Ο πανεπιστημιακός και... δηλωμένος Ολυμπιακός, Γιώργος Ρούσης μιλάει ως συνήθως έξω από τα δόντια στο gazzetta.gr για το ποδόσφαιρο, την αγαπημένη του ομάδα, τον Ρεχάγκελ και τον Πάπα!
Ο καθηγητής Πανεπιστημίου από την Κέρκυρα αποτελεί έναν από τους ανθρώπους του πνεύματος που ξεχωρίζουν στη χώρα μας. Έχει συγγράψει πολλά έργα, ενώ είναι καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Πολιτικά έχει μακρά παρουσία του στο χώρο της αριστεράς, με συμμετοχή στον Μάη του '68, ενώ στις τελευταίες εκλογές ήταν επικεφαλής στο ψηφοδέλτιο επικρατείας της ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Παράλληλα με όλες τις δραστηριότητές του, από μικρός είχε... ιδιαίτερη σχέση με τον Ολυμπιακό! Ανήκει άλλωστε στην ομάδα των «Θρησκευόμενων Κόκκινων Επιστημόνων», που με βιβλία και εκδηλώσεις έχουν δώσει διαφορετική διάσταση στο ποδόσφαιρο και τους «ερυθρόλευκους».
Πρόσφατα δημιουργήθηκε θέμα λόγω δηλώσεών του σε αθλητική εφημερίδα, οι οποίες εξόργισαν τον Σάββα Θεοδωρίδη. Ο Γιώργος Ρούσης μιλάει στο gazzetta.gr για τις σχέσεις ποδοσφαίρου και πολιτικής, την αγαπημένη του ομάδα, καθώς και για τη Μέρκελ και τα... βαμμένα μαλλιά του Ότο Ρεχάγκελ, τον οποίο η γερμανική κυβέρνηση προορίζει για πρεσβευτή στην Ελλάδα!
Το καπιταλιστικό οικοδόμημα εκμεταλλεύεται τη δύναμη του ποδοσφαίρου. Αυτό οφείλεται και στην απουσία της αριστεράς;
«Καταρχήν δεν είναι μόνο το καπιταλιστικό σύστημα που το θέαμα το αξιοποιεί και πάει να το εκμεταλλευτεί. Όλα τα συστήματα το έκαναν, εννοώ και τα προ-καπιταλιστικά. Πάρτε τους Ρωμαίους με τις αρένες. Πέρα από το ότι ήθελαν να τη σπάσουν στους δούλους, είχαν και θέαμα. Άρτον και ;θεάματα. αυτό δεν είναι καπιταλιστικό. Το ιδιαίτερο στο καπιταλισμό είναι ότι αυτό έχει εμπορευματοποιηθεί. Και πέρα από την πολιτική αξιοποίηση που γίνεται -έχει γράψει ένα πολύ ωραίο βιβλίο ο παλιός μου φοιτητής και φίλος ο Ελευθεράτος για τη σχέση ποδοσφαίρου και πολιτική- αξιοποιείται το ποδόσφαιρο και εμπορικά στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος. Αυτή είναι η ιδιομορφία της αξιοποίησης. Για την αριστερά και ότι δεν συμμετέχει, αυτό δεν είναι απόλυτα σωστό.
Εάν δείτε τα περισσότερα γήπεδα, από τα Γιάννενα μέχρι τον Ηρακλή και τον Άρη βλέπεις πανό με τον Γκρεβάρα. Όχι μόνο στην Ελλάδα, σε όλο τον κόσμο. Αν δεις τον Δεκέμβριο με τις εξεγέρσεις, ίσως από χώρους μαζικούς, μετά το Σύνταγμα, τα γήπεδα ήταν εκείνα που η νεολαία εξέφρασε την αντίστασή της στο σύστημα. Θυμίζω, έχω περίπτωση ντέρμπι Ολυμπιακού από εκείνη την περίοδο στο “Γ. Καραϊσκάκης” που δεν τολμούσε εμφανιστεί ένας αστυφύλακας. δεν υπήρχε στο γήπεδο. Κι αυτό διότι φοβούνταν να φανούν. Ήταν ένας-δυο της τροχαίας που κρυβόντουσαν. η μεγαλύτερη χαρά της ζωής μου. Κατάφερε το αυθόρμητο κίνημα των γηπέδων να εξαφανίσει τη μπατσαρία, μεγάλη ιστορία. Μη λέμε λοιπόν ότι δεν υπάρχει. Σαφώς δεν υπάρχει όσο θα έπρεπε σε οργανωμένο επίπεδο.
