Στο τρελό μυαλό του Μαρσέλο Μπιέλσα

«Ένας άνθρωπος με νέες ιδέες είναι τρελός. Μέχρι οι ιδέες του να θριαμβεύσουν». Ο Μαρσέλο Μπιέλσα γνωρίζει καλά πως οι περισσότεροι συνεχίζουν να μην κατανοούν τις εμμονές του, τον τρόπο δουλειάς και το... ποδόσφαιρο των ρομπότ που απαιτεί από τους παίκτες του. Όσοι τον έχουν ζήσει όμως, αδυνατούν να βρουν άνθρωπο που να επηρέασε περισσότερο την ποδοσφαιρική τους κοσμοθεωρία από τον 62χρονο.

Ο Μπιέλσα γηράσκει αεί διδασκόμενος. Από τις εποχές της Νιουέλς και το πέρασμά του από τις εθνικές ομάδες με Αργεντινή και Χιλή. Πριν τον γνωρίσουμε καλύτερα στην Ευρώπη μέσω της δικής του Μπιλμπάο και της Μαρσέιγ. Αποτελεί έναν συνεχή μελετητή του ποδοσφαίρου, αναλύοντας συνεχώς παιχνίδια και αναζητώντας νέους τρόπους για να αποκωδικοποιήσει νέες τακτικές. Πιστεύει ότι το παιχνίδι συνεχώς εξελίσσεται και μια τακτική ή ένα στιλ παιχνιδιού μπορεί πάντα να βελτιωθεί. Δημιουργεί video ξεχωριστά για κάθε παίκτη του και συζητά διαρκώς και για μεγάλα χρονικά διαστήματα μαζί τους, προκειμένου να εξηγήσει τους ακριβείς ρόλους και τις ευθύνες τους σε κάθε πιθανή κατάσταση του παιχνιδιού. Ελέγχει τα πάντα, αναλύει και την παραμικρή λεπτομέρεια. Στις προπονήσεις κάθε πάσα και κίνηση μοιάζει με χορογραφία που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, μέχρι να αγγίξει την τελειότητα.

Με αφορμή το ντεμπούτο του στη Λιλ και με βάση τα δικά του λόγια, καθώς και κάποια στοιχεία από τα βιβλία του Jed Davies και του «δικού μας» Σάκη Τερζή για τον Αργεντινό, το FourFourTwo του gazzetta.gr προσπαθεί να εισχωρήσει, έστω και επιφανειακά, στη χαοτική του σκέψη. Για να κατανοήσει πως αρκετά στοιχεία που έχουμε δει στο σύγχρονο ποδόσφαιρο από μεγάλους προπονητές, έχουν τη βάση τους σε έναν τρελό από το γεμάτο ποδοσφαιρική παράδοση Ροσάριο...

«Η κατοχή. Αν μπορείς να κυριαρχήσεις στο παιχνίδι με τη μπάλα τότε έχεις 79% πιθανότητες να κερδίσεις ένα ποδοσφαιρικό ματς».

Θα ήταν μάλλον ευκολότερο να πείσεις τον Γαλιλαίο ότι η γη είναι ακίνητη παρά τον Μαρσέλο Μπιέλσα να αλλάξει άποψη σχετικά με τη σημασία της κατοχής. Στη φετινή πρεμιέρα του στο Σαμπιονά, η Λιλ νίκησε 3-0 τη Ναντ έχοντας 69% κατοχή. Το παιχνίδι του «Loco» περιστρέφεται πάντα γύρω από την κατοχή, τους κενούς χώρους και την πίεση. Στοιχεία άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους.

