Οι «αόρατοι» και ο «Αόρατος» (pic)

• Η εξουσία έβαλε τα καλά της
• Το Freak Show της πόλης

Κάποιοι τους είχαν δει. Όλοι τους είχαν προσπεράσει, ακόμη κι αυτοί που στάθηκαν για λίγο. Αν και κινούνταν διαρκώς, σε ένα σημείο είχαν μόνιμη θέση, στο περιθώριο. Παράξενο, αν σκεφτείς το χρώμα του δέρματος τους. Το μαύρο κάνει όμορφη αντίθεση με το λευκό. Κάποιο πρόβλημα υπήρχε στα μάτια, δεν εξηγείται αλλιώς. Ναι, εκεί βρισκόταν το πρόβλημα. Η πάθηση όμως δεν ήταν αχρωματοψία. Χρόνια μετά οι παρίες κατάλαβαν… Τα μάτια που τους έβλεπαν αλλά τους διαπερνούσαν, υπέφεραν από την ανικανότητα να δουν τον άνθρωπο. Δεν είχαν αφαιρέσει το χρώμα, αλλά τον άνθρωπο απ’ αυτό! Έτσι, η οικογένεια έμενε αόρατη, όπως ο μαύρος άνθρωπος του Ραλφ Έλισον, αυτός που στέκεται στο «σημείο αναμονής έγχρωμων»! Ποιος είναι ο Έλισον και γιατί μπλέκεται με την οικογένεια Αντετοκούνμπο, την μέχρι πρότινος αόρατη φαμίλια; Έχει δικαίωμα να «συνομιλεί» μαζί τους, αυτός ο τεράστιος αφροαμερικανός συγγραφέας. Με το συγγραφικό του έργο κατάλαβε όσο λίγοι τη δύσκολη κατάσταση των μαύρων στις ΗΠΑ και το 1952 εξέδωσε το βιβλίο που του υπαγόρευσε η ψυχή τους, τον «Αόρατο άνθρωπο». Στις γραμμές του σίγουρα υπάρχει η οικογένεια Αντετοκούνμπο και θα υπάρχει πάντα. Η ιστορία, προσωπική, κοινωνική, πολιτική, μένει ανεξίτηλη, όπως τα σημάδια που την έγραψαν και έγιναν παντοτινά στίγματα στα σώματα των ανθρώπων.

Η εξουσία έβαλε τα καλά της

Η Βερόνικα Αντετοκούνμπο και ο γιος της Άλεξ πολιτογραφήθηκαν Έλληνες πολίτες. Η εκτελεστική εξουσία έβαλε τα καλά της, στίλβωσε παπούτσια, έδεσε γραβάτες με άψογους τριγωνικούς κόμπους, τα μάρμαρα γυάλισαν και οι μεγάλες, βαριές, πόρτες άνοιξαν. Μέχρι να γίνει όμως αυτό οι αόρατοι «ακουμπούσαν» στον Αόρατο του Έλισον. Και να πως, πρώτο παράδειγμα. Ο επιμελητής του βιβλίου John F. Callaham σημειώνει: «Με εντυπωσιακή ευρηματικότητα, ο Έλισον επινόησε τον απόλυτο συμβολισμό για την ξεχωριστή και ωστόσο την ίδια στιγμή κοινή κατάσταση των Αφροαμερικανών, των Αμερικανών και γενικότερα του ανθρώπου του εικοστού αιώνα». Η επισήμανση στέκεται στην ουσία του βιβλίου και κρύβει τους Αντετοκούνμπο και τους άγνωστους «Αντετοκούνμπο» του κόσμου τούτου. Η οικογένεια έγινε σύμβολο για τη δική της ξεχωριστή κατάσταση αλλά και γι’ αυτήν όλων των «αόρατων». Έγινε σύμβολο επιτυχίας μα και της λαμπρής εξαίρεσης, διότι η μετάβαση από το «αόρατο» στο «ορατό» είναι αδύνατη για πάρα πολλούς μετανάστες, πρόσφυγες, παιδιά μεταναστών… Η αφετηρία βρίσκεται στην αφάνεια και χρειάζεται ταξικός αγώνας για να μπορέσουν οι άνθρωποι να δουν. Και ο αποκλεισμός των «διαφορετικών», των ανίσχυρων, βασίζεται στην απλή μα απόλυτη άρνηση. Ο Ραλφ Έλισον αφηγείται την απίστευτη ιστορία εντός ανθρώπου που είναι αόρατος «απλά επειδή οι άνθρωποι αρνούνται να με δουν».

Το Freak Show της πόλης

Ο πρόλογος του «Αόρατου» γίνεται ατσάλινη κλωστή και φλέβα ανήσυχη που ενώνει χρόνους, τόπους, ανθρώπους.

Είμαι ένα αόρατος άνθρωπος. Όχι, δεν είμαι φάντασμα από εκείνα που στοίχειωνα τον Έντγκαρ Άλαν Πόε, ούτε είμαι κανένα από εκείνα τα εκτοπλάσματα του Χόλιγουντ. Είμαι ένας υπαρκτός άνθρωπος, ένας άνθρωπος με σάρκα και οστά, με ίνες και υγρά – και μπορώ μάλιστα να υποστηρίξω πως διαθέτω μυαλό. Είμαι αόρατος απλώς επειδή οι άνθρωποι αρνούνται να με δουν. Όπως οι ασώματες κεφαλές που βλέπετε καμιά φορά στο τσίρκο, είναι σαν να με περιβάλλουν παραμορφωτικοί καθρέφτες. Όσοι με πλησιάζουν βλέπουν μόνο όσα με περιβάλλουν, τον εαυτό τους ή θραύσματα της φαντασίας τους – για την ακρίβεια, βλέπουν τα πάντα και τους πάντες εκτός εμένα.

Οι Αντετοκούνμπο, και κάθε Αντετοκούνμπο, έζησαν και έδρασαν για πολύ καιρό μέσα σε ένα πλανόδιο τσίρκο. Όταν έπεφτε η ματιά των άλλων πάνω τους, αυτή ήταν για να επιβεβαιώσει το Freak Show της πόλης. Τα «περίεργα» κεφάλια των «ξένων» δεν έχουν σώμα γι’ αυτούς που αρνούνται να δουν, αρνούνται να δεχτούν την πραγματικότητα. Η πίκρα σε κατακλύζει. Τα λόγια του «Αόρατου» καθρέφτης άθραυστος:

Και όταν νιώθεις έτσι, λόγω της πικρίας, αρχίζεις να ανταποδίδεις το σπρώξιμο σ’ εκείνους που πέφτουν πρώτοι πάνω σου. Και για να πω την αλήθεια, τον περισσότερο καιρό νιώθεις πικραμένος. Πονάς από την ανάγκη σου να πείσεις τον εαυτό σου ότι πράγματι υπάρχεις στον πραγματικό κόσμο, ότι είσαι κι εσύ μέρος του θορύβου και της αγωνίας, και παλεύεις με τις γροθιές σου, βρίζεις και τους καταριέσαι για να τους εξαναγκάσεις να σε αναγνωρίσουν. Και, αλίμονο, σπάνια το καταφέρνεις.

*Τα αποσπάσματα προέρχονται από το βιβλίο του Ραλφ Έλισον «Αόρατος άνθρωπος» (Εκδ. Κέδρος, μετάφραση Αγορίτσα Μπακοδήμου)