Μοναδικές σε σύλληψη επινοημένες γλώσσες

Το να εφεύρει κάποιος μια γλώσσα από το μηδέν μόνο εύκολο δεν είναι, αν και πάντα υπάρχουν καλοί λόγοι για μια τέτοια υπερπροσπάθεια.

Άνθρωποι και άνθρωποι έχουν επιδοθεί στο γλωσσολογικό σπορ για όλων των λογιών τους λόγους: από επιστημονικούς, πολιτισμικούς, πνευματικούς και καλλιτεχνικούς σκοπούς μέχρι και πιο πρακτικά κίνητρα, όπως ας πούμε να ελέγξουν θεωρίες για τη φυσιολογία και τη λειτουργία του εγκεφάλου, να βοηθήσουν μεγάλες μάζες αλλόγλωσσων πληθυσμών να επικοινωνούν ευκολότερα μεταξύ τους, ακόμα και για να βελτιώσουν παραδοσιακές και καλά εγκαθιδρυμένες γλώσσες.

Εδώ βέβαια δεν θα μιλήσουμε για τα λατρεμένα επινοημένα αλφάβητα που έχουν δημιουργήσει συγγραφείς και κινηματογραφικοί δημιουργοί, αλλά για απόπειρες πραγματικής επικοινωνίας.

Κι έτσι θα αφήσουμε τις 20 σχεδόν περίπλοκες γλωσσικές διαλέκτους της Μέσης Γης του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών» του σπουδαίου Τόλκιν κατά μέρος (αν και η γλώσσα των Ξωτικών του, τα Elvish, θα μπορούσαν κάλλιστα να ιδωθούν ως ολοκληρωμένο σύστημα επικοινωνίας!), όπως και τη γλώσσα που κατασκεύασε στο συγγραφικό του εργαστήριο ο Τζορτζ Όργουελ για το «1984» (τη διαβόητη απολυταρχική διάλεκτο «Newspeak» που έψαχνε να αντικαταστήσει τα αγγλικά) ή την ακόμα πιο περίφημη λαλιά των Κλινγκόν (το ιδιόλεκτο που φιγουράρει στα «Star Trek»), αν και έχουν ήδη πάρει τη θέση που τους αξίζει.

Ούτε όμως και με τις ακατάληπτες και κωδικοποιημένες γλώσσες που έχουν εμφανιστεί κατά καιρούς σε κρυπτογραφήματα θα κάνουμε λόγο (όπως το διαβόητο Voynich Μanuscript), παρά την ολοκληρωμένη γλωσσολογική περιβολή τους, καθώς είπαμε ότι θα μας απασχολήσουν αποκλειστικά γλωσσικά συστήματα που έχουν φτιαχτεί για επικοινωνία στον πραγματικό κόσμο…

Εσπεράντο



Η Εσπεράντο παραμένει η πιο πετυχημένη απόπειρα των διεθνών βοηθητικών γλωσσών που έχουμε στα χέρια μας, καθώς τη μιλούν σήμερα περισσότερα από 2 εκατομμύρια άνθρωποι στην οικουμένη! Δημιουργημένη στα τέλη του 19ου αιώνα (1887) από τον πολωνό γιατρό Ludovik Zamenhof, ήταν μια προσπάθεια γλωσσικής παγκοσμιοποίησης: αν όλος ο πλανήτης μιλούσε μια κοινή γλώσσα, τότε οι εθνοτικές συγκρούσεις θα έπαυαν από προσώπου γης.

Ο στόχος του γιατρού ήταν απλός: να φτιάξει ένα απλό στην εκμάθηση και πολιτικά ουδέτερο αλφάβητο που θα ενώσει όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως φυλών, εθνών, τάξεων και φύλων! Η διεθνής γλώσσα Εσπεράντο πήρε τα πάνω της σε όρους προβολής μετά τον Α’ Παγκόσμιο και την προωθούσε ακόμα και η Κοινωνία των Εθνών, αν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο η χρήση της περιορίστηκε, ενώ εντός Πολωνίας έφτασε να κυνηγηθεί.