Σαφώς και είναι λάθος της αριστεράς αυτό. Ο ηγέτης του ιταλικού κομουνιστικού κόμματος Τολιάτι έλεγε στα μέλη του κόμματος που την Κυριακή πήγαιναν από εδώ και από εκεί, στην εκκλησία και αλλού "αφήστε την πλάκα και τα γραφεία και τις συγκεντρώσεις. Την Κυριακή αν θέλετε να έρθετε σε επαφή με τον λαό πηγαίνετε στα γήπεδα”. Και σας θυμίζω και τον Γκεβάρα ο οποίος σε κάθε πόλη που επισκεπτόταν στο ταξίδι με τη μοτοσυκλέτα του για να γνωρίσει τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, ήθελε να πηγαίνει στα γήπεδα. Γιατί έβλεπε τον λαό. Είναι κενό της αριστερά ότι οργανωμένα και συστηματικά δεν παρεμβαίνει. Αυτό είναι σωστό και βρίσκουν χώρο τα φασιστοειδή».
Υπάρχουν όμως γκρουπ οργανωμένων οπαδών που αναπτύσσουν δράσεις αλληλεγγύης. Θεωρείτε ότι μπορούν οι οπαδοί να παγιώσουν τέτοιες δράσεις και να αποκτήσουν ένα κοινωνικό προφίλ μέσα σε αυτές τις συνθήκες;
«Κατά τη γνώμη μου τα γήπεδα έχουν ένα πλεονέκτημα έχουν σε σχέση με άλλους χώρους. Ότι είναι κατεξοχήν λαϊκοί χώροι. Το ποδόσφαιρο ως γνωστόν είναι το μπαλέτο της εργατικής τάξης. και δεν είναι τυχαία το μπαλέτο της εργατικής τάξης. Σαν άθλημα σε σχέση με διάφορα άλλα, όπως το κρίκετ, το τένις και το μπάσκετ, κατά τη γνώμη μου εκφράζει σαν θέαμα μια χαμένη από την υπόλοιπη κοινωνία ανθρωπιά. Δηλαδή το αίσθημα της συλλογικότητας, της κοινωνικότητας, το αίσθημα της ομάδας, σε μια κοινωνία εντελώς ατομισμού και εγωκεντρισμού το ποδόσφαιρο με ποικίλους τρόπους εκφράζει αυτό το πράγμα. Είναι συνεπώς κατεξοχήν χώρος, πέραν των εργασιακών ή των πανεπιστημίων, που μπορεί να αξιοποιηθεί και για τέτοιες μορφές».
Βλέπουμε την κυβέρνηση της Μέρκελ να επιλέγει τον λαοφιλή στην Ελλάδα Ρεχάγκελ, για να εξευμενίσει τις πλατιές λαϊκές μάζες....
«Εδώ βγήκαν για τον Πάπα και είπαν ότι του άρεσε η μπάλα. Ανοίγω μικρή παρένθεση για να πω ότι ο πάπας διαπιστώνεται ότι ήταν συνεργάτης ενός από τους πιο στυγνούς δικτάτορες της ανθρωπότητας ,του Βιντέλα στην Αργεντινή. Και ποιο είναι το αφελές; Γιατί μας περνάει και για βλάκες ο νέος αυτός ηγέτης της Χριστιανοσύνης. Ήμουν λέει συνεργάτης του Βιντέλα, αλλά ήμουν για να ανατρέψω τη δικτατορία. Σαν να μας λένε δηλαδή ότι ήταν συνεργάτης των Γερμανών στην Ελλάδα, συνεργάστηκα με τους Γερμανούς για να διώξουμε τον κατακτητή. Αυτή είναι η πρώτη μέρα του νέου Πάπα για να ξέρουμε γιατί μιλάμε. Και μετά η Μέρκελ που θέλει να στείλει τον Ρεχάγκελ.... Είναι σαφές ότι αξιοποιούν το ποδόσφαιρο γιατί ξέρουν ότι έλκει τον κόσμο και μέσω αυτού προσπαθούν να τραβήξουν. εν νομίζω όμως ότι οι φίλαθλοι του ποδοσφαίρου είναι τόσο αφελείς ώστε να τσιμπήσουν. Το ποδόσφαιρο είναι αντανάκλαση της κοινωνίας. όσο μπορούν να επηρεάσουν τους λαούς μέσω άλλων μεθόδων μπορούν να το κάνουν και μέσω του ποδοσφαίρου. Νομίζω ότι η Μέρκελ θα γελοιοποιήσει τον Ρεχάγκελ στην συνείδηση του ελληνικού λαού. Και θα τον κάνει αντιπαθητικό».