Με λίγα η λόγια, η επιθετική φιλοσοφία του Μπιέλσα περιλαμβάνει μια μίξη κοντινών και μακρινών πασών, την μεταφορά τη μπάλας στον ελεύθερο παίκτη μέσω «ποδοσφαιριστών-συνδετικών κρίκων», την προσπάθεια να τραβήξει τους αντίπαλους παίκτες εκτός θέσης και την επιδίωξη να «ανοίξει» τις γραμμές τους είτε κάθετα, είτε οριζόντια, προκειμένου να εκμεταλλευτεί τα κενά. Η κίνηση, η περιστροφή, η συγκέντρωση, ο αυτοσχεδιασμός, αποτελούν μέρη της συνταγής. Η εμμονή του για χτίσιμο επιθέσεων από πίσω δεν αλλάζει ούτε απέναντι σε ομάδες που πιέζουν ψηλά, αλλάζοντας τους σχηματισμούς προκειμένου να προσαρμοστεί.

Ο υψηλότερος στόχος του είναι η αποτελεσματικότητα όσον αφορά τις «Advanced Area Actions», τις ενέργειες δηλαδή στη ζώνη που εκτείνεται περίπου από το κέντρο μέχρι τη μεγάλη περιοχή. Σε περίπτωση που η συνοχή του αντιπάλου εμποδίζει την επαρκή επιθετική δραστηριότητα στην Advanced Area, οι επιλογές είναι τρεις: Το «άνοιγμα» της διάταξής του οριζόντια, προκειμένου να δημιουργηθούν κενά για κάθετη ανάπτυξη, το «άνοιγμα» κάθετα, που δημιουργεί χώρους στο κρίσιμο μεσοδιάστημα ανάμεσα στην άμυνα και τη μεσαία γραμμή και τέλος οι ενέργειες εκείνες που θα κάνουν τον αντίπαλο να βρεθεί με τις γραμμές του σε ευθεία, ιδανικά προς μία κατεύθυνση. Αυτό μπορεί να γίνει για παράδειγμα όταν το «δεκάρι» της ομάδα τραβιέται πιο κοντά στη δική του περιοχή, προκειμένου να τον ακολουθήσει ο αμυντικός χαφ και η αντίπαλη μεσαία γραμμή να γίνει τετράδα στην ευθεία.

Επόμενο βήμα είναι η αλλαγή της κατεύθυνσης της επίθεσης και η αναζήτηση χώρων με διαγώνιες πάσες, με στόχο φυσικά τα ρήγματα. Αν ούτε αυτό πετύχει, τότε η ομάδα επικεντρώνεται στην επανάκτηση της κατοχής με στόχο την εκ νέου κλιμακωτή δοκιμασία των προηγούμενων βημάτων. Για όλα τα παραπάνω υπάρχει μια σειρά από στρατηγικές. Η υπερφόρτωση της μιας πλευράς για εκμετάλλευση καταστάσεων 1v0, 1v1, 2v1 με τη βοήθεια του πλάγιου αμυντικού της αντίπαλης πλευράς, η συνεχής αλλαγή σχηματισμού από κατάσταση άμυνας σε κατάσταση επίθεσης, όπου για παράδειγμα ο εσωτερικός μέσος μπορεί να γίνει εξτρέμ και ο δεύτερος στόπερ να φτιάξει παιχνίδι από τον άξονα. Η χρησιμοποίηση των μπακ, οι παγίδες μέσω του πρέσινγκ προκειμένου ο αντίπαλος να αφήσει χώρους κ.ο.κ.

Ο Μπιέλσα θέλει όταν ένας ποδοσφαιριστής του έχει τη μπάλα να αποτελεί τη βάση ενός νοητού ρόμβου, ο οποίος στην ουσία του δίνει τρεις επιλογές για πάσες και την δυνατότητα να πάρει άμεσα πίσω τη μπάλα και να την προωθήσει κάθετα στον βασικό του στόχο, εκείνον που βρίσκεται απέναντί του στο ρόμβο. Μια πλάγια πάσα μπορεί να τραβήξει τον αμυνόμενο και να ανοίξει το χώρο, δίνοντας την δυνατότητα στον αρχικό πασέρ να υποδεχθεί πάλι τη μπάλα και να παίξει με μία, κάθετα.