Παρά τις περιπέτειες, η διεθνοποιημένη λαλιά παραμένει ιστορικά η πλέον επιτυχημένη προσπάθεια για μια ειρηνική lingua franca και ως απόδειξη αυτού, τόσο το Google όσο και η Wikipedia προσφέρουν επιλογές ανάγνωσης στην Εσπεράντο. Όσο για το όνομά της, το πήρε από το πρακτικό εγχειρίδιο «Unua Libro» (1887) του Zamenhof, ο οποίος το δημοσίευσε με ψευδώνυμο «Ντόκτορο Εσπεράντο». Εντός της γλώσσας, το «Εσπεράντο» σημαίνει «Αυτός που ελπίζει». Το πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο (Akademio Internacia de la Sciencoj) διδάσκει τα μαθήματά του και στην Εσπεράντο…

Σολρεσόλ



Πνευματικό παιδί του μουσικοσυνθέτη Francois Sudre που έψαχνε να φτιάξει μια παγκόσμια μουσική γλώσσα το 1827, η Σολρεσόλ είναι ένα από τα λειτουργικότερα παραδείγματα παγκόσμιας βοηθητικής γλώσσας. Φτιαγμένη στο χαρτί, η ηθελημένα απλοποιημένη γλώσσα δημιουργήθηκε με σκοπό να διευκολύνει την πλανητική επικοινωνία και ήταν η πρώτη μάλιστα τέτοια απόπειρα που απέκτησε διεθνή προβολή. Αυτό που την κάνει ωστόσο ιδιαίτερη από κάθε άποψη είναι η μουσική της βάση: περιέχει μόλις 7 συλλαβές (από τις 7 νότες του πενταγράμμου) και οι λέξεις μπορούν να μεταδοθούν τόσο λεκτικά όσο και εξωλεκτικά, με τη βοήθεια χειρονομιών, χρωμάτων και μουσικής φυσικά.

Μέχρι και να την τραγουδήσεις μπορείς, ενώ αν δεν ξέρεις καθόλου γράμματα έχεις τη δυνατότητα να την παρακολουθείς μέσω των διατάξεων των 7 χρωμάτων της. Δυστυχώς, η Σολερεσόλ δεν απογειώθηκε ποτέ, αν και αφοσιωμένοι θιασώτες της παραμένουν μέχρι και σήμερα…

Σλοβιάνσκι



Εδώ μιλάμε για διαγλώσσα, η οποία σχεδιάστηκε από ομάδα γλωσσολόγων για να διευκολύνει την επικοινωνία των σλαβόφωνων πληθυσμών. Η Σλοβιάνσκι είναι ο απαραίτητος σταθμός της Διασλαβικής, το βήμα που θα επέτρεπε δηλαδή την επικοινωνία των διαφορετικών σλαβόφωνων λαών, αλλά και όσων επιζητούν να επιτύχουν μέγιστη κατανόηση κατά την επαφή τους με τους Σλάβους. Η γλώσσα έχει μάλιστα πλούσια ιστορία και προηγείται πολλών κατά αιώνες: η παλιότερη γραφή της, πνευματικό παιδί του κροάτη αβά Juraj Krizanic, χρονολογείται από το 1659-1666.

Αν και στην τωρινή μορφή της δημιουργήθηκε το 2006. Το 2011 βέβαια η Σλοβιάνσκι υπέστη εκτεταμένη αναθεώρηση και συγχωνεύτηκε με δύο αντίστοιχες απόπειρες, φιγουράροντας πια ως «Διασλαβική». Πέρα από τις ιστορικές της περιπέτειες, η Σλοβιάνσκι μπορεί να αποδοθεί τόσο στο λατινικό όσο και το κυριλλικό αλφάβητο, την ίδια ώρα που η γραμματική και το συντακτικό της βασίζεται στις κοινές δομές των σλαβικών ιδιολέκτων. Περισσότεροι από 2.000 σλαβόφωνοι την ξέρουν και την εξασκούν…

Sambahsa-Mundialect



Άλλη μια απόπειρα διεθνούς βοηθητικής γλώσσας, η Sambahsa επινοήθηκε από τον γάλλο Olivier Simon το 2007 ως άλλο ένα ιδιόλεκτο που θα φέρει κοντά όλους τους ανθρώπους της Γης. Βασίζεται στην ινδο-ευρωπαϊκή γλώσσα, έλκοντας στοιχεία από τα αραβικά, τα κινεζικά, τα ινδονησιακά, τα τούρκικα και τα σουαχίλι, αν και η γραμματική της είναι υπεραπλουστευμένη.

