Αύγουστος του 2022.
Για πρώτη φορά μετά από 40 χρόνια, εκατοντάδες γυναίκες εισρέουν μαζικά στο στάδιο Αζάντι της Τεχεράνης, για να παρακολουθήσουν από κοντά τον ποδοσφαιρικό αγώνα ανάμεσα στην Εστεγκλάλ και τη Σανάτ Μες Κερμάν. Διαχωρίστηκαν από τους άντρες και μπήκαν στο γήπεδο από ξεχωριστή θύρα, σύμφωνα με την Ιρανική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία, ωστόσο τα κατάφεραν.
Κι αν αυτό μοιάζει ως κάτι φυσιολογικό στον δυτικό κόσμο, για τις γυναίκες του Ιράν ήταν μια μεγάλη νίκη, σε μια μάχη που κρατά από το 1979. Οι φωτογραφίες τους συνέχισαν να κοσμούν τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων της χώρας για αρκετές μέρες μετά τη λήξη του αγώνα.
Η θυσία του «μπλε κοριτσιού»
Τις τελευταίες μέρες το Ιράν φλέγεται, μετά τον θάνατο της Μαχσά Αμινί. Η 22χρονη συνελήφθη στην Τεχεράνη για «ανάρμοστη ενδυμασία» από την αστυνομία ηθών, με την κατηγορία ότι δεν φορούσε σωστά το χιτζάμπ της. Δύο μέρες αργότερα έφυγε από τη ζωή, με τις αρχές της χώρας να διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους σχετικά με τις συνθήκες που προκάλεσαν τον θάνατό της, αρνούμενες τον ξυλοδαρμό, παρά τις μαρτυρίες. Η αντίδραση ήταν άμεση και μαζική, οδηγώντας σε διαδηλώσεις, επεισόδια, συλλήψεις, νεκρούς και ένα κύμα συμπαράστασης σε όλον τον κόσμο. Και από το ποδόσφαιρο. Ο Αλί Καρίμι, 127 φορές διεθνής με την Εθνική του Ιράν και επονομαζόμενος ως ο «Μαραντόνα της Ασίας» δήλωσε τάχθηκε υπέρ των διαδηλωτών και ζήτησε, μέσω Instagram, από την αντιπολίτευση να αναδείξει μια γυναίκα ως την επόμενη αρχηγό της. Οι «Φρουροί της Επανάστασης» τον έβαλαν αμέσως στο στόχαστρο.
Τον Σεπτέμβριο του 2019, στη Σαχάρ Κονταγιάρι απαγγέλθηκε μια παρόμοια κατηγορία, επειδή εμφανίστηκε δημόσια χωρίς χιτζάμπ, στην προσπάθειά της να μπει σε ένα ποδοσφαιρικό γήπεδο ντυμένη άντρας, για να καταφέρει να περάσει τους ελέγχους. Η Κονταγιάρι σύρθηκε στο δικαστήριο κι όταν η διαδικασία διακόπηκε, λούστηκε με βενζίνη και αυτοπυρπολήθηκε. Σύμφωνα με την αδερφή της, έπασχε από διπολική διαταραχή και η αγωγή της σταμάτησε βίαια τις μέρες που έμεινε στη φυλακή, με αποτέλεσμα η κατάστασή της να χειροτερέψει τάχιστα.
#MahsaAmini is not the only victim; millions of Iranian women are subjected to this brutal oppression. 3y ago #SaharKhodayari set herself on fire in front the IR court after she was prosecuted for entering a football stadium pic.twitter.com/hxMlKsKfdL
— Rosy (@DesertRose1029) September 21, 2022
Η αυτοκτονία του «μπλε κοριτσιού», όπως ονομάστηκε στα Social Media, έκανε την πίεση προς τη FIFA ακόμα μεγαλύτερη, προκειμένου να κάνει επιτέλους κάτι για να πάψει η απαγόρευση εισόδου των γυναικών στα ποδοσφαιρικά γήπεδα του Ιράν. Η ακτιβίστρια Μάριαμ Σοτζέι, αδερφή του παλιού μας γνώριμου από το πέρασμά του από τον Πανιώνιο και την ΑΕΚ, Μασούντ, δήλωσε στο CNN ότι έχει στείλει οκτώ επιστολές προς τον Τζιάνι Ινφαντίνο, ενημερώνοντάς τον για την κατάσταση. Παράλληλα, τόνισε ότι έχει απευθυνθεί και στη Γενική Γραμματέα της FIFA, Φατμά Σαμούρα, ζητώντας την να αναλάβει δράση.
