Πώς οι ποδοσφαιριστές αλλάζουν επίπεδο, αξιοποιώντας τη δύναμη του εγκεφάλου

• Τι είναι η νευροεπιστήμη και πώς συνδέεται με το ποδόσφαιρο
• Η λήψη αποφάσεων στο ποδόσφαιρο
• Εργαλείο για την αναγνώριση ταλέντων
• Πώς βοηθάς πνευματικά έναν παίκτη;

Του Γιώργου Κακαβά*

Πριν από τέσσερα χρόνια, ο Αρσέν Βενγκέρ ρωτήθηκε ποιος πιστεύει ότι θα ήταν ο επόμενος που θα άλλαζε το παιχνίδι στο ποδόσφαιρο. Η απάντησή του ήταν η νευροεπιστήμη. «Γιατί; Γιατί είμαστε στο τέλος της βελτίωσης της φυσικής ταχύτητας», είπε ο Βενγκέρ. «Τα τελευταία 10 χρόνια, η δύναμη και η ταχύτητα των μεμονωμένων παικτών έχει βελτιωθεί, αλλά τώρα έχουμε σπρίντερ παντού. Το επόμενο βήμα θα είναι να βελτιώσουμε την ταχύτητα του εγκεφάλου μας».

Τι είναι η νευροεπιστήμη και πώς συνδέεται με το ποδόσφαιρο

Η νευροεπιστήμη είναι η μελέτη του ανθρώπινου νευρικού συστήματος, ιδιαίτερα του εγκεφάλου, και όλων των πολυάριθμων συνδέσεων και αλληλεπιδράσεων που συμβαίνουν μέσα σε αυτό. Είναι ένας κλάδος της επιστήμης που, στη λαϊκή φαντασία, συγκεντρώνει εικόνες ηλεκτροδίων, σαρωτών και φωτιζόμενων τμημάτων της παρεγκεφαλίδας. Στο ποδόσφαιρο, έχει γίνει επίσης ένας όρος που αναφέρεται στην καλύτερη κατανόηση των πνευματικών δεξιοτήτων και ιδιοτήτων που είναι απαραίτητες για την επιτυχία στο παιχνίδι.

Δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι μία από τις πρώτες περιπτώσεις της νευροεπιστημονικής μελέτης των ποδοσφαιριστών ήταν υψηλής τεχνολογίας. Το 2014, μια ομάδα Ιαπώνων ερευνητών έβαλε τον Νεϊμάρ σε σαρωτή μαγνητικής τομογραφίας για να μάθουν πόσοι νευρώνες - ηλεκτρικά σήματα που μεταφέρουν μηνύματα γύρω από το σώμα - εκτοξεύτηκαν από τον εγκέφαλο του Βραζιλιάνου όταν επιχείρησε μια συγκεκριμένη άσκηση. Τα αποτελέσματα βρήκαν ότι χρησιμοποίησε 90% λιγότερο από μια ομάδα Ισπανών παικτών δεύτερης κατηγορίας.

Το 2017, ο Βενγκέρ συμμετείχε σε μια φουτουριστική πρωτοβουλία, όταν στην πρώτη ομάδα της Άρσεναλ δόθηκαν συσκευές εικονικής πραγματικότητας για να βοηθήσουν στην εκπαίδευση του εγκεφάλου τους. Αυτό το σχέδιο ήταν βραχύβιο, ωστόσο, αφού αρκετοί παίκτες παραπονέθηκαν ότι εμφάνισαν ναυτία.

Το 2024, ο Mat Pearson, επικεφαλής προπονητής αθλητικής απόδοσης στη Wolves, περιορίζει τον χρόνο που αφιερώνουν οι παίκτες της ακαδημίας του χρησιμοποιώντας την εικονική πραγματικότητα. Είναι «συνήθως μία φορά την εβδομάδα για 15-20 λεπτά», λέει. Ο σύλλογος της Premier League χρησιμοποιεί την εικονική πραγματικότητα ως μέσο δοκιμής και βελτίωσης της «λήψης απόφασης» των νεότερων παικτών, βάζοντας τους σε ασκήσεις που αναδημιουργούν εμπειρίες αγώνων.

