Ατμός, βροχή, ποτάμι, θάλασσα κι ατμός

Ένα χρόνο μετά τον θάνατό του, ο Θάνος Μικρούτσικος είναι ακόμη εδώ και δεν θα φύγει ποτέ. Χορεύει πάνω στο φτερό του καρχαρία, αντιστέκεται στη βαρβαρότητα, μας προτρέπει να απλώσουμε το χέρι και να αδράξουμε το αδύνατο, όπως έκανε και ο ίδιος.

Μου λείπει πολύ, όχι τόσο ως καλλιτέχνης, αλλά ως φωνή, ως ανάστημα, ως καίρια παρέμβαση ενάντια στην παρακμή που τόσο απεχθανόταν και τόσο φοβόταν. Μου λείπει και ως πολύτιμος φίλος.

Πέρυσι, τέτοια μέρα, έγραψα σε αυτήν εδώ τη στήλη το παρακάτω κείμενο, το οποίο αναπαράγω σήμερα λέξη προς λέξη, στη μνήμη του ανδρός.

Διαβάζεται καλύτερα με ηχητική συνοδεία τον «Σταυρό Του Νότου», τα «Τροπάρια Για Φονιάδες», την «Καντάτα Για τη Μακρόνησο» ή τη «Θάλασσα Στη Σκάλα». Ακολουθήστε τα link για περισσότερες νότες.

********************

Μπήκα στο καμαρίνι του για να υποβάλω τα σέβη μου, να τον ευχαριστήσω για τον «Λόρκα», τη «Δίκοπη Ζωή», τον «Μικρόκοσμο», το «Άννα Μη Κλαις», το «Σιντάρτα», τη «Ζωή των Άλλων», την «Ελένη», και ούτε ξέρω πόσα άλλα και τον άκουσα να μιλάει για μπάσκετ.

«Πες μου τη χρυσή πεντάδα του Τρίτωνα», ήταν το συνηθισμένο του τεστ, για να ξεχωρίσει τους παντογνώστες από τα μειράκια. Ευτυχώς, στεκόταν δίπλα μου ο Συρίγος και βοήθησε τον αδιάβαστο μαθητή.

«Εγώ δάσκαλε δεν ήμουν ποτέ εγκυκλοπαίδεια», ψέλλισα γελώντας. «Κοντοβουνήσιος, Χρηστέας, Μουρούζης…», άρχισε να απαγγέλλει δίπλα μου ο Δημήτρης Καρύδας. Τα βρήκαμε αμέσως.

Αυτά συνέβησαν λίγες μέρες μετά τη βραδιά που επανέφερε τον εμβληματικό «Σταυρό του Νότου» στο προσκήνιο, ένα «πρώτο ταξίδι» που θα συνεχίζεται για πάντα, όσο υπάρχει τέχνη, θάλασσα, ζωή.

Στο Μέγαρο Μουσικής, τον Μάρτιο του 2005, την ίδια μέρα που οι Κεντέρης-Θάνου βγήκαν λάδι από τον ΣΕΓΑΣ, το αθάνατο έργο παίχτηκε στην ολότητά του, με ερμηνευτές τους Γιάννη Κούτρα, Γιάννη Κότσιρα, Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, Χρήστο Θηβαίο.

Τον επόμενο χειμώνα, ο Μικρούτσικος έστησε μία παράσταση στον «Σταυρό» με υποστηρικτές τον αδελφοποιτό του, Γιάννη Κούτρα, και την πρωτοεμφανιζόμενη Ρίτα Αντωνοπούλου.

Τότε ήταν που περάσαμε από το αποδυτήριο για να τον γνωρίσουμε από κοντά. Μου άρεσε τόσο πολύ η βραδιά, ώστε ξαναπήγα άλλες δύο φορές.

«Μαέστρο, θα ήθελα να μπορούσα να σας ηχογραφήσω για να ακούω τα τραγούδια σας στα ταξίδια μου», του είπα όταν κάναμε ένα διάλειμμα από τα μπασκετικά.