«Νομίζω ότι η FIFA έχει ευθύνες, αν είχαν εφαρμόσει τους κανονισμούς τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις φυλετικές διακρίσεις, η Σαχάρ θα ήταν σήμερα ζωντανή. Είπαν ότι θα ζητούσαν από το Ιράν να σταματήσει την απαγόρευση και να εξασφαλίσει την ασφάλεια για τις γυναίκες, αλλά η έκδοση μιας ανακοίνωσης είναι διαφορετική από την εφαρμογή μιας απόφασης. Το χρονικό ζήτημα είναι μείζον. Ξέρετε ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε. Περιμέναμε 40 χρόνια, ήταν αρκετά».
Η FIFA απάντησε. Αρνήθηκε τις κατηγορίες περί αδράνειας και υπογράμμισε τη συνεργασία της με την Ιρανική Ομοσπονδία προκειμένου οι γυναίκες να επιστρέψουν στα γήπεδα, θέτοντας τον πήχη στα προκριματικά ματς για το Μουντιάλ της χρονιάς εκείνης. Φέτος τον Αύγουστο, οι περίπου 500, ντυμένες στα μπλε, γυναίκες που μπήκαν στο γήπεδο, δεν ξέχασαν τη θυσία και τραγούδησαν για την αδερφή τους.
Η απαγόρευση και το χρονικό με τη FIFA
Η Ισλαμική Επανάσταση του 1979 αποτέλεσε την κομβική στιγμή, που απέκλεισε τις γυναίκες από τα γήπεδα. Χωρίς να υπάρχει επίσημα κάποιος νόμος ή θρησκευτική εντολή, η συνθήκη με τα «ανδροκρατούμενα γήπεδα, στα οποία δεν υπάρχει η πρέπουσα ατμόσφαιρα για τις κοπέλες» έγινε άγραφος νόμος. Κι ενώ για χρόνια οι γυναίκες έμαθαν να ζουν με αυτή τη συνθήκη, το 2005 δημιουργήθηκε το κίνημα «Ανοιχτά Γήπεδα», προσπαθώντας, με τη δύναμη του internet, να αλλάξει την κατάσταση. Το 2006, ο Αχμαντινετζάντ επανέφερε στο προσκήνιο την πιθανότητα επιστροφής των γυναικών στα γήπεδα.
Οι αντιδράσεις από τους συντηρητικούς ήταν άμεσες, με τον Αγιατολάχ Χοσεΐν Νούρι - Χαμεντανί να του απαντά ότι πρέπει να παρακολουθήσει ισλαμικά σεμινάρια προτού κάνει ανάλογες τοποθετήσεις. Η διένεξη λύθηκε με παρέμβαση του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος ωστόσο ήταν προσκείμενος στις απόψεις των συντηρητικών. Το 2006 κυκλοφόρησε η ταινία «Offside», η οποία κατέγραφε την προσπάθεια μιας ομάδες κοριτσιών να παρακολουθήσουν έναν προκριματικό αγώνα του Μουντιάλ ανάμεσα στο Ιράν και το Μπαχρέιν. Ο σκηνοθέτης εμπνεύστηκε από την κόρη του και η ταινία ταξίδεψε σε όλον τον κόσμο, προκαλώντας ένα νέο κύμα στήριξης και κάποιες κινήσεις που έμοιαζαν προς τη σωστή κατεύθυνση, όπως για παράδειγμα το ότι στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 2010 οι Ιρανοί μπορούσαν να παρακολουθήσουν δημόσια τους αγώνες μαζί με τις συζύγους και τις κόρες τους σε δημόσιες προβολές.
Το 2013, ο Σεπ Μπλάτερ χαρακτήρισε την κατάσταση μη αποδεκτή, ενώ επανειλημμένα ήταν και τα αιτήματα από την Ασιατική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία και τις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η Διεθνής Αμνηστία. Ο πρόεδρος Χασάν Ρουχανί, που εκλέχθηκε τη χρονιά εκείνη ως μετριοπαθής, έδειχνε ότι είναι υπέρ της άρσης. Δύο χρόνια αργότερα υπήρξε επίσημη δέσμευση ότι το καθεστώς θα αρθεί, χωρίς ωστόσο να υπάρξoυν αποφάσεις. Από την πλευρά του, ο Τζιάνι Ινφαντίνο, αμέσως μετά την εκλογή του τον Φεβρουάριο του 2016, έστειλε επιστολή στην Ομοσπονδία του Ιράν, προσπαθώντας να γεφυρώσει το χάσμα.
