Όλοι κατά καιρούς έχουμε θαυμάσει και χειροκροτήσει σπουδαίους αθλητές και αθλήτριες να επιτυγχάνουν υψηλά ρεκόρ και νίκες, ενώ, ο θαυμασμός αυτός γίνεται εντονότερος όταν πρόκειται για νεαρές ηλικίες 17-18 ετών καθώς στη σκέψη όλων κυριαρχεί ότι θα υπάρξει λαμπρό μέλλον στην πορεία και στην καριέρα αυτού του παιδιού-αθλητή.
Πόσο εύκολο όμως είναι να βρίσκεσαι σε τόσο υψηλό αθλητικό επίπεδο από μικρή ηλικία, ποιοι κίνδυνοι εγκυμονούν για τη σωματική αλλά και την ψυχική υγεία, υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στα αθλήματα και τι μέριμνα μπορούμε να έχουμε προκειμένου οι νεαροί και άκρως ταλαντούχοι αθλητές να συνεχίσουν να έχουν ανοδική πορεία ελαχιστοποιώντας όσο είναι δυνατόν τα αρνητικά του πρωταθλητισμού;
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου το 2012 η Αυστραλιανή Ολυμπιακή Ομοσπονδία για πρώτη φορά μετά το 1896 «κατέβασε» ομάδα με 17χρονους και 18χρονους αθλητές και αθλήτριες κάτι το οποίο αντανακλούσε την όλη φιλοσοφία της χώρας, η οποία επενδύει πολλά σε αθλητικές υποτροφίες και υψηλές επιδόσεις νεαρών παιδιών σε μια ευρεία γκάμα αθλημάτων. Οι συγκεκριμένοι αθλητές/τριες καλούνται να διεκπεραιώσουν τόσο τον ρόλο του μαθητή όσο και τον ρόλο του αθλητή και να ανταποκριθούν παραπάνω από επαρκώς και στους δύο ρόλους.
Η συμμετοχή στα σπορ συμβάλλει στη σωματική υγεία και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη της νεολαίας παρέχοντας ένα φόρουμ για την οικοδόμηση δεξιοτήτων ζωής, όπως η ανθεκτικότητα, η συνεργατικότητα, η ηγεσία και οι δεξιότητες επικοινωνίας. Ωστόσο, πολλές είναι εκείνες οι έρευνες που έχουν εντοπίσει μια σειρά από πιθανά και αναμενόμενα προβλήματα, κυρίως όσον αφορά την διαχείριση αυτών των δύο ρόλων πλήρους απασχόλησης και τον δυνητικό αντίκτυπο που αυτή η κατάσταση μπορεί να έχει. Το πρώτο από αυτά τα προβλήματα είναι η διαθεσιμότητα και η διαχείριση του χρόνου. Επιπλέον προκλήσεις που αντιμετωπίζουν αυτοί οι αθλητές περιλαμβάνουν την ανάγκη να αναπτυχθούν εξαιρετικές κοινωνικές, γνωστικές και οργανωτικές δεξιότητες σε νεαρή ηλικία προκειμένου να ανταποκριθούν τόσο στις ακαδημαϊκές όσο και στις αθλητικές τους απαιτήσεις.
Πολλές φορές η κόπωση που προκύπτει από τις αυξημένες ώρες προπόνησης μπορεί να μετριάσει τα κίνητρα των αθλητών/τριων για υψηλή ακαδημαϊκή προσπάθεια ενώ, η ανάμειξη με ενήλικες αθλητές έχει επίσης αναγνωριστεί ως πρόβλημα για τους νεαρούς αθλητές/τριες. Αθλητές υψηλών επιδόσεων σχολικής ηλικίας συχνά χρειάζεται να προπονούνται με ενήλικα μέλη της ομάδας και αυτό δημιουργεί μια μεγαλύτερη ανησυχία, για την εμπλοκή τους σε ένα κοινωνικό περιβάλλον ενηλίκων.
