Σεξουαλική βία, ταμπού και αθλητισμός!

Το τελευταίο θέμα ασέλγειας προπονητή, αυτή τη φορά στα Πατήσια, ήρθε να ταράξει για μια ακόμα φορά τα νερά στο χώρο του ελληνικού αθλητισμού και στη συνέχεια ως δια μαγείας να... εξαφανιστεί, μέχρι την εμφάνιση του επόμενου κρούσματος. Τα περιστατικά σεξουαλικής βίας στο χώρο του ελληνικού αθλητισμού το τελευταία διάστημα έχουν αυξηθεί δραματικά και σε όλες τις γωνιές της χώρας. Μετά τον 49χρονο προπονητή μπάσκετ από τη Ρόδο που κατηγορήθηκε για αποπλάνηση ανηλίκου, ήταν η σειρά της Κρήτης.

Πριν ακόμα η τοπική κοινωνία του Ρεθύμνου προλάβει να συνέλθει από το σοκ της αποκάλυψης ότι 47χρονος προπονητής μπάσκετ εκμεταλλευόταν σεξουαλικά ανήλικα παιδιά τα οποία προπονούσε, βγήκε στη δημοσιότητα η περίπτωση ενός καθηγητή φυσικής αγωγής, παντρεμένου και πατέρα δύο παιδιών, για ασέλγεια σε ανήλικα κορίτσια. Η τελευταία περίπτωση -που βγήκε στη δημοσιότητα, καθώς είναι και αρκετές που δεν βγαίνουν- έγινε στην Αθήνα και συγκεκριμένα στα Πατήσια, γεγονός που δείχνει ότι το θέμα αφορά όλη την κοινωνία και δεν συμβαίνει μόνο σε τοπικό επίπεδο.

Τι γίνεται όμως για την πρόληψη και την αντιμετώπιση ενός τόσο σημαντικού θέματος; Κατά τα φαινόμενα κάποιοι εθελοτυφλούν και αρνούνται να αγγίξουν ένα θέμα που «καίει» και για αρκετούς αποτελεί ταμπού. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο τόσο η έρευνα, όσο και η δράση κατά της σεξουαλικής βίας κατά των παιδιών τόσο γενικά, όσο και συγκεκριμένα στο χώρο του αθλητισμού είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη, αλλά στην Ελλάδα κάποιοι συνεχίζουν να κωφεύουν.

Η Ανή Χρόνη, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, έχει ασχοληθεί σε ακαδημαϊκό επίπεδο με το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης στον αθλητισμό και σχολιάζει στο gazzetta.gr τη φύση του, καθώς και τους τρόπους που μπορεί να αντιμετωπιστεί. Ο λόγος, λοιπόν, στην ειδικό...

«Θέμα-ταμπού»
Εδώ και κάποιους μήνες τα περιστατικά εκδήλωσης διαφόρων μορφών σεξουαλικής βίας προς νεαρούς αθλητές και αθλήτριες από προπονητές στον Ελληνικό αθλητικό χώρο, φαίνεται να αυξήθηκαν. Σίγουρα πρόκειται για ένα θέμα που τραβάει την προσοχή των ΜΜΕ, ενώ ταυτόχρονα τρομάζει, αηδιάζει, πιθανά και να θυμώνει κάποιους, ειδικά εάν πρόκειται για γονείς παιδιών που ασχολούνται με τον αθλητισμό. Από την άλλη, πρόκειται για ένα θέμα που σε επιστημονικό επίπεδο ελάχιστα έχει αγγιχθεί στη χώρα μας και σε θεσμικό καθόλου. Απ' όποια πλευρά όμως κι αν στρέψουμε το κεφάλι να το εξετάσουμε, αποτελεί θέμα δύσκολο, θέμα ταμπού καθώς θίγει τη σεξουαλικότητα και την αξιοπρέπεια του ατόμου--και γι' αυτά τα πράγματα δε συνηθίζουμε να μιλάμε!