Ακολουθώντας μάλιστα τους μοντέρνους καιρούς που γεννήθηκε, η Sambahsa πρωτοκυκλοφόρησε στο ίντερνετ τον Ιούλιο του 2007, αν και ο δημιουργός της τη δούλευε στο εργαστήριό του τουλάχιστον 8 χρόνια. Η γλώσσα διαθέτει μάλιστα εκτεταμένο λεξιλόγιο αλλά και μεγάλο αριθμό βοηθητικών και πρακτικών εγχειριδίων. Όσο για το όνομά της, είναι μαλαισιανής προέλευσης, ως σύντμηση δηλαδή των λέξεων «sama» (ίδιο) και «bahsa» (γλώσσα)…

Universalglot



O πρωτεργάτης γάλλος γλωσσολόγος Jean Pirro βάλθηκε να σκαρώσει μια διεθνή βοηθητική γλώσσα το 1868 κερδίζοντας στα σημεία τις άλλες περιβόητες τέτοιες απόπειρες, καθώς προηγείται της Volapuk κατά μια δεκαετία και της Εσπεράντο κατά 20 σχεδόν χρόνια. Η πρώιμη, αν και σχετικά ανεπιτυχής, Universalglot βασιζόταν στο λεξιλόγιο διαφόρων διαλέκτων, γι’ αυτό και πήρε την τίτλο-έπαινο ως το «πρώτο ολοκληρωμένο βοηθητικό γλωσσικό σύστημα που βασίζεται στα κοινά στοιχεία των φυσικών γλωσσών».

Αυτή ακριβώς η ενσωμάτωση στο επινοημένο σύστημα αρχών που συναντάμε στις φυσικές γλώσσες ήταν που την έκανε σχετικά δημοφιλή, συγκεντρώνοντας τον θαυμασμό των γλωσσολόγων της εποχής του και γεννώντας μόδα παραγωγής φτιαχτών συστημάτων επικοινωνίας (όπως η Novial του Otto Jespersen ας πούμε). Ο Pirro της χάρισε περισσότερες από 7.000 βασικές λέξεις αλλά και μπόλικα προθέματα, επιτρέποντας έτσι την παραγωγή ενός ιδιαίτερα εκτεταμένου λεξιλογίου…

Volapuk



Εδώ έχουμε μια από τις πλέον δημοφιλείς επινοημένες γλώσσες, που έφτασε στην περίοδο της ακμής της να τη μιλούν 1 εκατομμύριο άνθρωποι! Δημιουργημένη στα 1879-1880 από τον γερμανό καθολικό αβά Johann Martin Schleyer, ήταν ο Θεός που εμφανίστηκε στον ύπνο του και του υπέδειξε λέει την ανάγκη για μια νέα παγκόσμια γλώσσα. Τρία συνέδρια χρειάστηκαν για την τελειοποίηση της Volapuk (στο Friedrichshafen το 1884, στο Μόναχο το 1887 και στο Παρίσι το 1889), κι ενώ στα δύο πρώτα οι σύνεδροι μιλούσαν γερμανικά, στο τρίτο έφτασαν να συνεννοούνται αποκλειστικά στη Volapuk!

Το 1889 υπήρχαν 283 φιλολογικές λέσχες και όμιλοι που την αφορούσαν και περισσότερες από 25 επιθεωρήσεις που εκδίδονταν αποκλειστικά στο επινοημένο λεξιλόγιο! Και βέβαια περισσότερα από 300 πρακτικά εγχειρίδια για την εκμάθησή της σε 25 γλώσσες. Παρά την πρωτοφανή επιτυχία της όμως στα τέλη του 19ου αιώνα, στον 20ό έμελλε να εκτοπιστεί από άλλα γλωσσικά ιδιώματα (και κυρίως την Εσπεράντο), περνώντας πια στο περιθώριο των τεχνητών γλωσσών.