Δέκα μέρες αργότερα, με περίμενε στο γραφείο μου στην Ελευθεροτυπία ένα δέμα με τρία CD, δώρο του Θάνου, με ιδιόχειρη αφιέρωση: «Μάταιο ταξίδι δεν υπάρχει».

Τα CD περιείχαν την παράσταση που τόσο μου άρεσε, ηχογραφημένη αποκλειστικά για το χατίρι μου. Η συγκίνησή μου ήταν απερίγραπτη.

Τον ίδιο στίχο, του Άλκη Αλκαίου από την «Αργώ», χρησιμοποίησα και εγώ πολλά χρόνια αργότερα, ως αφιέρωση, όταν του χάρισα το βιβλίο μου.

O Θάνος το διάβασε στο Λονδίνο, όπου πηγαινοερχόταν τα τελευταία 2,5 χρόνια για τις θεραπείες της ελπίδας και της απελπισίας. Του άρεσε, μου έγραψε, αυτή η ιδέα του «ταξιδιωτικού αθλητισμού».

Τον κάλεσα να μιλήσει σε μία παρουσίαση. «Δυστυχώς δεν μπορώ να προγραμματίσω τίποτε σε ορίζοντα 45 ημερών λόγω υγείας», μου απάντησε. Ο ορίζοντάς του ήταν ήδη γκρίζος και νεφελώδης.

Γίναμε φίλοι και τον αγαπούσα πολύ. Οπως τον λατρεύουν τα παιδιά του: Μεράντζας, Θωμαϊδης, Θηβαίος, Κούτρας, Μίλτος, Βασίλης, Κατσιμιχαίοι, Νταλάρας, Μητσιάς, Χαρούλα, Ρίτα.

Τον Απρίλιο του 2007, μου έκανε την τιμή να με καλέσει στην εκπομπή «Στην Υγειά Μας», αφιερωμένη στον ίδιο, όπου στάθηκα δίπλα στα ιερά τέρατα του εντέχνου και ανοιγόκλεινα το στόμα μου όσο εκείνοι τραγουδούσαν τον ύμνο που λέγεται «Θεσσαλονίκη».

Ο Γιάννης Κούτρας ήταν και πάλι εκεί, με εκείνη τη γεμάτη συναίσθημα φωνή που χτυπάει κατ’ ευθείαν στην ψυχή. Οι τρεις τους, με τον Μικρούτσικο και τον Καββαδία, ένωσαν κάποτε το αίμα τους.

Και δίπλα του Μητσιάς, Τσακνής, Θηβαίος, Πασχαλίδης, Χαρούλης, Νταγάκη, Αντωνοπούλου, ο Συρίγος που ακόμα είχε την υγειά του, η Πατουλίδου, η Πέμη Ζούνη, ο ίδιος ο Μικρούτσικος στο πιάνο του να καμαρώνει για τα παιδιά που τώρα καλούνται να συνεχίσουν την κληρονομιά του.

Και εγώ, ο παρείσακτος, να αναπολώ συγκινημένος που κάποτε χορεύαμε δέκα άνθρωποι αγκαλιασμένοι το ίδιο τραγούδι, στη Θεσσαλονίκη των φοιτητών, μάταια ψάχνοντας το στρατί.

Ο Θάνος ξεκίνησε ετούτο το τρομακτικό ταξίδι του χαμού το καλοκαίρι του 2017, σε ηλικία 70 ετών. Μέχρι τότε, ήταν καλά.

Ήταν η εποχή που ανέβαινε στα καλοκαιρινά θέατρα η σπουδαία παράσταση για τον Καββαδία, που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Μπάντμιντον σε σκηνοθεσία Θέμη Μουμουλίδη.

Την είχα παρακολουθήσει ήδη, αλλά αποφάσισα να ξαναπάω, στο θεατράκι του Παπάγου, περισσότερο για να δω τον ίδιο τον Θάνο.

Το έργο άρχισε και τελείωσε, αλλά ο Μικρούτσικος δεν εμφανίστηκε ποτέ για να παίξει τον ρόλο του και να πει τα τραγούδια που του αντιστοιχούσαν.