Επιτρέψτε μου σήμερα να αγγίξω την επιφάνεια του θέματος παρασύροντας προς την απάντηση του μάλλον ρητορικού ερωτήματος «Το φαινόμενο είναι υπαρκτό, τί κάνουμε γι' αυτό;», μέσα από μια πολυδιάστατη οπτική της πρώην αθλήτριας και προπονήτριας και νυν αθλητικής ψυχολόγου, ερευνήτριας στο θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης στον αθλητισμό και επίσης μητέρας 12-χρονου αγοριού που ασχολείται με τον αθλητισμό. Από τη μια λοιπόν έχω ως συμβούλους μου τη λογική και εμπειρία των αθλητικών βιωμάτων και επιστημονικών γνώσεων κι από την άλλη την αγωνία κι ευαισθησία περί σωματικής και ψυχολογικής υγείας και ασφάλειας του παιδιού μου.

Χρησιμοποιώ εδώ τον γενικότερο όρο της σεξουαλική βίας (οι συχνότερα εμφανιζόμενες μορφές της οποίας είναι η σεξουαλική παρενόχληση, η παιδική σεξουαλική κακοποίηση και ο βιασμός) διότι τα περιστατικά των τελευταίων μηνών διαφέρουν στη μορφή, ένταση και έκταση των συμπεριφορών που έχουν καταγγελθεί. Δυστυχώς, δε διαφέρουν άρδην στις σημαντικές αρνητικές βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες ψυχολογικές, σωματικές και κοινωνικές συνέπειες που τα ακολουθούν. Η εκδήλωση σεξουαλικής βίας προς νεαρούς αθλητές κι αθλήτριες μην εκπλήσσεστε αλλά δεν είναι θέμα ελληνικό. Συνιστά παγκόσμιο πρόβλημα. Στο διεθνή χώρο εδώ και δεκαπέντε τουλάχιστον χρόνια γίνονται εκτεταμένες προσπάθειες διερεύνησης και ευαισθητοποίησης επί του φαινομένου εκδήλωσης σεξουαλικής βίας στον αθλητισμό, ενώ πρόσφατα περάσαμε και στην ανάπτυξη και προώθηση πρακτικών για την πρόληψη κι αντιμετώπιση αυτού.

«Ενεργοποίηση ευρωπαϊκών και διεθνών οργανισμών»
Το Ειδικό Ευρωβαρόμετρο του 2004 με θέμα «Πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Αθλητισμός» αναφέρει ότι, 29% των ερωτηθέντων θεωρεί τη σεξουαλική βία προς τα παιδιά και 25% τη σεξουαλική κακοποίηση προς τα παιδιά, ως σημαντικές αρνητικές πτυχές σχετιζόμενες με τον αθλητισμό. Ως γνωστόν, ο αθλητισμός μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην ευημερία των παιδιών, προσφέροντας τους ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη, ενδυνάμωση και βέβαια κοινωνικοποίηση. Τα οποιαδήποτε βιώματα σωματικής, συναισθηματικής ή σεξουαλικής βίας στο πλαίσιο του αθλητισμού μπορούν να εμποδίσουν την εμφάνιση των προαναφερθέντων ωφελειών και να έχουν μακροχρόνιες καταστροφικές συνέπειες για τα παιδιά.

Πρόσφατα λοιπόν, ευρωπαϊκοί και διεθνείς οργανισμοί ενεργοποιήθηκαν επί του θέματος. Το Φεβρουάριο του 2007, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) τοποθετήθηκε επίσημα πάνω στο θέμα της «σεξουαλικής παρενόχλησης και της κακοποίησης στον αθλητισμό» με στόχο τη συνειδητή αναγνώριση των προβλημάτων αυτών και την προώθηση αποτελεσματικής προληπτικής πολιτικής. Τον Ιούλιο του 2007, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τη «Λευκή Βίβλο για τον Αθλητισμό» όπου αναγνωρίζεται η ανάγκη προστασίας «της ηθικής και σωματικής ακεραιότητας των νέων» στον αθλητισμό. Το 2010, η Unicef εξέδωσε εγχειρίδιο με τίτλο «Προστατεύοντας τα Παιδιά από τη Βία στον Αθλητισμό» αναδεικνύοντας την απουσία ερευνητικών δεδομένων και γνώσεων και την ανάγκη ανάπτυξης δομών και συστημάτων για τη μείωση και πρόληψη του φαινομένου.

