Μαρτίνα Ναβρατίλοβα: Η βασίλισσα του τένις!

Η κορυφή του παιχνιδιού και οι λεωφόροι της ύπαρξης

Για τη Μαρτίνα Ναβρατίλοβα η διαδρομή ήταν απλή και δύσκολη. Ο αρθρογράφος Λάρι Σβαρτζ το περιγράφει εύστοχα σε λίγες γραμμές: «Ήρθε στις ΗΠΑ για να παίξει τένις και έγινε η βασίλισσα των Burger King. Δύο δεκαετίες αργότερα, αφήνει το τένις ως η βασίλισσα του παιχνιδιού».

Η Ναβρατίλοβα ήθελε να προσπαθήσει, να κοπιάσει, να ιδρώσει και να πετύχει σε αυτό που ήξερε να κάνει καλά. Έφυγε από έναν τόπο -την Τσεχοσλοβακία- για να βρει καλύτερες συνθήκες ζωής και τις βρήκε. Όχι, όμως, στον βαθμό που ήθελε.

Η ελευθερία της νέας πατρίδας, ΗΠΑ, δεν ήταν χωρίς αντάλλαγμα. Η απόδειξη της ικανότητας, του αυτονόητου, του δικαιώματος ύπαρξης, της ζητήθηκε πολλές φορές. Τα πολύχρωμα, πλαστικά, σύμβολα της νέας ζωής (Burger King) ήταν αυτά που την έλκυαν.

Την ίδια στιγμή, όμως, προσπαθούσε να τα αποφύγει. Ίσως γι’ αυτό να την αντιμετώπιζαν -στην αρχή- ως την άλλη, ως την περίεργη. Ακόμη και το γεγονός ότι ήταν αριστερόχειρας την έκανε να ξεχωρίζει, να μπαίνει στην απομόνωση της παρατήρησης.

Όταν δήλωσε ανοιχτά τη σεξουαλική της προτίμηση -στην αρχή αμφιφυλόφιλη και μετά ομοφυλόφιλη- η μοναξιά μεγάλωσε. Το τένις, ωστόσο, δεν το άφησε ποτέ και αυτή η πίστη ήταν που την έκανε διαπρέψει.

Μόνη περπάτησε στις λεωφόρους της θνησιγενούς ύπαρξης και μόνη έμεινε στην κορυφή του παιχνιδιού.

Οι δύο πατρίδες και η αποκάλυψη της σεξουαλικής ταυτότητας

«Η Μαρτίνα, με την αθλητικότητα και επιθετικότητα της, έφερε επανάσταση στο παιχνίδι. Πήγε την αθλητικότητα σε άλλο επίπεδο». Τα λόγια ανήκουν στην Κρις Έβερτ, που κάποτε βρισκόταν στην κορυφή του γυναικείου τένις.

Είναι η αναγνώριση, ο σεβασμός και η αποδοχή της ανωτερότητας. Πριν φτάσουμε, όμως, εκεί, ας πιάσουμε το νήμα από την αρχή. Η Μαρτίνα Σουμπέρτοβα γεννήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 1956 στην Πράγα της Τσεχοσλοβακίας.

Οι γονείς της χώρισαν όταν ήταν τριών ετών και η μητέρα της, με την οποία πήγε η Μαρτίνα, μετοίκησε στην αγροτική πόλη Ρεβνίτσε. Το 1962 θα παντρευτεί ξανά και σύζυγος της θα γίνει ο Μάρισλαβ Ναβρατίλ. Η Μαρτίνα, λοιπόν, πήρε το επίθετο του πατριού της προσθέτοντας το γυναικείο «ova».

Σε ηλικία 4,5 ετών χτυπούσε το μπαλάκι στον τοίχο, ενώ στα 7 έπαιζε τακτικά τένις! Στα 15 κέρδισε το εθνικό πρωτάθλημα και στα 16, το 1973, πέρασε στους επαγγελματίες! Εκείνη τη χρονιά αγωνίστηκε στις ΗΠΑ. Για τη σύνδεση της με τις ΗΠΑ γράφει στην αυτοβιογραφία της:

«Πρώτη φορά στη ζωή μου είδα την Αμερική χωρίς το κομμουνιστικό φίλτρο και όλα ήταν εντάξει. Ειλικρινά, πιστεύω ότι γεννήθηκα για να είμαι Αμερικανίδα. Με όλο τον σεβασμό στη γενέτειρα μου, τα πράγματα για μένα τακτοποιήθηκαν μόλις κατέβηκα από το αεροπλάνο στη Φλόριντα». Δυο χρόνια μετά, το 1975, αυτομόλησε. Μετά την ήττα στα ημιτελικά του «US Open», από την Έβερτ, δεν γύρισε πίσω, αλλά βρέθηκε στα γραφεία της Υπηρεσίας Μετανάστευσης-Πολιτογράφησης στο Μανχάταν. Σε ένα μήνα είχε λάβει την πράσινη κάρτα. Η γνωριμία με τη νέα πατρίδα ήταν κάπως αποπροσανατολιστική για το παιχνίδι της. Ενώ υπήρχε δύναμη σε αυτό, η αγάπη της για το «γρήγορο φαγητό», τα όμορφα αυτοκίνητα, τα ακριβά κοσμήματα και ρούχα εμπόδιζαν την ανέλιξη της.

Η κακή διατροφή αύξησε το βάρος της (έφτασε τα 76 κιλά) και προκάλεσε αρνητικά, χλευαστικά, σχόλια για το άτομο της. Παρ’ όλα αυτά, θα κάνει τους επικριτές της να σωπάσουν. Το 1978, σε ηλικία 22 ετών, κατακτά το πρώτο της «Γκραντ Σλαμ», σε ατομικό επίπεδο, κερδίζοντας της Κρις Έβερτ στον τελικό του Wimbledon.

Για τη Ναβρατίλοβα ήταν το τουρνουά που πάντα ονειρευόταν να κατακτήσει. Χρόνια αργότερα θα πει για την αγάπη της για το Wimbledon. «Προτιμώ να θεωρώ την αγάπη μου γι’ αυτό ως λογική ευλάβεια» (sic). Κι αν ηχεί παράξενα η φράση της, είναι η απόλυτη αλήθεια ως προς την αγωνιστική της έκφραση, συμπεριφορά. Τα δύσκολα, όμως, δεν είχαν έρθει. Σε λίγο καιρό θα έπρεπε να αντιμετωπίσει τον αμείλικτο, συντηρητικό, επιχειρηματικό κόσμο.

Τον Ιούλιο του 1981, και αφού είχε λάβει την αμερικανική υπηκοότητα, έκανε το τολμηρό βήμα και εκμυστηρεύτηκε σε δημοσιογράφο τη σεξουαλική της προτίμηση: παραδέχτηκε ότι ήταν αμφιφυλόφιλη (αργότερα επέλεξε την ομοφυλοφιλία). Η στιγμή της αναμέτρησης με την εταιρική κοινότητα είχε φτάσει. Η Ναβρατίλοβα ήταν η πρώτη σούπερ σταρ που δήλωνε ανοιχτά αυτό που είναι και περίμενε να κριθεί δίκαια. Περίμενε την κρίση στη βάση του «ποια είμαι» και όχι «τι είμαι».

Δυστυχώς, οι αντιδράσεις δεν ήταν αυτές που προσδοκούσε. Η ειλικρίνεια της, της κόστισε διαφημιστικά συμβόλαια εκατομμυρίων. Η ομοφοβική νοοτροπία των εταιρειών δεν μπορούσε να δεχτεί την άρση της καταπίεσης, την ελευθερία της επιλογής.

Η Ναβρατίλοβα φυσικά και ενοχλούνταν από ερωτήσεις σχετικά με τη σεξουαλική της ταυτότητα, μια και «σ’ έναν άνδρα δεν θα έκαναν ποτέ τέτοια ερώτηση». Μολαταύτα, είχε το θάρρος και τον τρόπο να υπερασπίζεται την επιλογή της. Προστάτευε τις σχέσεις της (παράδειγμα αυτή με την παίκτρια μπάσκετ Νάνσι Λίμπερμαν) κι ας ήταν δύσκολο και ψυχοφθόρο. Όταν είχε την άνεση της δημόσιας εμφάνισης (η σχέση της με την Τζούντι Νέλσον), τα ΜΜΕ την κυνήγησαν ανελέητα.

Πλέον, η ερωτική σχέση ατόμων ίδιου φύλου είναι κάτι το αποδεκτό, δεν γίνεται θέμα. Γι’ αυτό ακριβώς πάλεψε η Ναβρατίλοβα και με τον τρόπο της βοήθησε στην αποδοχή του ζητήματος.

