτεται και ενεργεί το μυαλό την στιγμή της απόδοσης. Να διευκρινίσω ότι ανεξάρτητα από το ποιος είναι ο παίκτης, όλοι οι μεγάλοι ποδοσφαιριστές έχουν τις αντίστοιχες αποδόσεις, όπως δείχνουν οι έρευνες γενικότερα, και μπορούμε να πούμε ότι τα στοιχεία που ξεχωρίζουν έναν ταλαντούχο παίκτη από έναν top επαγγελματία παίκτη, είναι συνήθως οι γνωστικές ικανότητες και η προσωπικότητα, πράγματα τα οποία δεν φαίνονται με το γυμνό μάτι, και τα οποία χρειάζονται πάρα πολλές ώρες προπόνησης και δουλειάς για να αναπτυχθούν και να φτάσουν στην τελειότητα, χωρίς βέβαια αυτό να είναι δεδομένο.

Όπως περιγράφεται στο βίντεο, μελετάται η ικανότητα αντίληψης του χώρου του παίκτη. Δηλαδή ο τρόπος που ‘βλέπει’ στο μυαλό του το γήπεδο και τους άλλους παίκτες.

Το πρώτο τεστ αποκαλύπτει που κοιτάει ακριβώς όταν παίζει. Από τα μάτια, όπως μας πληροφορούν, εισέρχεται το 80%-90% των πληροφοριών προς τον εγκέφαλο, αφήνοντας το υπόλοιπο ποσοστό στις άλλες αισθήσεις. Όπως δείχνουν τα αποτελέσματα, ο έμπειρος παίκτης αν και επικεντρώνεται στην μπάλα, όπως είναι αναμενόμενο, επικεντρώνεται αρκετά και στον αμυντικό, τις κινήσεις της λεκάνης, τα γόνατα και το κάτω μέρος των ποδιών, καθώς και σε άλλα στοιχεία του περιβάλλοντος γύρω του, σε σχέση με τον λιγότερο έμπειρο παίκτη, ο οποίος επικεντρώνεται κυρίως στην μπάλα. Αυτό του δίνει ένα σαφέστατο προβάδισμα σε σχέση με τον λιγότερο έμπειρο παίκτη, γιατί χρησιμοποιεί αυτά τα στοιχεία για να προβλέψει την κίνηση του αντιπάλου του, ενώ ο λιγότερο έμπειρος παίκτης περιμένει πρώτα την κίνηση της μπάλας για να την ακολουθήσει, έχοντας χάσει πολύτιμο χρόνο.

Στο δεύτερο τεστ, υπό εργαστηριακές συνθήκες, μελετάται η ικανότητα του παίκτη να προβλέψει την τροχιά της μπάλας χωρίς να την βλέπει άμεσα, και να την στείλει στα δίχτυα. Η σύγκριση με έναν μη επαγγελματία είναι για να αναδείξει τις διαφορές ανάμεσα σε έναν έμπειρο αθλητή και έναν λιγότερο έμπειρο, χωρίς στο σημείο αυτό να γίνεται σύγκριση των φυσικών τους προσόντων, της τεχνικής ή της ικανότητάς τους. Το πείραμα ασχολείται μόνο με τις γνωστικές λειτουργίες. Η αποτελεσματικότητα του Ρονάλντο, έγκειται στην αντιληπτική του ικανότητα να κρίνει από την στάση του σώματος αυτού που εκτελεί, πριν το λάκτισμα (δηλαδή πριν το κόρνερ, σ’αυτό το παράδειγμα), προς ποια κατεύθυνση θα πάει η μπάλα. Αυτό είναι ένα σημαντικό χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τους παίκτες υψηλού επιπέδου.

Όπως μας λένε και οι ερευνητές, η ανθρώπινη αντίδραση είναι 200msec, και στα 500msec ο Ρονάλντο είχε ήδη υπολογίσει την ταχύτητα, την τροχιά και είχε προγραμματίσει το σώμα του να αντιδράσει την κατάλληλη στιγμή. Όπως είπε και ο ίδιος, ήταν δύσκολο γιατί από τη στιγμή που σβήνουν τα φώτα παύει να συγκεντρώνεται στη μπάλα, και πρέπει να δημιουργήσει στο μυαλό του την εικόνα και να υπολογίσει προς τα πού θα πάει.

Εδώ έχουμε δύο πράγματα να παρατηρήσουμε. Πρώτον ότι το μυαλό σε στιγμές ανάλογες κάνει υπολογισμούς τους οποίους ο παίκτης δεν είναι σε θέση συνειδητά να αναγνωρίσει. Ο εγκέφαλος, ως άλλος ‘μαθηματικός’, υπολογίζει την ταχύτητα και την τροχιά της μπάλας, τη δύναμη που πρέπει να αναπτύξει ο παίκτης, την τεχνική που πρέπει να χρησιμοποιήσει, τις αποφάσεις που πρέπει να πάρει σύμφωνα με την εμπειρία του και την γνώση του. Δεύτερον, μέσα από τα χρόνια της προπόνησης, στο μυαλό εντυπώνονται χιλιάδες πληροφορίες και εικόνες σχετικές με το άθλημα. Αποθηκεύονται στην μνήμη, και όταν το μυαλό τις χρειάζεται τις ανασύρει, χωρίς απαραίτητα να παίρνει αρκετές πληροφορίες από το άμεσο περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται ο παίκτης εκείνη τη στιγμή.