Το 2010, το Συμβούλιο της Ευρώπης ξεκίνησε εκστρατεία με τίτλο «1 στα 5» στην προσπάθεια να σταματήσει τη σεξουαλική βία κατά των παιδιών στο γενικότερο κοινωνικό πλαίσιο. Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα της εκστρατείας, «Διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι περίπου 1 στα 5 παιδιά στην Ευρώπη είναι θύματα κάποιας μορφής σεξουαλικής βίας». Η εκστρατεία αυτή παρέχει συγκεκριμένο υλικό, το οποίο και ως γονείς αθλητών, αθλητριών μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να περάσουμε στα παιδιά μας «τον κανόνα του εσώρουχου» ώστε τα ίδια να μπορούν να προστατεύουν τους εαυτούς τους, αλλά και για μάθουμε εμείς οι ίδιοι τί μπορούμε να κάνουμε εάν υποπτευόμαστε κακοποίηση.

«Μόνο η Λευκή Βίβλος της ΕΕ έχει μεταφραστεί στα ελληνικά»
Πιθανολογώ πως θα βοηθούσε εάν όλο αυτό το υλικό ήταν διαθέσιμο και στην ελληνική γλώσσα. Πέρα από τη Λευκή Βίβλο για τον Αθλητισμό της ΕΕ τίποτε άλλο δεν υπάρχει μεταφρασμένο στα ελληνικά, ούτε καν «ο κανόνας του εσώρουχου» που αποτελεί μέρος ευρωπαϊκής εκστρατείας, στην οποία ενεργοποιείται και η Ελλάδα από τον Ιούνιο του 2011. Θα βοηθούσε επίσης εάν κάποιο υλικό στο θέμα της σεξουαλικής βίας στον αθλητισμό προωθηθούνταν με τρόπο φιλικό προς όλους τους πολίτες ανεξαρτήτως του κοινωνικού, οικονομικού, μορφωτικού επιπέδου τους (π.χ., μέσω του Κοινωνικού Έργου του ΟΠΑΠ;).

«Πολύπλευρη προσέγγιση του θέματος»
Παρακολουθώντας τη διεθνή έρευνα καθώς και την εφαρμοσιμότητα των διεθνών πρακτικών, δύο πράγματα έχουν αποσαφηνιστεί τα τελευταία χρόνια αναφορικά με την αντιμετώπιση και πρόληψη παραβατικών συμπεριφορών σεξουαλικής βίας: (α) πως για να μειωθούν τα περιστατικά, τα θεσμικά όργανα κάθε ηγεσίας χρειάζεται έμπρακτα να δημοσιοποιήσουν τη μη-ανοχή τους στις εν' λόγω συμπεριφορές και να υιοθετήσουν ξεκάθαρη πολιτική πρόληψης και διαδικασίες αντιμετώπισης και (β) πως η οποιαδήποτε θεσμική προσπάθεια (π.χ., νομοθεσία, πολιτικές, διαδικασίες, κώδικες ηθικής συμπεριφοράς, κλπ.) από μόνη της δεν μπορεί να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα εξάλειψης ή έστω σημαντικής μείωσης του φαινομένου.

Όπως συστήνει και η τοποθέτηση της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, μόνο αν προσεγγίσουμε το πρόβλημα ταυτόχρονα από πολλές διαφορετικές πλευρές αυξάνουμε τις πιθανότητές μας για ένα ασφαλέστερο αύριο στους χώρους άθλησης. Συνεπώς, η διάδοση πληροφοριών σχετικά με την ισχύουσα νομοθεσία, η θεσμοθέτηση ξεκάθαρων