Τι θα καταφέρει ο Ότο, όμως, με το να συμμετάσχει σε αυτό; Τι μπορεί να πει σε έναν άνεργο, σε έναν χαμηλοσυνταξιούχο που του κόβουν κι άλλο τη σύνταξη, σε κάποιον που του έχουν κόψει το ρεύμα για 80 και 100 ευρώ;
«Συμφωνώ. Θα γελοιοποιηθεί. Άλλωστε ένας άνθρωπος που βάφει τα μαλλιά του σε αυτή την ηλικία και είναι άνδρας είναι κατεξοχήν γελοίος, αλλά θα γελοιοποιηθεί ακόμα περισσότερο. Θα το δικαιολογούσα σε έναν καλλιτέχνη. Αλλά να είσαι προπονητής και να βάφεις το μαλλί σου είσαι γελοίος, σαν προσωπικότητα. Σαν προπονητής επειδή είσαι συστηματικός για μέτρια ομάδα κατάφερες και μαζί και μες τη Θεά Τύχη την έκανες πρωταθλήτρια Ευρώπης. Αλλά μέχρι εκεί ο κύριος Ρεχάγκελ. Όχι και να μας δίνει μαθήματα πολιτικής το νούμερο. Γιατί αν κάνει αυτό που σκέφτεται να κάνει κατά τη γνώμη μου είναι νουμεράκλα. Καλό είναι να έτρωγε και ορισμένα γιαούρτια αν επιχειρήσει κάτι τέτοιο, δεν θα ήταν κακό. Σαν πρεσβευτής, εννοώ, της Μέρκελ. Εγώ δεν έχω τίποτα ούτε με τη Μέρκελ προσωπικά, έχω όμως με την πολιτική που εκφράζει και συνεπώς αυτή η πολιτική θα πρέπει να αποδοκιμάζεται και στο πρόσωπό της και στο πρόσωπο των απεσταλμένων της».
Αναφερθήκατε στον Πάπα και τη σχέση που προσπαθούν να του χτίσουν με το ποδόσφαιρο ως οπαδού της Σαν Λορέντζο. Είχαμε τις θρησκείες σαν κρατική ιδεολογία, τις βλέπουμε να μπαίνουν δυνατά και στο ποδόσφαιρο;
«Εγώ είμαι Ολυμπιακός ως γνωστόν. Όταν ακούω ότι ο Ολυμπιακός είναι θρησκεία είναι ιδέα, τρελαίνομαι. Είναι τρέλα. Δηλαδή είναι υποκατάστατο. Η γνώμη μου είναι ότι κυρίως το συνεκτικό μιας ομάδας λειτουργεί σε μεγάλο βαθμό και ιδιαίτερα αυτό το βλέπεις στους οργανωμένους οπαδούς, που η ομάδα είναι σχεδόν αποκλειστικά όλη η ζωή τους πέρα από την εργασιακή τους διαδικασία ή την ανεργία τους. Αυτό κατά τη γνώμη μου ισοδυναμεί με κατάπτωση.