Στην ανάπτυξη από πίσω, βασικό στοιχείο της οποίας είναι να έχει πάντα επιλογή πάσας ο τερματοφύλακας, έχει συγκεκριμένες απαιτήσεις από τους παίκτες του. Ο τερματοφύλακας χρειάζεται να έχει καλό τεχνικό επίπεδο, προκειμένου να μπορεί να παίξει από πίσω με ακριβείς μεταβιβάσεις και να αποτελεί πάντα μια έξτρα επιλογή πάσας προς τα πίσω. Η καλή τεχνική κατάρτιση είναι δεδομένο και για τα σέντερ μπακ του Μπιέλσα, ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν σε συνθήκες πίεσης και να βοηθήσουν με σωστές μεταβιβάσεις στο χτίσιμο των επιθέσεων. Τα πλάγια μπακ είναι κομβικής σημασίας στην τακτική του. Η προώθησή τους και η κίνηση σε θέσεις κοντά στο αντίπαλο 1/3 τους δίνει σημαντικό ρόλο σε αρκετές επιθετικές στρατηγικές και συνήθως η υπόλοιπη ομάδα δουλεύει για την απελευθέρωσή τους. Οι κεντρικοί μέσοι πάντα αποτελούν επιλογή για πάσα από τον παίκτη που έχει την κατοχή, συνδυάζοντας ιδανικά την ικανότητα να παίξουν με τη μία, ή να αλλάξουν άμεσα παιχνίδι με ακριβείς μακρινές μπαλιές. Οι επιθετικοί μέσοι έχουν πάντα το νου τους για κίνηση στα μεσοδιαστήματα λειτουργώντας ως συνδετικοί κρίκοι, ενώ ο σέντερ φορ κινείται συνήθως προς τη δυνατή πλευρά, ώστε να δημιουργεί χώρους.

«Ο στόχος είναι να μετακινήσεις τον αντίπαλο, όχι τη μπάλα»

Ο Αργεντινός εντοπίζει έξι διαφορετικούς χώρους στους οποίους μπορεί να μεταφερθεί η μπάλα για τη διάσπαση των γραμμών. Πίσω από τα σέντερ μπακ, πίσω από τους πλάγιους αμυντικούς, μπροστά από τα σέντερ μπακ, μπροστά από τους πλάγιους αμυντικούς, πίσω από τους κεντρικούς μέσους, πίσω από τους πλάγιους μέσους. Μια κάθετη μπαλιά στον άξονα λίγο πιο πίσω από το ημικύκλιο, πριν ο ένας στόπερ βγει να μαρκάρει και πριν ο πλάγιος μπακ τον καλύψει, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα στόχευσης μπροστά από τους κεντρικούς αμυντικούς. Μια κίνηση από το «φτερό» που αφήνει πίσω τον πλάγιο μπακ, με αποτέλεσμα να τραβιέται ο αμυντικός μέσος για να καλύψει, δίνοντας την ευκαιρία στον κεντρικό μέσο-συμπαίκτη να ξεμαρκαριστεί και να βρει προϋποθέσεις για ανοιχτό σουτ από τη γραμμή της περιοχής, αφού οι σέντερ μπακ θα έχουν μείνει στην περιοχή περιμένοντας σέντρα για τον φορ, είναι ένα ακόμα.

Ο Μπιέλσα δουλεύει πολύ σε τεχνικές που απαιτούν ανεπτυγμένη μη λεκτική επικοινωνία και αυτοματισμούς, προκειμένου να μετακινήσει τον αντίπαλο, να διαταράξει την τακτική του ισορροπία. Ένας συνδυασμός πασών για παράδειγμα που θα γυρίσει τη μπάλα προς τα πίσω πριν την τελική κάθετη εν δυνάμει ασίστ, μια εντολή που θα ανεβάσει το μπακ στην αδύναμη πλευρά και θα συντονίσει την κίνηση του εξτρέμ κεντρικά και ανάμεσα στις γραμμές, ένα πλάνο που θα δημιουργήσει περιστροφές και αλλαγές θέσεων. Πιστεύει ακράδαντα, άλλωστε, ότι σε συνθήκες υψηλής πίεσης, ο ποδοσφαιριστής θα κάνει αυτό που έχει συνηθίσει να κάνει μηχανικά, που του έχει γίνει συνήθεια μέσω των προπονήσεων.