Παρά το γεγονός ότι το λεξιλόγιό της βασιζόταν στις λατινογενείς γλώσσες, οι ρίζες των λέξεων τροποποιήθηκαν τόσο που στο τέλος ήταν πρακτικά αγνώριστες (για παράδειγμα, «lol» ήταν το τριαντάφυλλο, «nim» το ζώο και «Melop» η Αμερική). Δύσκολη στην εκμάθησή της, όχι μόνο για το ακατάληπτο λεξιλόγιο αλλά και την περίπλοκη γραμματική της, η Volapuk γνώρισε πρωτοφανή δόξα αλλά και εξίσου ηχηρή πτώση…

Occidental



Η Occidental (μετονομάστηκε αργότερα σε Interlingua) ήταν άλλη μια τεχνητή παγκόσμια βοηθητική γλώσσα που δημιουργήθηκε από τον γερμανικής καταγωγής εσθονό αξιωματικό του Ναυτικού και ερασιτέχνη γλωσσολόγο Edgar de Wahl το 1922. Έχοντας περάσει από τη Volapuk και μετά την Εσπεράντο, ο απόστρατος αξιωματικός έψαχνε την ιδανική ενσάρκωση της διεθνούς βοηθητικής γλώσσας και κατέληξε έτσι στη δική του απόπειρα: μια γλώσσα που βασιζόταν σε ήδη υφιστάμενες λέξεις από πλειάδα γλωσσών (κυρίως ευρωπαϊκών), κάτι που την έκανε σχεδόν φυσική γλώσσα!

Παρά τη λατινογενή της βάση και την κοινή καταγωγή των λέξεων από τα λεξιλόγια των δυτικών γλωσσών, το τεχνητό ιδιόλεκτο ακολουθούσε τη λεγόμενη Αρχή του de Wahl, ένα σύνολο κανόνων δηλαδή για τη μετατροπή των ρημάτων σε ουσιαστικά και επίθετα. Το αποτέλεσμα ήταν μια γλώσσα εύκολα κατανοητή σε χρήστες της ινδοευρωπαϊκής, με την απλοποιημένη γραμματική της να τη μετατρέπει σε εξαιρετικά δημοφιλή στην Ευρώπη κατά τα 15 χρόνια που προηγήθηκαν του Β’ Παγκοσμίου. Μετά τον πόλεμο, το όνομά της άλλαξε σε Interlingua, αν και πλέον τα χρόνια της δόξας της είχαν περάσει ανεπιστρεπτί…

Blissymbols



Η Blissymbols ή Blissymbolics είναι ένα ιδεογραφικό σύστημα γραφής που ονομάστηκε επισήμως Semantography και αποτελείται από μερικές εκατοντάδες βασικά σύμβολα, καθένα εκ των οποίων αντιπροσωπεύει μια βασική ιδέα. Οι απλοί αυτοί απεικονιστικοί χαρακτήρες μπορούν να συνδεθούν σε μεγαλύτερες εικονογραφικές φράσεις, γεννώντας έτσι νέες ιδέες.

Η Blissymbols διέφερε από τα μεγάλα γραπτά συστήματα επικοινωνίας του κόσμου καθώς οι χαρακτήρες της δεν αντιστοιχούσαν ολωσδιόλου σε φωνήματα ομιλουσών γλωσσών. Πνευματικό παιδί του χημικού μηχανικού Charles K. Bliss (Karl Kasiel Blitz), ο οποίος είχε γεννηθεί στην τότε Αυστροουγγαρία, ο δημιουργός είχε μεγαλώσει σε μια κοινωνία που οι διαφορετικές εθνοτικές ομάδες «μισούσαν η μία την άλλη, κυρίως επειδή μιλούσαν και σκέφτονταν σε διαφορετικές γλώσσες», γι’ αυτό και αποφάσισε να φτιάξει μια παγκόσμια γλώσσα για όλους. Αφού πέρασε από στρατόπεδα συγκέντρωσης και γνώρισε πολλές περιπέτειες ως εξόριστος στη Σαγκάη, ο Bliss σκαρφίστηκε και τελειοποίησε το αναπαραστατικό του ιδιόλεκτο από το 1942-1949, ζώντας τόσο στη Σαγκάη όσο και την Αυστραλία.

Η εύκολη στην εκμάθηση διεθνής βοηθητική γλώσσα του έλκει την έμπνευσή της από τα κινεζικά ιδεογράμματα και αποζητούσε να επιτρέψει την επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων εξοικειωμένων σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα. Η γραπτή γλώσσα βρήκε την έκφρασή της μέσα από πινακίδες που τοποθετήθηκαν σε διάφορα δημόσια μέρη, από αεροδρόμια της Αυστραλίας μέχρι και πλατείες του Καναδά!