Σύμφωνα με το BBC, στην επιστολή του ανέφερε ότι «οι εξελίξεις δεν ευθυγραμμίζονται με τις δεσμεύσεις που μας έδωσε τον Μάρτιο του 2018 ο πρόεδρος Ρουχανί, όταν μας διαβεβαίωσε ότι θα έχουμε σύντομα σημαντική πρόοδο σε αυτό το θέμα. Ενώ γνωρίζουμε τις προκλήσεις και τις πολιτισμικές ευαισθησίες, απλά πρέπει να συνεχίσουμε να βλέπουμε πρόοδο, όχι μόνο επειδή το χρωστάμε στις γυναίκες όλου του κόσμου, αλλά επειδή επίσης έχουμε υποχρέωση να το κάνουμε, με βάση τις βασικές αρχές που υπάρχουν στα καταστατικά της FIFA.
Υπό αυτές τις συνθήκες, θα ήμουν ευγνώμων αν μπορούσατε να ενημερώσετε τη FIFA το συντομότερο, αλλά όχι μετά τις 15 Ιουλίου 2019, για τα σταθερά βήματα που τόσο η Ιρανική Ομοσπονδία όσο και οι ιρανικές κρατικές αρχές κάνουν, ούτως ώστε να διαβεβαιώσουν ότι όλες οι Ιρανές και οι ξένες γυναίκες που θέλουν, μπορούν να πάρουν εισιτήρια και να δώσουν το “παρών” στα ματς των προκριματικών για το Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ το 2022, τα οποία ξεκινούν τον Σεπτέμβριο του 2019». Ο Ρουχανί, από την πλευρά του, είχε δηλώσει: «Λένε ότι άσχημα πράγματα λέγονται στο γήπεδο και γι’ αυτό δεν είναι σωστό οι γυναίκες να βρίσκονται εκεί. Λέω ότι αν οι άντρες μας εκφράζονται απρεπώς, γιατί πρέπει να την πληρώνουν οι γυναίκες;».
«Δεν μπορούσα να σταματήσω να κλαίω»
Η επανεκλογή του Ινφαντίνο συνδυάστηκε με το αίτημα του οργανισμού Equality League, ο οποίος του ζήτησε να ξεκινήσει νέο κύκλο επαφών, προκειμένου να διαβεβαιώσει ότι οι κανονισμοί της FIFA για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις διακρίσεις θα εφαρμοστούν στο Ιράν. Με αφορμή το Μουντιάλ του 2018 στη Ρωσία, το κίνημα «Ανοιχτά Γήπεδα», που στο μεταξύ είχε μετονομαστεί σε «Λευκά Κασκόλ», έγινε και πάλι επίκαιρο στον Δυτικό Κόσμο, αντλώντας υποστήριξη από το twitter και από αρκετά πρόσωπα με επιρροή. Αρκετές γυναίκες ξεκίνησαν να ποστάρουν φωτογραφίες με άσπρα κασκόλ ή μαντήλια, εκφράζοντας με αυτόν τον τρόπο τη διαμαρτυρία τους. Ο Μασούντ Σοτζέι είχε βρεθεί στο πλευρό τους. Κατόπιν συνάντησής του με τον πρόεδρο της χώρας, είχε δηλώσει: «Το αίτημά μου είναι η παρουσία των γυναικών του Ιράν στα γήπεδά μας. Ξέρω ότι αυτή είναι η επιθυμία πολλών, συμπεριλαμβανομένων και των δικών μας γυναικών. Έχουμε πολλές γυναίκες που αγαπούν το ποδόσφαιρο και πιστεύω ότι πρέπει να χτίσουμε ένα στάδιο χωρητικότητας 200.000 κόσμου από τον ενθουσιασμό που δείχνουν». Οι δηλώσεις του προκάλεσαν δυσαρέσκεια στους συντηρητικούς.
Λίγους μήνες πριν την πρώτη σέντρα στη Μόσχα, 35 γυναίκες που προσπάθησαν να μπουν στο γήπεδο, προσήχθησαν πριν αναμέτρηση της Περσέπολις με την Εστεργκάλ, στην οποία ήταν παρόντας ο ίδιος ο Ινφαντίνο.Η εικόνα της ταινίας «Offside», που η πρωταγωνίστρια μεταμφιέστηκε σε άντρα για να περάσει τους ελέγχους, έγινε πραγματικότητα. Η βραβευμένη φωτογράφος, Φόροου Αλέι, ξεκίνησε ένα πρότζεκτ, απαθανατίζοντας με τον φακό της τις γυναίκες αυτές. Μεταμφιέστηκε, μάλιστα, η ίδια, για να εκφράσει την αλληλεγγύη της και να γίνει κομμάτι του πρότζεκτ. Η Αλέι είχε δηλώσει στον Guardian: «Θυμάμαι όταν περάσαμε τη θύρα και μπήκαμε στο γήπεδο, δεν μπορούσα να σταματήσω να κλαίω. Ήταν τόσο ταπεινωτικό. Έπρεπε να αλλάξουμε τα χαρακτηριστικά μας και να τυλίξουμε το στήθος μας, για να δείχνουμε επίπεδες, σαν άντρες. Ένας από τους άντρες τριγύρω μου πήγε να με κλοτσήσει, ωστόσο, όταν μας κατάλαβαν όλοι τριγύρω, ξεκίνησαν να μας υποστηρίζουν».