«Δεν έχει να κάνει με τον αντίπαλο, δεν έχει να κάνει με τη μπάλα, αλλά με το χώρο στον οποίο ενδέχεται να παιχτεί η μπάλα ή να βρεθεί ο αντίπαλος»

Ο χώρος, λοιπόν. το βασικότερο στοιχείο στην ποδοσφαιρική κοσμοθεωρία του «τρελού». Το τερέν χωρίζεται σε τρεις ζώνες. Το αμυντικό 1/3, το κεντρικό 1/3 και το επιθετικό 1/3, όπου μέσα σε αυτό βρίσκονται η Advanced Area και η Gold Zone. Πρόκειται για τον ιδανικότερο χώρο ολοκλήρωσης των προσπαθειών, αφού κατά 80-92% καταλήγουν στα δίχτυα. Η υποδιαίρεση του γηπέδου σε 18 ζώνες εστιάζει την προσοχή του Μπιέλσα στη ζώνη 14, η οποία είναι η κρισιμότερη για γκολ, ασίστ και γενικά δημιουργία επικίνδυνων καταστάσεων.Το γήπεδο διαιρείται επίσης σε πέντε κάθετα κανάλια. Τις δύο πτέρυγες, τα δύο μεσοδιαστήματα και τον κεντρικό άξονα. Δείτε το παρακάτω διάγραμμα που δημιούργησε ο Έλληνας προπονητής και αναλυτής Γιάννης Τσανικλίδης, ο οποίος έχει μελετήσει ενδελεχώς τον Αργεντινό.

Για τον προπονητή της Λιλ οι παραδοσιακές τρεις γραμμές ( άμυνα, κέντρο, επίθεση), από τις οποίες προκύπτουν και τα βασικά συστήματα 4-4-2, 4-3-3 κ.ο.κ) γίνονται επτά! Έτσι εξηγούνται τα πολυσύνθετα συστήματά του. Στο πρώτο επίπεδο είναι ο τερματοφύλακας. Ακολουθεί η βαθύτερη γραμμή, που αποτελείται από τα σέντερ μπακ. Η ζώνη μπροστά από την αντίπαλη μεσαία γραμμή, εκείνη που βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο και εκείνη που είναι πίσω από τους αντίπαλους μέσους. Ακολουθεί η ζώνη μπροστά από την αμυντική γραμμή και εκείνη πίσω της. Το σχεδιάγραμμα του Γιάννη Τσανικλίδη που ακολουθεί μπορεί να βοηθήσει όσους μπερδεύτηκαν. Η συγκεκριμένη αντίληψη του αγωνιστικού χώρου βοηθάει στην πλήρη κατανόηση των κινήσεων και των μεταβιβάσεων που πρέπει να γίνουν για να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις και να μεγιστοποιηθεί ο κίνδυνος στην κρίσιμη ζώνη. Του δίνει επίσης τη δυνατότητα για παρατάξεις που εναλλάσσονται από τις διαφορετικές εκδοχές του 4-2-3-1 σε 3-3-1-3, σε 3-4-2-1 και σε 4-3-3.

Το 3-3-3-1 βοηθά στη δημιουργία υπεραριθμιών σε συγκεκριμένους χώρους, προκειμένου να ξεπερνιέται η πίεση και να δημιουργούνται στη συνέχεια επικίνδυνες καταστάσεις στην επίθεση. Η συνεχής κίνηση, οι περιστροφές και οι γρήγοροι συνδυασμοί είναι βασικά στοιχεία. Οι παίκτες πρέπει να δουλεύουν σκληρά προκειμένου να φτάσουν την μπάλα στον ελεύθερο παίκτη και να δημιουργούν διαδρόμους για πάσες. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Μπιέλσα έχει χρησιμοποιήσει αρκετές φορές μέσους στην άμυνα, όταν δεν έχει στο ρόστερ αμυντικούς με το απαραίτητο τεχνικό επίπεδο που θα επιτρέψουν το χτίσιμο επιθέσεων από πίσω σε συνθήκες πίεσης.Στο μυαλό του Μπιέλσα υπάρχουν 29 διαφορετικοί σχηματισμοί!