πολιτικών πρόληψης και διαδικασιών αντιμετώπισης όπως και παρακολούθηση αυτών, η ευαισθητοποίηση και κατάρτιση όλων όσων εμπλέκονται στον αθλητισμό (δηλ., αθλητών/τριών, προπονητών/τριών, μελών της διοίκησης, γονέων, υποστηρικτικού προσωπικού) και η δόμηση ισχυρών συνεργασιών με τους γονείς/κηδεμόνες των αθλητών και αθλητριών είναι απαραίτητες πρακτικές για τη μείωση εμφάνισης του φαινομένου στα αθλητικά δρώμενα. Γιατί όμως στην Ελλάδα δεν έχουμε ακόμη καμία οδηγία, πρακτική ή διαδικασία;

«Αναγκαίο το βήμα από την πολιτεία»
Το φαινόμενο της σεξουαλικής βίας στον αθλητισμό είναι υπαρκτό και απαιτεί ιδιαίτερο σεβασμό και χειρισμούς. Όσο εκφοβιστικό, ταπεινωτικό, εξευτελιστικό κι αν είναι το βίωμα για τον/την αθλητή/τρια και το περιστατικό για την οικογένεια, να θυμόμαστε πάντα πως δε φταίει ο/η αθλητής/τρια για αυτό που του/της συνέβη και πως ποτέ δεν το προκαλεί με τη συμπεριφορά του/της. Από την ερευνητική μου εμπειρία, η αυξημένη εμφάνιση περιστατικών που παρατηρείται στα ΜΜΕ, εκτιμώ πως έγκειται στο γεγονός ότι σήμερα κάποιοι εμπλεκόμενοι τολμούν να μιλήσουν και να εκθέσουν καταστάσεις και όχι σε έξαρση του φαινομένου.

Και οι διεθνείς οδηγίες λένε πως μόνο όταν τα περιστατικά γνωστοποιούνται τυγχάνουν κάποιας αντιμετώπισης. Ίσως τελικά αυτή η εκστρατεία περί διαύγειας στη χώρα μας να επηρέασε τους πολίτες περισσότερο από ότι τον κρατικό μηχανισμό. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, θέλει πολλή δύναμη για να τολμήσεις να μιλήσεις γι' αυτό που σου έχει συμβεί και κάθε τέτοια ενέργεια αποτελεί σημαντικό βήμα μπροστά.

Όμως απ' ότι φαίνεται θέλει περισσότερη από την υπάρχουσα υπευθυνότητα και τον υπάρχοντα σεβασμό προς τους πολίτες για να γίνει ένα βήμα για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου από πλευράς πολιτείας. Σήμερα, κατά το έτος 2012 διεξάγεται πρόγραμμα με χρηματοδότηση από την ΕΕ και τίτλο «Πρόληψη της Σεξουαλικής Βίας στον Αθλητισμό: Εναύσματα για ένα Ανοιχτό και Ασφαλές Αθλητικό Περιβάλλον στην Ευρώπη» στοχεύοντας στην ευαισθητοποίηση και γνωστοποίηση θεμάτων πρόληψης της σεξουαλικής βίας στον αθλητισμό, στην ενίσχυση των διεθνών συνεργασιών επί του θέματος και στη θέσπιση ενός σταθερού δικτύου συνεργατών. Η ΓΓΑ έχει δεχθεί πρόσκληση συμμετοχής στο εν λόγω πρόγραμμα.

Επίσης έχει σταλεί πρόταση προς τη ΓΓΑ για ενσωμάτωση διδακτικών ωρών στις σχολές προπονητών/τριών στο θέμα «Ηθική Προπονητών και Προπονητριών: Προστασία της Ηθικής και Σωματικής Ακεραιότητας των Αθλητών και Αθλητριών». Στις προτεινόμενες ώρες διδασκαλίας θα καλύυπτονται τα θέματα: (α) ο ρόλος του/της προπονητή/τριας στην ανάπτυξη των αθλητών/τριών, (β) οριοθέτηση της σχέσης αθλητή/τριας-προπονητή/τριας και (γ) συνέπειες εκδήλωσης ανάρμοστων συμπεριφορών και σεξουαλικής βίας σε νεαρούς αθλητές και αθλήτριες.

Εν' αναμονή λοιπόν να αλλάξει κάτι προς το καλύτερο...