«Μπορεί να προσφέρει μια καθηλωτική εμπειρία που τους επιτρέπει να δουν το παιχνίδι από πολλαπλές οπτικές γωνίες και γωνίες για να βελτιώσουν και να μετρήσουν τη λήψη των αποφάσεών τους», λέει ο Pearson. «Γενικά οι καλύτεροι παίκτες παίρνουν τις καλύτερες αποφάσεις και τις κάνουν πιο γρήγορα. Με την ανάπτυξη αυτής της ικανότητας, ο ποδοσφαιριστής μπορεί να έχει ένα σημαντικό όφελος».

Η λήψη αποφάσεων στο ποδόσφαιρο

Τι δεν μοιράζονται οι άνθρωποι που παίζουν τα ίδια αθλήματα σε χαμηλότερο επίπεδο; Η ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών ήταν μία απο αυτές.

Ποια είναι τα στοιχεία που συμβάλλουν στην καλή λήψη αποφάσεων; Για τον Eric Castien, η ταχύτητα με την οποία ένας παίκτης μπορεί να επεξεργαστεί πληροφορίες είναι το κλειδί. Ο Castien, είναι ένας πρώην δημοσιογράφος και ερευνητής που του κίνησε το ενδιαφέρον η δυνατότητα αξιολόγησης των νευρολογικών ικανοτήτων των παικτών αφού πέρασε χρόνο στην ακαδημία της Μπαρτσελόνα, τη La Masia.

«Οι άνθρωποι που εργάζονταν εκεί ήταν όλοι πεπεισμένοι ότι είχαν ξεκάθαρα τα βασικά στοιχεία του ταλέντου: ήταν τεχνικά, σωματικά και ψυχικά», λέει ο Castien. «Όταν τους ρώτησα: «Εντάξει, και ποιο από αυτά τα θεμελιώδη είναι το πιο καθοριστικό;» τότε μου είπαν: «Το πιο καθοριστικό είναι κάτι που δεν μπορούμε να προπονήσουμε. Και αυτό είναι μαγεία.»

Ο Castien συνεργάστηκε με δύο Ολλανδούς νευροεπιστήμονες για να αναπτύξει ένα τεστ που θα επιχειρούσε να συλλάβει μέρος αυτής της μαγείας. Μια σειρά παιχνιδιών που αξιολογούσαν την εργασία στη βραχυπρόθεσμη μνήμη, την προσμονή και την αντίδραση κοινοποιήθηκε σε περισσότερους από 1.000 επαγγελματίες παίκτες σε όλη την Ευρώπη.

«Είχαμε παίκτες του Champions League που αποδίδουν στο υψηλότερο επίπεδο [κάνοντας το τεστ]», λέει ο Castien. «Το ερώτημα ήταν: τι μοιράζονται; Και από άποψη εγκεφάλου, τι δεν μοιράζονται οι άνθρωποι που παίζουν τα ίδια αθλήματα σε χαμηλότερο επίπεδο; Διαπιστώσαμε ότι η ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών ήταν ένα από τα σαφή δομικά στοιχεία της ευφυΐας του παιχνιδιού.»

Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Castien αναλύει τη σημασία της επεξεργασίας πληροφοριών στο σύνολο δεξιοτήτων ενός ποδοσφαιριστή. «Πήγα στο πανεπιστήμιο και έτσι, παραδοσιακά, οι άνθρωποι έλεγαν: «Είναι ένας έξυπνος τύπος», λέει. «Αλλά αν με κοιτάξεις στο γήπεδο ποδοσφαίρου, παίζοντας ποδόσφαιρο στο υψηλότερο επίπεδο, τότε θα έδειχνα πολύ ηλίθιος. Και αυτό γιατί μπορώ να συλλάβω πολλές πληροφορίες γύρω μου, αλλά για να τις επεξεργαστώ, χρειάζεται λίγος χρόνος. Και στα ελίτ αθλήματα, δεν έχεις τόσο λίγο χρόνο».

Εργαλείο για την αναγνώριση ταλέντων

Το τεστ χρησιμοποιείται πλέον από περισσότερους από 25 συλλόγους, από την PSV Eindhoven έως τη Real Sociedad και τη πρόσφατα προβιβασμένη Σαουθάμπτον, ως εργαλείο για την αναγνώριση ταλέντων. Ο Castien υποστηρίζει ότι η έλλειψη γνώσης σχετικά με τη νευρολογική ικανότητα ενός παίκτη ή τις δυνατότητές του, είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους τόσοι πολλά υποσχόμενοι ποδοσφαιριστές δεν συνεχίζουν ποτέ να αναπτύσσουν καριέρα στο παιχνίδι.