Αντί τον ελεύθερο χρόνο σου να τον αξιοποιήσεις δημιουργικά, τον περιορίζεις στη ζωή μιας ομάδας. Κάτι που το έδειχνε αυτό ανάγλυφα ήταν ένα πολύ ωραίο θεατρικό έργο το οποίο βλακωδώς είχαν καταγγείλει οι Ολυμπιακοί. Το ταξιδεύοντας με τον ΠΑΟΚ. Εγώ συναντήθηκα με τα παιδιά και με την Αλικάκη και τους άλλους που το έκαναν, που έδειχναν ακριβώς δύο κορίτσια που ταύτιζαν όλη τη ζωή τους με τον ΠΑΟΚ, από προβληματικές οικογένειες και τα δύο. Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι κατάπτωση. Γιατί συμβαίνει; Διότι τη χαμένη κοινωνικότητα στην υπόλοιπη κοινωνία που δε δίνουν άλλες οργανώσεις, συνδικαλιστικές, κομματικές, πιο συγκροτημένες που θα έπρεπε να την προσφέρουν, την προσφέρουν οι ποδοσφαιρικοί σύλλογοι. Αυτό όμως δεν είναι κατά τη γνώμη μου επαρκές. Δεν οδηγεί πουθενά. Απλώς εκτονώνει μια κατάσταση και την αναπληρώνει, αλλά την αναπληρώνει με ψεύτικο τρόπο».
Το ποδόσφαιρο, που είναι το λαϊκότερο άθλημα, μπορεί να γίνει ένα χρήσιμο κοινωνικό εργαλείο για όποιον καταφέρει να το αξιοποιήσει;
«Σας είπα γιατί έχει μαζική συμμετοχή. Γιατί με μία σειρά τρόπους εκφράζει πράγματα που η πραγματική ζωή αρχίζει και τα αποβάλει. Άρα μέσα από τοποδόσφαιρο ο άνθρωπος βλέπει την ουσία του. Ας πούμε η συλλογικότητα, η ανάδειξη της κοινωνικής προσωπικότητας. Δηλαδή ένας καταπληκτικός παίκτης στο ποδόσφαιρο μπορεί να αναδείξει και το δικό του ταλέντο, αλλά μέσα από το συλλογικό. Το αίσθημα της ομάδας, της υγιούς άμιλλας. Όλα αυτά και μια σειρά άλλα μπορούν να αναδειχθούν μέσα από το ποδόσφαιρο. Εξ' ού και η ανταπόκριση του. Και άρα αυτό πρέπει να το εκμεταλλευτείς και να το χρησιμοποιήσεις.
Είναι ξέρετε σαν ένα μαχαίρι που το χρησιμοποιείς και για να σφάξεις και για να κόψεις το ψωμί. Η αντίδραση και η συντήρηση το χρησιμοποιεί για να σφάξει και να εκμεταλλευτεί τους ανθρώπους, τον χρησιμοποιεί σαν δεύτερη θρησκεία, δηλαδή σαν δεύτερο όπιο του λαού για να τον αποχαυνώνει. Οι προοδευτικές δυνάμεις και η αριστερά πρέπει να το χρησιμοποιήσουν έτσι ώστε να οδηγηθεί σε μι άλλη κατεύθυνση. Κάτι που είναι πολύ δύσκολο με δεδομένο τη δομή την εμπορική του ποδοσφαίρου. Δεν είναι απλό.»
Δημιουργήθηκε θέμα πρόσφατα με κάποιες δηλώσεις σας για τον Ολυμπιακό, οι οποίες προκάλεσαν την αντίδραση του Σάββα Θεοδωρίδη...
«Είπα τρία απλά πράγματα στο ΦΩΣ. Είπα αυτό που κατά τη γνώμη μου θα έλεγε και ο τελευταίος φίλαθλος του Ολυμπιακού που το έβλεπε, δεν χρειαζόταν να είσαι ούτε ειδικός του ποδοσφαίρου, ούτε τεχνικός ούτε να έχεις κάτι το ιδιαίτερο. Το πρώτο ότι η φετινή ομάδα του Ολυμπιακού ήταν χειρότερη από την περσινή. Το είπα στην αρχή της περιόδου, όταν ήταν προπονητής ο Ζαρντίμ και από άποψη ρόστερ, ότι αποδυναμώθηκε. Δεύτερον ότι ο προπονητής ήταν χειρότερος από τον Βαλβέρδε από όσο μέχρι τότε μπορούσα να τον κρίνω και αποδείχθηκε ότι είχα δίκιο και τρίτον ότι με δεδομένα αυτά τα δύο, την πτώση της ποιότητας και την κρίση είπα ότι τα εισιτήρια στην Ευρώπη ήταν πανάκριβα. Δηλαδή ήθελαν ένα εισιτήριο 60 ευρώ. Αυτά είπα, τα θεωρούσα αυτονόητα. Επειδή ο Σάββας ο Θεοδωρίδης είναι κάτι σαν τον Σουσλόφ της Σοβιετικής Ένωσης και με κάθε προεδρία είναι εκεί, οι πρόεδροι φεύγουν, ο Σάββας μένει και θεωρεί εαυτόν αρμόδιο να υποστηρίζει την κάθε διοίκηση και να μην ασκεί κριτική, θεώρησε καλό να πει διάφορα ως συνήθως. Ότι δεν είμαι Ολυμπιακός, ότι τώρα ανακάλυψα τον Ολυμπιακό και να μου επιτεθεί. Υποθέτω ότι τώρα που ο πρόεδρός του άλλαξε πολιτική και άλλαξε και τον προπονητή, θα βγει να κάνει την αυτοκριτική του. Αν ξέρει τι σημαίνει αυτό».