Ένα επιπλέον πρόβλημα προκύπτει από τις συχνές μετακινήσεις και τα ταξίδια για αγώνες ή προετοιμασίες προπόνησης. Σε όλα τα προηγούμενα αν έρθουν να προστεθούν και τα οικονομικά προβλήματα ή δυσχέρειες που μπορεί να αντιμετωπίζουν κάποιες οικογένειες καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για στρεσογόνους παράγοντες που επηρεάζουν κατά πολύ την ψυχική και σωματική υγεία των νεαρών αθλητών/τριων.
Η πίεση για την απόδοση, η τελειομανία, η εξουθένωση, οι διαπροσωπικές συγκρούσεις ή η κακοποίηση, ο τραυματισμός, η εικόνα σώματος και οι πιέσεις για το σωματικό βάρος είναι μερικά από τα επιπλέον θέματα που φαίνεται να επηρεάζουν περισσότερο τις νεαρές αθλήτριες σε σχέση με τα αγόρια. Οι νεαρές γυναίκες φαίνεται να είναι πιο ευάλωτες σε ότι αφορά το διατροφικό κομμάτι, ενώ, δήλωναν ότι αισθάνονταν μεγαλύτερη ψυχολογική πίεση και πολλές φορές εκφοβισμό από τους συμμαθητές και φίλους τόσο για την εικόνα σώματος που ήταν από πολύ καχεκτική έως πολύ μυώδης ανάλογα με το άθλημα.
Η πρώιμη εξειδίκευση τους στον αθλητισμό αλλά και στις υψηλές επιδόσεις, επιφέρουν κινδύνους κοινωνικής απομόνωσης, κακής ακαδημαϊκής επίδοσης, αυξημένου άγχος και αθλητικής εξουθένωσης σε σωματικό και συναισθηματικό επίπεδο. Η κακοποίηση ή η κακομεταχείριση μπορεί να συμβεί από προπονητές, γονείς, παράγοντες, ομοσπονδίες ή ακόμη και από άλλους αθλητές.
Ένα πολύ πρόσφατο παράδειγμα είναι αυτό της 15χρονης Ρωσίδας πατινέρ Καμίλα Βαλίεβα με το εκπληκτικό επίτευγμα για την ηλικία της, της τετραπλής περιστροφής για πρώτη φορά στα χρονικά του αθλήματος. Ωστόσο η νεαρή αθλήτρια μετά το σκάνδαλο που ανακοινώθηκε για χρήση απαγορευμένων ουσιών, ξέσπασε σε λυγμούς, εφόσον πραγματοποίησε μια άσχημη εμφάνιση στο ατομικό της πρόγραμμα, με χαρακτηριστική φιγούρα την προπονήτριά της, Ετέρι Τουτμπερίτζε, να μην μπορεί να κατανοήσει τη συναισθητική της φόρτιση και να την ρωτά διαρκώς γιατί εγκατάλειψε τον αγώνα, κάτι που ανάγκασε τον Πρόεδρο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ), Τόμας Μπαχ, να εκφράσει έντονα την ενόχληση του για τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε η 15χρονη αθλήτρια από το περιβάλλον της.
Η εκπαίδευση σε μια σωστή νοοτροπία τόσο σε αθλητές όσο και σε προπονητές που προπονούν νεαρές ηλικίες με υψηλές επιδόσεις και απαιτήσεις, είναι το κλειδί για να μπορέσουν να εξελιχθούν σωματικά, πνευματικά και ψυχολογικά ώστε να βιώνουν τον πρωταθλητισμό με τέτοιο τρόπο ώστε να μην έχει αρνητικό αντίκτυπο στους παραπάνω τομείς.
Φρόσω Πατσού
Ph.D, M.Sc – Ψυχολόγος – Αθλητική Ψυχολόγος
Επιστημονική Συνεργάτιδα Εθνικής Ομάδας Στίβου
πρ. Επιστημονική Συνεργάτιδα Ακαδημιών Ποδοσφαίρου ΑΕΚ
πρ. αθλήτρια Εθνικής & Ολυμπιακής Ομάδας Στίβου – OLYMPIAN