Όπως και στο παράδειγμα του Ρονάλντο, ο παίκτης είχε ήδη την εικόνα στο μυαλό του, και με τις ελάχιστες πληροφορίες που πήρε πριν σβήσουν τα φώτα μπορούσε να αναπαραστήσει νοερά που περίπου θα κατέληγε η μπάλα ώστε να την στείλει στα δίχτυα. Αυτό δίνει υπεροχή σ’έναν παίκτη, καθώς του προσφέρει την πολυτέλεια να κερδίζει χρόνο ώστε να κάνει και άλλους υπολογισμούς σε κανονικές συνθήκες, όπως οι θέσεις των άλλων παικτών, του τερματοφύλακα, οι συνθήκες του αγωνιστικού περιβάλλοντος, κτλ.

Γι’αυτό είναι πολύ σημαντικό, απευθυνόμενη κυρίως τους νεότερους αθλητές, οι ώρες της προπόνησης να είναι μεν πολλές, αλλά κατά κύριο λόγο ποιοτικές, για να μπορούν να εντυπώνονται οι σωστές εικόνες στον εγκέφαλο. Και εδώ να προσθέσω, από άλλου είδους έρευνες στην ψυχολογία, ότι η ξεκούραση είναι απαραίτητη, και ο νυχτερινός ύπνος πολύ σημαντικός, γιατί κατά την διάρκειά του οι νέες πληροφορίες που έχουμε πάρει κατά τη διάρκεια της μέρας ταξινομούνται κατάλληλα, και αυτό κάνει την μάθηση πιο αποτελεσματική. Επομένως, η ξεκούραση και ο τρόπος ζωής ενός αθλητή, δεν αφορούν μόνο στις σωματικές λειτουργίες, αλλά και στις νοητικές.

Γενικότερα, οι δεξιότητες της πρόβλεψης (anticipation) και της λήψης αποφάσεων (decision making) στον αθλητισμό είναι ιδιαίτερα σημαντικές καθώς ένας αθλητής πετυχαίνει όλο και πιο υψηλό επίπεδο απόδοσης. Η ικανότητα να ‘διαβάζει’ ένας παίκτης τις προθέσεις του αντιπάλου και ανάλογα να διαμορφώνει την αντίδραση και την απόδοσή του, βασιζόμενος σε στοιχεία τακτικής και τεχνικής, είναι κρίσιμη για μια επιτυχημένη απόδοση. Τα στοιχεία από τα οποία λαμβάνει πληροφορίες ο παίκτης (advanced cues) εξαρτώνται από την οπτική του ικανότητα και συμπεριφορά, με τις έρευνες να μας δείχνουν ότι οι πιο έμπειροι επικεντρώνουν τη ματιά τους σε πιο ουσιαστικές και γενικότερες πληροφορίες, παρά συγκεκριμένες. Δηλαδή επικεντρώνονται σε στοιχεία κίνησης ή βιολογικά στοιχεία του αντιπάλου όπως αρθρώσεις, άκρα και συγκεκριμένα κομμάτια του σώματος, ανάλογα με την κίνηση που διαδραματίζεται εκείνη τη στιγμή, σε αντίθεση με τους πιο άπειρους που επικεντρώνουν την ματιά τους σε ένα μόνο στοιχείο, π.χ. η μπάλα.

Η οπτική συμπεριφορά βέβαια, όπως και όλη η απόδοση γενικότερα, όμως εδώ μιλάμε συγκεκριμένα για γνωστικές λειτουργίες, επηρεάζεται από ένα σύνολο παραγόντων, εκτός από την ικανότητα του παίκτη ή την εμπειρία, όπως για παράδειγμα το φυσιολογικό ή συναισθηματικό στρες που δημιουργεί το αγωνιστικό περιβάλλον. Και εδώ μιλάμε και για το γνωστικό άγχος, το οποίο όταν υφίσταται, ‘μπλοκάρει’ με τον τρόπο του τους υπολογισμούς που κάνει ο εγκέφαλος, και που αναφέραμε προηγουμένως. Όλοι λίγο ή πολύ έχουμε αναφερθεί στο άγχος, χωρίς πραγματικά να ξέρουμε πως λειτουργεί και επηρεάζει έναν αθλητή, αλλά αυτό από μόνο του αποτελεί μια ολόκληρη συζήτηση.

Ο σκοπός αυτή της περιγραφής δεν είναι τίποτα άλλο από το να εισάγει τον φίλαθλο στον κόσμο της αθλητικής επιστήμης, αλλά και τους νεαρούς παίκτες να κατανοήσουν πως η δουλειά σε πολλά επίπεδα είναι εκείνη που κάνει κάποιον να ξεχωρίζει. Αλλά χωρίς να τους εξηγούμε πάνω σε τι πρέπει να δουλεύουν και με ποιο τρόπο, δεν τους ενισχύουμε το κίνητρο και πρέπει να το παραδεχτούμε.

Η τελευταία, και πιο σημαντική επισήμανση, είναι ότι με τον όρο έμπειρος δεν αναφερόμαστε στον πιο μεγάλο ηλικιακά. Εδώ η εμπειρία μετριέται με τις ώρες της προπόνησης που έχει καταναλώσει ο καθένας, άσχετα με τα χρόνια της ζωής του. Επομένως, η επιτυχία κάποιου έγκειται κατά κύριο λόγο στον τρόπο που ο ίδιος λειτουργεί και σκέφτεται, και γι’αυτό η νοοτροπία του αθλητή και η πίστη του στον εαυτό του, είναι στοιχεία που αφορούν τον καθένα ξεχωριστά.