O φόβος της αποτυχίας

Για την εφαρμογή όλων των παραπάνω φυσικά ο Μπιέλσα έχει τεράστιες απαιτήσεις από τους παίκτες που αποτελούν τα αποδυτήριά τους. Ο ίδιος έχει δηλώσει πως: «αν το ποδόσφαιρο παιζόταν με ρομπότ, θα κατακτούσα τα πάντα». Υψηλού επιπέδου συγκέντρωση, ικανότητα να φτάσουν στα όριά τους, μεταξύ τους εμπιστοσύνη, αφοσίωση, επικοινωνία, ηγετικές προσωπικότητες. Ο έμπειρος προπονητής έχει δώσει μεγάλη μεγάλη έμφαση στο ζήτημα του φόβου, ο οποίος επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων και έχει εμμονή με την καταπολέμησή του. «Ο ποδοσφαιριστής, όπως κάθε άνθρωπος που αντιμετωπίζει μεγάλη πίεση, έχει αυτό που αποκαλώ "temor escenico", τον φόβο της αποτυχίας. Πώς μπορείς να το εξουδετερώσεις; Αφήνοντας τον παίκτη να κάνει αυτό που έχει συνηθίσει, κάτι για το οποίο έχει προπονηθεί επανειλημμένα και επιτρέποντάς του μόνο ένα πολύ μικρό περιθώριο λάθους». Η προσωπικότητα της ίδιας της ομάδας εστιάζεται σε πέντε διαστάσεις. Το επιθετικό τρανζίσιον, το build up, οι τρόποι διείσδυσης, το αμυντικό τρανζίσιον και η άμυνα ανάμεσα στις γραμμές.

«Ο καλύτερος προπονητής στον κόσμο...»

Όλα τα παραπάνω δεν είναι νέα. Είναι στοιχεία που ο «Loco» εφαρμόζει στις ομάδες του εδώ και πολλά χρόνια, με τη γοητευτική φιλοσοφία του παιχνιδιού συνδυασμών, χτισίματος επιθέσεων από πίσω, εύπλαστων τακτικών και υψηλής πίεσης να έχουν επηρεάσει πολλούς προπονητές που άσκησαν σημαντική επιρροή τα τελευταία χρόνια στο παιχνίδι. Ο Πεπ Γκουαρδιόλα, ο Μαουρίτσιο Ποκετίνο, ο Χόρχε Σαμπάολι, ο Τάτα Μαρτίνο. Ας κλείσουμε, λοιπόν, με μια ατάκα του νυν προπονητή της Μάντσεστερ Σίτι: «Ο θαυμασμός μου για τον Μαρσέλο Μπιέλσα είναι τεράστιος, επειδή κάνει τους παίκτες πολύ, πολύ καλύτερους. Ακόμα δεν έχω συναντήσει κάποιον, έναν πρώην παίκτη του Μαρσέλο Μπιέλσα, που να μιλά άσχημα για αυτόν. Είναι γεμάτοι ευγνωμοσύνη για την επιρροή του στις καριέρες τους. Με βοήθησε πολύ με τη συμβουλή του. Όποτε μιλάω μαζί του, πάντα αισθάνομαι ότι θέλει να με βοηθήσει. Είναι σημαντικό να το πω αυτό για τον Μαρσέλο, επειδή δεν έχει σημασία πόσους τίτλους είχε στην καριέρα του. Κρινόμαστε από αυτό, από τις επιτυχίες που έχουμε και τους τίτλους που κατακτάμε. Ωστόσο αυτοί έχουν πολύ λιγότερη σημασία από το πώς έχει επηρεάσει το ποδόσφαιρο και τους παίκτες του. Γι' αυτό, για εμένα, είναι ο καλύτερος προπονητής στον κόσμο...»