«Όλοι γνωρίζουμε ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ του ποιος ήταν καλός στα 15, 16, 17 ετών και ποιος θα φτάσει στην εθνική ομάδα ενηλίκων», λέει. «Δεν λέω ότι όλα οφείλονται στον εγκέφαλο, αλλά η έλλειψη γνώσης, η έλλειψη γνώσεων για τον εγκέφαλο των παικτών της ακαδημίας, είναι μέρος της αμφίβολης κούρσας μετατροπής της ακαδημίας».

Ο Castien λέει ότι πιστεύει ότι τα μυστήρια του εγκεφάλου σε σχέση με το παιχνίδι μια μέρα θα λυθούν. «Αν έχω καλή διάθεση, τότε θα έλεγα ότι είμαστε στα μισά του δρόμου», λέει. Καθώς όμως οι νευροεπιστημονικές προσεγγίσεις επεκτείνονται μέσα στο παιχνίδι, ενισχύουν επίσης τεχνικές που υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια και μπορεί, στην πραγματικότητα, να έχουν γίνει ακόμη και της μόδας.

«Υπάρχουν πολλές αντιδράσεις ενάντια στην επανάληψη και το να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά, αλλά στην πραγματικότητα είναι πολύ σημαντικό», λέει η Χόλι Μπριτζ, νευροεπιστήμονας και ακαδημαϊκός που είναι μέλος μιας ομάδας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που τρέχει το πρόγραμμα «Εγκέφαλος στο Ποδόσφαιρο».

«Αυτή η ιδέα της μυϊκής μνήμης, προφανώς δεν είναι στους μυς μας», λέει. «Αυτό που είναι, είναι μοτίβα πυροδότησης [νευρώνων] σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται παρεγκεφαλίδα, η οποία βοηθά σε όλο αυτό το είδος μάθησης. Και ουσιαστικά, αυτά τα μοτίβα πυροδότησης μας επιτρέπουν να κινούμαστε με αυτόματο τρόπο. Και κάθε φορά που κάτι πάει στραβά, τους επανεκπαιδεύουμε.

«Είναι σαν ένα σύστημα ανατροφοδότησης. Δίνεις μια ευκαιρία σε κάτι και αν δεν πετύχει, λες: "Εντάξει, τι πήγε στραβά με αυτό το σημείο; Ας αλλάξουμε τις συνδέσεις μεταξύ αυτών των νευρώνων και θα το δοκιμάσουμε ξανά". Συνεχίζετε και συνεχίζετε με αυτή τη διαδικασία και… μόλις την μάθετε, τότε γίνεται αυτόματα».

Έτσι, αποδεικνύεται ότι η παρατήρηση που συνέδεσε την ικανότητα του Ντέιβιντ Μπέκαμ στα ελεύθερα χτυπήματα με το να είναι «το τελευταίο άτομο στο γήπεδο στις προπονήσεις» εξάγει ένα παρόμοιο συμπέρασμα με τα αποτελέσματα της μαγνητικής τομογραφίας του Νεϊμάρ: ένας συνδυασμός ταλέντου και επαναλαμβανόμενης εξάσκησης οδηγεί τελικά σε περίπλοκη δεξιότητα που γίνεται ενστικτώδης.

Πώς βοηθάς πνευματικά έναν παίκτη;

Η νευροεπιστήμη μπορεί κάλλιστα να αποδειχθεί όπως την οραματίστηκε ο Βενγκέρ. Υποστηρίζει τα παραδοσιακά μέσα για να γίνουν καλύτεροι οι ποδοσφαιριστές.

Η δουλειά της Sally Needham βρίσκεται σε έναν άλλο τομέα όπου η νευροεπιστήμη τεκμηριώνει ορισμένες μακροχρόνιες συμπεριφορές προπονητή: συγκεκριμένα, την τέχνη του να βοηθάς πνευματικά έναν παίκτη. Η Needham εργάζεται στη γνωστική νευροεπιστήμη, ένα πεδίο που μελετά πώς το νευρικό σύστημα αλληλεπιδρά με το σώμα και μια σχέση που συνοψίζεται ως εξής: «Ό,τι νομίζουμε νιώθουμε και ό,τι αισθανόμαστε σκεφτόμαστε».