Τον Σεπτέμβριο του 2018, η δεύτερη αναφορά του συμβουλίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων της FIFA προειδοποίησε με αναστολή ή αποβολή από τις διοργανώσεις της τις χώρες, οι οποίες κάνουν διαχωρισμούς. Μια βδομάδα πριν, η Παγκόσμια Ομοσπονδία απολογήθηκε για την αποπομπή δύο ακτιβιστών από την αναμέτρηση του Καναδά με τη Νέα Ζηλανδία, οι οποίοι φορούσαν μπλουζάκια κατά του υποχρεωτικού χιτζάμπ. Η FIFA παραδέχθηκε ότι το μήνυμά τους ήταν κοινωνικό και όχι πολιτικό, έχοντας στο μεταξύ δεχθεί την κατακραυγή από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Πέρασε ένας χρόνος και ο Ινφαντίνο με επίσημη ανακοίνωση, πήρε ξεκάθαρη θέση: «Ελπίζω ότι η Ιρανική Ομοσπονδία και οι αρχές της χώρας θα ανταποκριθούν στα συνεχή μας καλέσματα για να αντιμετωπίσουν αυτήν τη μη αποδεκτή κατάσταση.
Επικοινώνησα μαζί τους αρκετές φορές στο πρόσφατο παρελθόν, όπως και άλλα στελέχη της FIFA. Έχουμε μια αντιπροσωπεία στο Ιράν αυτή τη στιγμή και ανυπομονώ να ακούσω καλά νέα. Καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν βήματα και διαδικασίες που πρέπει να ληφθούν πριν η άρση γίνει με έναν αποδεκτό και ασφαλή τρόπο, αλλά τώρα είναι η στιγμή για να αλλάξουν τα πράγματα και η FIFA περιμένει θετικές εξελίξεις, αρχής γενομένης από το επόμενο εντός έδρας ματς του Ιράν». H διεθνής πίεση και η δήλωση τoυ Ινφαντίνο, οδήγησε τις ποδοσφαιρικές αρχές να κάνουν ένα βήμα πίσω: Για πρώτη φορά, στο χωρητικότητας 78.000 θεατών Αζάντι, διέθεσαν εισιτήρια σε γυναίκες για να δουν το ματς του Ιράν με την Καμπότζη.
Περίπου έναν μήνα αργότερα, κάποιες γυναίκες κατάφεραν να μπουν σε μια φιλική αναμέτρηση ανάμεσα στο Ιράν και στη Βολιβία, σκορπίζοντας αισιοδοξία. Είχε προηγηθεί η ελεγχόμενη είσοδος κάποιων εξ αυτών στον τελικό του Champions League Ασίας και μια εικόνα με ξεχωριστό συμβολισμό: Στην αναμέτρηση που έκρινε το πρωτάθλημα της Περσέπολις εκείνης της σεζόν, μια μητέρα και η κόρη της έφτασαν μέχρι την απονομή και πανηγύρισαν με την ομάδα, με τη φωτογραφία τους να κάνει τον γύρο του κόσμου.
Η επέλαση του Covid-19 κλείδωσε τις θύρες των γηπέδων για όλους τους φιλάθλους, ανεξαρτήτως φύλου. Αυτές άνοιξαν ξανά τον Ιανουάριο του 2022, στο ματς του Ιράν με το Ιράκ, στο οποίο σφράγισε το εισιτήριο για το Παγκόσμιο Κύπελλο του Κατάρ. Χωρίς να ξεκαθαριστεί ο ακριβής αριθμός τους, αρκετές γυναίκες μπήκαν στο γήπεδο με σημαίες και κασκόλ της χώρας τους, με τα πρόσωπά τους βαμμένα στα χρώματά της και με τα τραγούδια τους να δίνουν διαφορετικό τόνο.