Το όνομα έγινε άφθαρτο σύμβολο

Το καλοκαίρι του 1981 ήταν κρίσιμο για την καριέρα της. Με τη βοήθεια της Νάνσι Λίμπερμαν σκληραγωγήθηκε σωματικά και πνευματικά, ενώ η προπονήτρια Ρενέ Ρίτσαρντς συνέβαλλε στη βελτίωση του παιχνιδιού της. Έτσι, το 1982 θα βρεθεί στο νούμερο ένα του κόσμου, θέση που θα κρατήσει ως το 1987!

Η πορεία των πραγμάτων είχε καθοριστεί (από την ίδια) και τίποτε δεν μπορούσε να την ανακόψει. Τα επιτεύγματα της εντυπωσιακά και απόλυτα. Μετά από χρόνια σταμάτα την κυριαρχία της Κρις Έβερτ. Αφού ηττήθηκε στα 21 από τα πρώτα 25 ματς, στο τέλος το πλεονέκτημα ήταν δικό της με 43-37.

Το 1982 είχε ρεκόρ 90-3 και έγινε η πρώτη γυναίκα αθλήτρια που κέρδισε πάνω από ένα εκατομμύριο δολάρια! Την επόμενη χρονιά σημειώνει το ασύλληπτο 86-1 (!) και ξεκινά το σερί των 109 κερδισμένων παιχνιδιών (!)στο διπλό με συμπαίκτρια την Παμ Σρίβερ. Η συλλογή τίτλων αυξάνεται και στο διάστημα 1984-87 θα φτάσει στους τελικούς όλων των «Γκραντ Σλαμ» τουρνουά στα οποία έλαβε μέρος. Κερδίζει τους έξι και το 1987 θα σπάσει το ρεκόρ της Σούζαν Λεγκλέν όσον αφορά τις συνεχόμενες κατακτήσεις στο Wimbledon.

Το 1990, σε ηλικία 33 ετών, θα κερδίζει το 9ο Wimbledon και το 1994 θα αποσυρθεί. Τα λόγια και οι εικόνες όμως δεν σταματάνε, δεν αποσύρονται από τη μνήμη. Μιλάμε για αυτά που η ίδια μας προκάλεσε και έδωσε.

Η Ναβρατίλοβα έγινε η Μαρτίνα, όπως ο Τζόρνταν έγινε ο Μάικλ, ο Μίλερ ο Ρέτζι και Τζόνσον ο Μάτζικ. Η απομόνωση του ονόματος και η μετατόπιση του στην περιοχή των άφθαρτων συμβόλων δεν είναι τυχαία. Η κυριαρχία της στα 80’s συγκρίνεται με αυτή του Μπιλ Τίλντεν στα 20’s και βασίστηκε στο ιδιαίτερο στιλ παιχνιδιού.

Το σερβίς της (spin serve), η επιθετικότητα της, το γρήγορο ανέβασμα στο φιλέ και η αίσθηση του γηπέδου που διέθετε την έκαναν ασυναγώνιστη. Δεν αγνόησε το συναίσθημα και ήταν πολλές οι στιγμές που ξέσπασε την ώρα του αγώνα.

Οι τίτλοι της πάρα πολλοί (18 στο ατομικό και 38 στο διπλό), εντούτοις το μέγεθος «Μαρτίνα Ναβρατίλοβα» ξεπερνά τους αριθμούς και τα στατιστικά. Η Ναβρατίλοβα έδειξε τι σημαίνει ατομική πληρότητα. Ήταν ίσως η πρώτη που ξεπέρασε το όριο της προπόνησης και τόνισε τον ακατάπαυστο ατομικό αγώνα τόσο πολύ.

Με τον τρόπο που έπαιζε και εκδήλωνε την αγωνιστική της έκφραση, επιβεβαίωνε την ατομική υπεροχή, πληρότητα. Φυσικά η επιρροή της σε θέματα φύλου και σεξουαλικότητας στα σπορ είναι τεράστια. Και να μην ξεχνάμε ότι μαζί με την Κρις Έβερτ έδωσαν στο τένις μία από τις πιο όμορφες περιόδους ανταγωνιστικότητας.

Για όλα αυτά θα είναι πάντα «Η βασίλισσα του τένις».

Πηγές
-«Martina was alone on top» [espn]

-«Martina Navratilova on Megan Rapinoe and the Trajectory of Gay Women in Sports» [newyorker]

-«THE 50 GREATEST PLAYERS OF THE OPEN ERA: NO. 3, MARTINA NAVRATILOVA» [tennis.com]