Afrihili



Ήταν το 1970 όταν ο γκανέζος πολιτικός μηχανικός και ιστορικός K.A. Kumi Attobrah αποφάσισε να φτιάξει μια πανεθνική αφρικανική γλώσσα για να λειτουργήσει ως lingua franca σε ολάκερη τη Μαύρη Ήπειρο. Τα Afrihili (συνδυασμός των λέξεων «Africa» και «Swahili») επιδίωκαν να «προάγουν την ενότητα και την κατανόηση μεταξύ των διαφορετικών ανθρώπων της ηπείρου, να μειώσουν το κόστος των εκτυπώσεων εξαιτίας των μεταφράσεων και να διευκολύνουν το εμπόριο».

Ο ίδιος ήθελε τη διαγλώσσα του να είναι εύκολη στην εκμάθηση για κάθε Αφρικανό και γνώρισε μάλιστα πολλές αναθεωρήσεις, ώστε να περιλαμβάνει στοιχεία από όσο το δυνατόν περισσότερα ιδιόλεκτα από τις τόσες διαφορετικές φυλές της Αφρικής (αν και περιείχε και πολλές αγγλικές λέξεις). Η απήχηση της παναφρικανικής διαγλώσσας Ni Afrihili Oluga αποτελεί μέχρι και σήμερα αντικείμενο γλωσσολογικής έριδας…

Laadan



Η κατάφωρα φεμινιστική τονική γλώσσα δημιουργήθηκε από την καθηγήτρια γλωσσολογίας Suzette Haden Elgin το 1982 για να μεταδώσει καλύτερα από τα φυσικά συστήματα τη σκέψη των γυναικών! Στο πλαίσιο του ελέγχου της Υπόθεσης Sapir-Whorf, σύμφωνα την οποία οι σκέψεις και οι αντιλήψεις του ατόμου διαμορφώνονται από τη γλώσσα που μιλάει, η φεμινίστρια γλωσσολόγος έβαλε σκοπό να εξακριβώσει αν η ανάπτυξη της ινδο-ευρωπαϊκής γλώσσας διευκολύνει πράγματι την έκφραση των γυναικείων σκέψεων. Τι βρήκε;

Ότι η κοινή βάση των δυτικών γλωσσών ταιριάζει καλύτερα στην έκφραση των σκέψεων των αντρών παρά των γυναικών! Κι έτσι μια νέα γλώσσα έπρεπε να επινοηθεί, μία που να διευκολύνει δηλαδή τη γυναικεία έκφραση. Η Laadan περιλήφθηκε στη σειρά επιστημονικής φαντασίας της Elgin, «Native Tongue» και περιέχει μια σειρά λέξεων που έτσι όπως χρησιμοποιούνται εκφράζουν σαφείς δηλώσεις για το πώς νιώθει κάποιος σε αυτά που λέει κάποιος άλλος.

Σύμφωνα με την Elgin, η γλώσσα της είναι έτσι σχεδιασμένη που να αντισταθμίζει τους φαλλοκρατικούς γλωσσικούς περιορισμούς που έχει επιβάλει ο άντρας στη γυναίκα, η οποία είναι υποχρεωμένη μέσα στα παραδεδομένα ανδροκρατούμενα γλωσσικά πλαίσια να απαντά «ξέρω ότι το είπα αυτό, αλλά στην ουσία εννοούσα…». Αν λοιπόν οι φυσικές γλώσσες δεν επαρκούν για τη γυναικεία έκφραση, η Laadan είναι εδώ να αντισταθμίσει τις απώλειες, επιτρέποντας στους ανθρώπους να εκφράζουν ρητά και απερίφραστα αυτό που στις φυσικές γλώσσες μόνο να υπονοηθεί μπορεί μέσω της γλώσσας του σώματος ή της τονικότητας.

Κι έτσι στη δική της γλώσσα, για παράδειγμα, μια φράση μπορεί να περιέχει μια ειδική λέξη-δείκτη που υποδεικνύει ότι όλη η πρόταση έχει αποτρεπτική ή προειδοποιητική λειτουργία. Και βέβαια περιέχει πολλούς τρόπους για να εκφράζεις συναίσθημα, διακρίνοντας μεταξύ πολλών συναισθηματικών καταστάσεων: αλλιώς λες το «είμαι χαρούμενος για καλό λόγο» και αλλιώς το «είμαι χαρούμενος χωρίς συγκεκριμένο λόγο»…

Πηγή: newsbeast.gr