.
Ποια είναι η γνώμη σας για τον φετινό Ολυμπιακό, αγωνιστικά;
«Βλέπω τον Ολυμπιακό όπως όλοι οι φίλαθλοί του. Κοιτάξτε, ξέρω κόσμο που παίρνει χρόνια διαρκείας στον Ολυμπιακό και πολλές φορές δεν πήγαινε στα ματς. Εδώ να πω ότι εγώ είχα συνεχώς εισιτήριο διαρκείας από το 1980 μέχρι πέρσι που αρρώστησα σοβαρά. Δηλαδή από το παλιό Καραϊσκάκη, μετά στο Ολυμπιακό Στάδιο, στη Ριζούπολη και μετά πάλι στο Καραϊσκακη. Υπάρχει κόσμος με διαρκείας, όμως, που πολλές φορές δεν πήγαινε στα ματς, γιατί δεν έβλεπε μπάλα. Δεν έπαιξε μπάλα ο Ολυμπιακός φέτος. Θα μου πείτε πήρε το πρωτάθλημα με 20 βαθμούς διαφορά. Με ενδιαφέρει να παίρνει το πρωτάθλημα, αλλά με ενδιαφέρει να βλέπω και μπάλα. Στο γήπεδο δεν πηγαίνεις για να παίρνεις το πρωτάθλημα. Ο φίλαθλος πηγαίνει στο γήπεδο για να βλέπει ποδόσφαιρο. Όταν δεν το βλέπει αυτό, απογοητεύεται. Και υπάρχει μία σειρά κόσμος (από επαρχίες κ.λπ.) που είχε μία Κυριακή και ήθελε να δει λίγο μπαλίτσα. Στον Ολυμπιακό ήταν εμφανές, παρά το ότι πήρε το πρωτάθλημα και με τέτοια διαφορά, πως δεν έπαιξε μπάλα.
Οφείλεται και στην αποδυναμωμένη ποιότητα του ρόστερ και σε έναν προπονητή που δεν ξέρω αν είναι καλός ή κακός (δεν θέλω να τον κρίνω), αλλά που ήρθε εδώ φοβισμένος, δεν κατάλαβε πού βρίσκεται, καθώς νόμιζε πως ο Ολυμπιακός είναι σαν τον Πανιώνιο, την ομάδα την αντίστοιχη που δούλευε στην Πορτογαλία πριν έρθει σε αυτό το επίπεδο. Δεν πήρε πρωτοβουλίες, δεν ανέδειξε νέα παιδιά και νέους ανθρώπους και για αυτό είχαμε αυτά τα αποτέλεσμα. Τα δείγματα από τον νέο προπονητή, όσο μπορώ να κρίνω, είναι μάλλον θετικά. Μάλλον, δηλαδή γιατί και αυτόν δεν μπορείς να τον κρίνεις θετικά ή αρνητικά σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Αλλά η ανάδειξη νέων παικτών, του Βλαχοδήμου, του Φέισα, του Παπάζογλου, το πώς παίζει με λιγότερες σέντρες, με την μπάλα κάτω, από τα πλάγια κ.λπ. συν αυτά που λέει, δείχνουν πως πέρα από μεγάλος παίκτης που υπήρξε, μπορεί να γίνει και καλός προπονητής. Αλλά και πάλι επιμένω ότι αυτό το ρόστερ, για να κάνει μία σχετικά καλή πορεία στην Ευρώπη, είναι ανεπαρκές και θέλει ενίσχυση. Τώρα το πού, σε ποιες θέσεις, ας το βρει ο ίδιος».