Εάν ένας παίκτης υποφέρει από άγχος ή αρνητικές σκέψεις, ας πούμε, αυτή η κατάσταση μπορεί να εκδηλωθεί σωματικά. «Θα μπορούσε να είναι ένας σφιχτός βήχας ή ένας υψηλός καρδιακός ρυθμός ή να το αισθάνονται στο στομάχι», λέει η Needham. Μπορεί επίσης να επηρεάσει την απόκρισή τους στη μάχη, τη φυγή ή το πάγωμα. «Αλλά αν αρχίσουμε να αναπτύσσουμε τη συναισθηματική μας ανθεκτικότητα», λέει, «τότε η ικανότητά μας να [πέφτουμε] σε αυτή την κατάσταση θα είναι πολύ λιγότερη».

Η Needham πέρασε τα τελευταία δύο χρόνια συνεργαζόμενη με μελετητές στην ακαδημία της Sheffield United, παρατηρώντας τις στιγμές όπου «οι παίκτες βρίσκονται στην κόκκινη ζώνη, με περιορισμένη σκέψη, περιορισμένη λήψη αποφάσεων, περιορισμένη σάρωση και περιορισμένα μη λεκτικά σημάδια». Στη συνέχεια συνεργάζεται με προπονητές και παίκτες για να εντοπίσει αυτές τις συμπεριφορές και να δημιουργήσει νέες συνήθειες. «Εκτός γηπέδου δημιουργούσαμε ανθεκτικότητα, ώστε όταν ήταν στο γήπεδο, να μπορούν να αντιμετωπίσουν τα πράγματα καλύτερα. Και μετά πρέπει να το επαναλάβεις, να το επαναλάβεις».

Παρά την επανάληψη, η Needham λέει ότι αυτή η γενιά παικτών της ακαδημίας είναι δεκτική σε μια τέτοια προσέγγιση. «Τα παιδιά που έρχονται τώρα είναι διαφορετικά από αυτά που ήρθαν πριν», λέει. «Τα αγόρια με τα οποία έχω δουλέψει, τους αρέσει η γιόγκα, τους αρέσει ο χρωματισμός, τους αρέσει η ενσυνειδητότητα. Καταλαβαίνουν ότι τα συναισθήματα και τα συναισθήματα βρίσκονται σε αυτή τη συνέχεια, ότι δεν υπάρχει καλό και κακό και ότι, στην πραγματικότητα, αυτό είναι φυσιολογικό».

Με ένα τόσο ευρύ φάσμα πιθανών εφαρμογών, η νευροεπιστήμη μπορεί κάλλιστα να αποδειχθεί ότι είναι ο παράγοντας που αλλάζει το παιχνίδι, τον οποίο οραματίστηκε ο Βενγκέρ. Αλλά εν μέρει θα οφείλεται στο ότι στηρίζει τα παραδοσιακά μέσα για να κάνουν τους ποδοσφαιριστές καλύτερους στο παιχνίδι που αγαπούν.

«Οι καλύτεροι προπονητές γνωρίζουν ήδη τους παίκτες και ξέρουν ποιος χρειάζεται μια ώθηση και, ποιος χρειάζεται μια κλωτσιά προς τα πίσω», λέει ο Needham. Αλλά η νευροεπιστήμη «τώρα σου δίνει το αντίγραφο ασφαλείας του γιατί κάνεις αυτό που κάνεις – είναι η διαφορά μεταξύ της εφαρμογής μιας προσέγγισης και της κατανόησής της».

Το 2021 είχαμε ξεκινήσει στην Ελλάδα ένα πρόγραμμα νευρο-εκπαίδευσης στην Ακαδημία της Ξάνθης άλλα διεκόπη λόγω των προβλημάτων της ομάδας. Το πρόγραμμα ήταν τόσο πρωτοποριακό που παρουσιάστηκε στο πάνελ των καλυτέρων ακαδημιών στον κόσμο, στο WORLD FOOTBALL SUMMIT.

*Κακαβάς Γιώργος, PT OMT PhD, Φυσικοθεραπευτής/αθλητικός επιστήμονας/διδάκτωρ Παν.Θεσσαλίας.