Όταν τα καναρίνια έσωζαν τις ζωές των ανθρακωρύχων: Πώς «γεννήθηκε» η ιδέα μετά από μια πολύνεκρη καταστροφή (vid)

• Γιατί τα καναρίνια
• Το μέτρο ασφαλείας που «γεννήθηκε» από μια καταστροφή
• Η «αποστράτευση» των καναρινιών

Ο επιστάτης ορυχείων Ρ. Θόρνμπεργκ κρατά ένα μικρό κλουβί, μέσα στο οποίο βρίσκεται ένα καναρίνι. Το μικροσκοπικό πουλί δεν βρισκόταν τυχαία στο συγκεκριμένο κλουβί.

Χρησιμοποιήθηκε, όπως και χιλιάδες άλλα, για έναν πολύ συγκεκριμένο σκοπό: για να προειδοποιούν τους ανθρακωρύχους κάθε φορά που υπήρχε υψηλή συγκέντρωση δηλητηριωδών αερίων στα ορυχεία. Επρόκειτο για ένα μέτρο ασφαλείας που εφαρμόστηκε σχεδόν σε ολόκληρο τον 20ό αιώνα και πολλές φορές κόστιζε τη ζωή στα μικρά πτηνά με το χαρακτηριστικό κελάηδημα.

Ειδικότερα, τα καναρίνια τοποθετούνταν σε ένα μικρό ξύλινο ή μεταλλικό κλουβί, στο πάνω μέρος του οποίου υπήρχε μια λαβή. Επρόκειτο για έναν κύλινδρο οξυγόνου που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να επαναφέρει στη ζωή το εκάστοτε καναρίνι.

Γιατί τα καναρίνια

Γιατί, όμως, επιλέχθηκαν συγκεκριμένα τα καναρίνια αντί κάποιου άλλου ζώου; Ο λόγος έγκειτο στο γεγονός ότι τα καναρίνια έχουν πιο ευαίσθητο αναπνευστικό σύστημα και μπορούν να ανιχνεύσουν υψηλές ποσότητες άοσμων, άχρωμων και επιβλαβών αερίων, όπως το μονοξείδιο του άνθρακα, σε συντομότερο χρόνο από τους ανθρώπους.

Ως εκ τούτου, το εκάστοτε καναρίνι θα μπορούσε αντιδράσει πιο γρήγορα σε μικρότερες ποσότητες τοξικών αερίων. Θα σταματούσε ξαφνικά το κελάηδημα και, έτσι, θα προειδοποιούσε τους ανθρακωρύχους να φορέσουν αναπνευστήρες και να εγκαταλείψουν έγκαιρα το ορυχείο.

Το μέτρο ασφαλείας που «γεννήθηκε» από μια καταστροφή

Η ιδέα της χρησιμοποίησης καναρινιών στα ανθρακωρυχεία πιστώνεται στον Σκωτσέζο φυσιολόγο, Τζον Σκοτ Χαλντέιν. Στις αρχές του 1896, ο Χαλντέιν κλήθηκε να προσδιορίσει την ακριβή αιτία μιας ισχυρής έκρηξης σε ορυχείο του χωριού Tylorstown στην Ουαλία, η οποία κόστισε τη ζωή σε 57 μεταλλωρύχους.

Ο Χάλντειν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η έκρηξη προκλήθηκε από συσσώρευση μονοξειδίου του άνθρακα και προσπάθησε να βρει έναν τρόπο ανίχνευσης του επικίνδυνου αερίου πριν αυτό προλάβει να βλάψει τους ανθρώπους. Μετά από σχετικά πειράματα, κατέληξε στα καναρίνια.

Εκτός από αυτά, χρησιμοποιήθηκαν και ποντίκια ως πρώιμοι ανιχνευτές δηλητηριωδών αερίων. Προτιμήθηκαν τελικά τα καναρίνια, καθώς τα τρωκτικά αντιδρούσαν στις υψηλές ποσότητες σε λίγο περισσότερο χρόνο. Και ως γνωστόν σε μια καταστροφή το κάθε δευτερόλεπτο μετράει.

Οι Βρετανοί δεν ήταν οι μόνοι που εφάρμοσαν την ιδέα του Χαλντέιν. Την ενστερνίστηκαν επίσης οι Αμερικανοί και οι Καναδοί. Εκτός από την αποστολή τους να προειδοποιούν τους ανθρακωρύχους, τα καναρίνια επιτελούσαν και ψυχαγωγικό ρόλο, καθώς το κελάηδημά τους ήταν μια ευχάριστη νότα στις αντίξοες και επικίνδυνες συνθήκες εργασίας των ανθρακωρύχων.

Η «αποστράτευση» των καναρινιών

Το 1986, η πρακτική της χρησιμοποίησης καναρινιών στα ανθρακωρυχεία σταμάτησε οριστικά. Τη θέση τους πήραν πλέον οι ηλεκτρονικοί ανιχνευτές αερίων και τα μικρά πουλιά έγιναν πλέον ένα από τα πιο σημαντικά κεφάλαια στην ιστορία της εξόρυξης.

Πολλοί ανθρακωρύχοι αναγνώρισαν ότι η πρόοδος της τεχνολογίας λειτούργησε προς όφελος των συμπαθών πτηνών, αλλά παράλληλα παραδέχθηκαν ότι δέθηκαν συναισθηματικά μαζί τους.

Στην αγγλική γλώσσα υπάρχει η ιδιωματική φράση «A canary in a coalmine». Κατά λέξη μεταφράζεται ως «ένα καναρίνι σε ανθρακωρυχείο» και χρησιμοποιείται στην καθομιλουμένη, για να υποδηλώσει ότι ένα άτομο ή ένα πράγμα χρησιμεύει ως έγκαιρη προειδοποίηση για κάποιον επερχόμενο κίνδυνο.

Η Αρκτική, για παράδειγμα, μπορεί να χαρακτηριστεί ως το «καναρίνι στο ανθρακωρυχείο» σε ό,τι έχει να κάνει με την υπερθέρμανση του πλανήτη και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Στις ΗΠΑ των τελών του 19ου και αρχών του 20ού αιώνα, υπήρχαν ανήλικα παιδιά που χρησιμοποιήθηκαν στα ανθρακωρυχεία και πήραν το προσωνύμιο «παιδιά-καναρίνια». Εργάζονταν 10 ώρες την ημέρα και ο κίνδυνος να τραυματιστούν ή ακόμη και να πεθάνουν στα ορυχεία ελλόχευε ανά πάσα ώρα και στιγμή.