«Στρωμένες» διοικητικά ομάδες, όπως ο Αστέρας Τρίπολης, φιγουράρουν ψηλά στη βαθμολογία, ενώ η ΑΕΚ ή ο Άρης παλεύουν για τη σωτηρία. Μπορούν να αλλάξουν οι συσχετισμοί δυνάμεων; Και αυτοί οι συσχετισμοί να είναι μόνιμοι;
«Πέρα από το να κοντραριζόμαστε με τους Παναθηναϊκούς και του ΑΕΚτζήδες για να κάνουμε την πλάκα μας, γιατί περί αυτού πρόκειται, οι φίλαθλοι των ομάδων πρέπει να ενωθούν σαν Ινδιάνοι, απέναντι στους καουμπόηδες. Και όχι να τρώγονται οι φυλές των ινδιάνων μεταξύ τους. Και ο νοών νοείτω τι εννοώ, όταν λέω Ινδιάνοι και καουμπόηδες. Συνεπώς θλίβομαι βαθύτατα για τον κόσμο του Παναθηναϊκού και της ΑΕΚ, ο οποίος όπως κόσμος του Ολυμπιακού έχει μία Κυριακή ή μία Τετάρτη που θέλει να πάει για να ξεσκάσει στο γήπεδο και για 1,5 ώρα να ξεχάσει τα τεράστια προβλήματά του. Και να σκέφτεται την ωραία μπάλα που βλέπει και όχι το δράμα του το κοινωνικό ή το καθημερινό ή το οικονομικό ή της ανεργίας των παιδιών του. Και δεν μπορεί να το κάνει.
Δεύτερον θλίβομαι διότι κακά τα ψέματα, όσο δεν θα υπάρχει το αντίπαλο δέος, που είναι ο Παναθηναϊκός, η ΑΕΚ, ο Ολυμπιακός κ.λπ, θα πέφτει και το επίπεδο. Κοιτάξτε τι έγινε με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Από τη στιγμή που εξαφανίστηκε, με όλα τα αρνητικά που είχε, ο καπιταλισμός βαράει. Το ίδιο θα γίνει και εδώ. Δεν υπάρχει περίπτωση ο Μαρινάκης, για παράδειγμα, να κάνει επενδύσεις, όταν δει ότι θα πάρει το πρωτάθλημα με 16 βαθμούς. Του χρόνου θα ρίξει κι άλλο το μπάτζετ. Εκτός αν αποφασίσει για λόγους οικονομικούς να κάνει πορεία στη Ευρώπη. Άρα δεν είναι καλό για το ποδόσφαιρο και πόσο μάλλον στον κόσμο.
Τώρα να βρέθηκε ένας επιχειρηματίας στην Τρίπολη, σε μία ομάδα χωρίς ιστορία, να είναι κάπως συγκροτημένος και να βάλει πέντε φράγκα για να κάνει μία ομάδα. Αλλά αυτό εμένα δεν μου λέει τίποτα. Όπως και με εκνευρίζει τραγικά, παραδοσιακές ομάδες τύπου Λίβερπουλ, Μάντσεστερ, Παρί Σεν Ζερμέν ή ακόμα και η Μπαρτσελόνα, να τις βλέπω με διαφήμιση "Emirates" ή να τις έχει κάποιος εμίρης ή ο τάδε νεόπλουτος Ρώσος μαφιόζος. Δεν θα χαιρόμουν αν την ομάδα μου, την Κέρκυρα, την αναλάμβανε ένας μαυραγορίτης Ρώσος και η ομάδα μεγαλουργούσε».