Η ομάδα Γυναικών και η δυσπιστία
Τις πρώτες μέρες του 2022, η Εθνική Γυναικών του Ιράν κατάφερε να εξασφαλίσει την πρόκρισή της για πρώτη φορά σε μια διεθνή διοργάνωση. Έπαιξε στο Κύπελλο Ασίας, στο οποίο ο Covid-19 έκανε τα πράγματα αρκετά πολύπλοκα. Τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα, ωστόσο πέρασαν σε δεύτερη μοίρα. Η παρουσία της Εθνικής Γυναικών σε ένα διεθνές τουρνουά έδωσε νέα ελπίδα και η Μαριάμ Ίραντουστ, προπονήτρια του αντιπροσωπευτικού συγκροτήματος, έδωσε τη δική της διάσταση με συνέντευξη που παραχώρησε στον Guardian.
«Η συμμετοχή στο Κύπελλο Ασίας άλλαξε την αντίληψη σε αρκετούς Ιρανούς και ελπίζω σύντομα να υπερκεράσουμε όλα τα εμπόδια. Η άρση της απαγόρευσης στα γήπεδα δεν έχει να κάνει μόνο με την παρακολούθηση των αναμετρήσεων και την αύξηση του κόσμου στις κερκίδες. Θα αλλάξει το όραμα του ποδοσφαίρου γυναικών στο Ιράν. Ποτέ δεν υπήρχαν χρήματα, αλλά πλέον γίνεται πιο επαγγελματικό. Έχουμε καλές υποδομές και τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον έχει αυξηθεί σημαντικά. Το πλάνο της Ομοσπονδίας μας βοήθησε να προκριθούμε».
Φυσικά, δεν είναι τόσο απλό να ξεριζωθούν αντιλήψεις και προκαταλήψεις δεκαετιών. Λίγους μήνες μετά την πρόκριση, κάποιες Ιρανές που προσπάθησαν να δουν από κοντά το τελευταίο ματς των προκριματικών του Μουντιάλ της αντρικής ομάδας απωθήθηκαν με σπρέι πιπεριού. Μέχρι που ήρθε η μαζική εισροή στο ματς του Αυγούστου. Είναι όμως μια συνθήκη που ήρθε για να μείνει;
Σύμφωνα με κάποιους διεθνείς παρατηρητές, αποτελεί απλώς μια κίνηση τακτικής για να ρίξει στάχτη στα μάτια της FIFA και στις οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Aftab έγραψε χαρακτηριστικά: «Ο αγώνας των γυναικών για να μπουν στα γήπεδα αποτελεί μια μακρά ιστορία και φαίνεται ότι η κυβέρνηση την επέτρεψε λόγω των διεθνών πιέσεων». Η εκλογή του Εμπραχίμ Ραϊσί στον προεδρικό θώκο τον Αύγουστο του 2021 ήταν μια νίκη των συντηρητικών, τους οποίους η απόφαση της επιστροφής των γυναικών στα γήπεδα εξέπληξε δυσάρεστα, με τις αντιδράσεις να ποικίλουν. «Σοκαρίστηκα όταν άκουσα ότι ο Ραϊσί επέτρεψε στις γυναίκες να μπουν στο γήπεδο. Αν γινόταν από τον Ρουχανί (σ.σ ο προκάτοχός του) δεν με εξέπληττε, καθώς ήταν η δέσμευσή του και ένα θέμα που κοσμικοί ρεφορμιστές πάντα υποστήριζαν», τόνισε στέλεχος της παραστρατιωτικής ομάδας Μπασίζ, ενώ δημοσιογράφος που θέλησε να κρατήσει την ανωνυμία του υποστήριξε ότι αν αυτό είχε συμβεί υπό τον Ρουχανί, οι συντηρητικοί θα είχαν κάψει τη χώρα. Ο Ραϊσί είναι ο ίδιος, που με αφορμή τις αντιδράσεις για τον θάνατο της Αμινί, έκανε λόγο για αντιμετώπιση με αποφασιστικότητα όσων διαταράσσουν την ασφάλεια.
Όποια κι αν είναι η συνέχεια, η μάχη που έδωσαν οι γυναίκες με άξονα το ποδόσφαιρο καθρεφτίζεται πια σε όλη την κοινωνία…
Περισσότερα για το #thema_isotitas
Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν αποτελούν προσωπικές απόψεις του συντάκτη / της συντάκτριας και δεν απηχούν απαραίτητα τις απόψεις του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ ή του Διαχειριστή Επιχορήγησης του Προγράμματος Active citizens fund στην Ελλάδα (Ίδρυμα Μποδοσάκη σε συνεργασία με το SolidarityNow).
Το Έργο «Η Ισότητα των Φύλων στην Πρώτη Σελίδα» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και εταίρο τη Liquid Media.
Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους €13,5 εκ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow.