Μπορεί να υπάρξει ιδιοκτησιακό μοντέλο πέρα του κλασικού «προεδροκεντρικού», που θα μπορούσε να εφαρμοστεί στην Ελλάδα;
«Δεν είναι μόνο στην Ελλάδα, δυστυχώς έτσι είναι διαρθρωμένο το ποδόσφαιρο. Διαβάζω αυτή την περίοδο, για τις δικές μου ενασχολήσεις (τα πανεπιστημιακά και τα θεωρητικά μου), για τους τοπικούς σοσιαλιστές. Ο Όουεν είχε κάνει κομμουνιστικές κοινότητες: εργοστάσια των οποίων ήταν ο ίδιος διευθυντής, τα είχε διαπλάσει σε κομμουνιστική κοινότητα στην Αγγλία. Επίσης το ίδιο είχε συμβεί με τα ρολόγια "Lip", μετά τον Μάη του 1968. Δηλαδή πήραν το εργοστάσιο οι εργάτες και το διαχειριζόντουσαν. Νομίζω μία τέτοια επιχείριση δύσκολα θα μπορούσε να επιβιώσει σε καπιταλιστικά πλαίσια. Παρόλα αυτά θα πρέπει να επιχειρηθεί, ιδιαίτερα από τις μεγάλες ομάδες, να αυξηθεί η βαρύτητα των φιλάθλων, στα διοικητικά των συλλόγων. Για παράδειγμα, νομίζω ότι στην ΑΕΚ θα μπορούσε ο δήμος της Νέας Φιλαδέλφειας μαζί με τους φιλάθλους να παίξουν ρόλο. Διότι στον βαθμό που η ομάδα εξαρτάται από έναν κεφαλαιοκράτη, όπως ο Παναθηναϊκός από τον Βαρδινογιάννη μέχρι πρότινος...»
Το ποδόσφαιρο χρησιμοποιείται ως όχημα από κάποιους παράγοντες για άλλες δραστηριότητες;
«Αυτό σε έναν βαθμό υπήρχε και σε άλλες χώρες, αλλά όχι τόσο συστηματικά. Ας πούμε στην Ιταλία, ο Μπερλουσκόνι, είχε πάρει τη Μίλαν. Αυτό είχε σαν στόχο να αναδειχθεί μέσω της Μίλαν πολιτικά, κοινωνικά κ.λπ. Στην Ελλάδα κυρίως σε δύο τομείς, στον Τύπο και στο ποδόσφαιρο (σε σχέση με άλλες χώρες του εξωτερικού), υπάρχει μία ιδιομορφία: ο Τύπος σε άλλες χώρες υπερασπίζεται το σύστημα, αλλά όχι επιμέρους συμφέροντα. Στην Ελλάδα υπάρχουν συγκροτήματα ΜΜΕ τα οποία υπάρχουν όχι για να αποκομίζουν οι ιδιοκτήτες τους κέρδη από το ίδιο το έντυπο ή το κανάλι, αλλά για να πιέζουν με το έντυπο ή το κανάλι και να παίρνουν έργα αλλού. Το ίδιο συνέβαινε και στο ποδόσφαιρο. Ο Νταϊφάς κάποτε είχε πει πως είναι καλύτερα να είσαι πρόεδρος στον Ολυμπιακό παρά πρόεδρος της Ελλάδας, γιατί είχε μεγαλύτερος κύρος. Και είχε δίκιο. Από την άποψη ότι όταν πήρε τον Ολυμπιακό ο Κοσκωτάς, οι καταθέσεις στην τράπεζα Κρήτης (που ήταν μία τράπεζα που δεν την ήξερε κανείς μέχρι τότε), αυξήθηκαν κατακόρυφα.
Το ίδιο και η τηλεφωνία της Panafon, όταν την είχε ο Κόκκαλης. Και θα είχε ενδιαφέρον να γίνει μία έρευνα ακόμα και τώρα στη Vodafone, που είναι συνέχεια της Panafon, γιατί σπανίως θα βρείτε παλιό Ολυμπιακό που δεν έχει Vodafone. Άρα θέλω να πω ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί το ποδόσφαιρο όχι γιατί αποδίδει καθαυτό κέρδη, αλλά γιατί έμμεσα μπορεί να αποδώσει κέρδος σε άλλες δραστηριότητες. Το ίδιο συμβαίνει και στον Τύπο, μέσω της πίεσης που μπορεί να ασκήσει, προκειμένου να αναλάβει κάποιος τη δημιουργία ενός αυτοκινητόδρομου για παράδειγμα. Κι αυτό είναι ελληνικό φαινόμενο. Για παράδειγμα οι μεγάλες ευρωπαϊκές εφημερίδες, στην Αγγλία, στη Γαλλία, το Βέλγιο, ακόμα και οι ιταλικές σε έναν βαθμό (εξαιρουμένου του Μπερλουσκόνι), δεν είχαν και δεν έχουν αυτόν τον χαρακτήρα. Είναι συγκροτήματα που έβγαλαν λεφτά από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα και όχι για να κάνουν άλλες δουλειές».