Το φριχτό νέο μου το είπαν, εμπιστευτικά, ο Κώστας Θωμαϊδης και η Ρίτα Αντωνοπούλου. «Κάτι του βρήκαν, πάθαμε όλοι σοκ, είναι δυνατός όμως και θα το ξεπεράσει».

Ο Θάνος ήταν δυνατός, αλλά έπεσε σε εχθρό ανίκητο. Έμεινε όρθιος για 2,5 χρόνια, στα οποία έδωσε πάμπολλες παραστάσεις χωρίς να πτοείται και χωρίς να ζητάει τον οίκτο κανενός.

Έστελνε μηνύματα δύναμης από το κρεβάτι του πόνου, που συχνά γινόταν βασανιστικός, και αντιμετώπιζε τις υποτροπές με στωικότητα.

«Ο Θάνος Μικρούτσικος και φέτος στο φεστιβάλ της ΚΝΕ», παιάνιζε η αφίσα τον περασμένη Σεπτέμβρη.

Πήγαινε κάθε χρόνο στην ΚΝΕ ο Θάνος, μολονότι είχε διαγραφεί από το ΚΚΕ. Πίστευε ότι κάθε μετερίζι της Αριστεράς αποτελούσε πυρήνα αντίστασης στη βαρβαρότητα, αυτή που ο ίδιος θεωρούσε χείριστο εχθρό της σημερινής κοινωνίας.

Όταν τον είδα, στο Πάρκο Τρίτση, τρόμαξα λίγο. Φαινόταν αδύναμος και κρύωνε. «Δεν θα αντέξει για πολύ», ψιθύριζαν οι συνεργάτες του.

Αλλά μόλις ανέβηκε στη σκηνή, έγινε άλλος άνθρωπος. Έπαιζε, τραγουδούσε, χαμογελούσε και χόρευε επί δύο ώρες, σαν να ήταν η ζωντανή εικόνα της υγείας.

Αντιστεκόταν.

Εάν μπορούσε να παίζει κάθε μέρα τη μουσική του και να εισπράττει το χειροκρότημα του κοινού, ο Θάνος Μικρούτσικος θα ζούσε για πάντα.

«Δάσκαλε, αυτή η αγάπη θα σου ανανεώσει τα κύτταρα και θα διώξει την αρρώστια», του είπα μετά. «Νίκο μου, νομίζω ότι έχεις δίκιο», απάντησε.

Ήταν τα τελευταία λόγια που ανταλλάξαμε ποτέ. Ήταν η τελευταία παράσταση που έδωσε ποτέ. Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου 2019. Με τίτλο: «Η δύναμη βγαίνει από τις γροθιές».

Πρέπει να είδα περισσότερες από 30 συναυλίες του. Το δεκαπεντάλεπτο των «Νάνων», όπου ο ίδιος εκστασιαζόταν και ένιωθε ότι περνούσε σε κάποια άλλη διάσταση, δεν το χόρτασα ποτέ.

«Δεν είναι ο χρόνος με το μέρος κανενός», έλεγε συχνά.

«Ο Θάνος είναι στα τελευταία του», μου εκμυστηρεύτηκε πριν από 10-15 μέρες ένας κοινός φίλος. «Τα παιδιά έχουν ενημερωθεί να μην απομακρυνθούν από την Αθήνα».

Το γνώριζα ήδη. Ήξερα ότι είχε περάσει στη φάση της άρνησης. Αρνιόταν την τροφή και φερόταν σαν να ήθελε πια να φύγει. «Χθες όλη μέρα έφαγε μια κουταλιά γιαούρτι». Πονούσε. Δεν μπορούσε άλλο.

«Να πείτε ότι δεν θέλω στεφάνια. Όποιος θέλει, ας δώσει χρήματα για τα ασυνόδευτα προσφυγόπουλα», ήταν η τελευταία του επιθυμία.

Δεν χρειάζεται να είναι υγιής κάποιος, για να παραδώσει μαθήματα ζωής και υγείας.

Ο Θάνος που με τίμησε με τη φιλία και με τους επαίνους του, ο Θάνος που έγραψε τα τραγούδια της ζωής μου, ο Θάνος που κάποτε ήρθε με τη Μαρία σε ένα πάρτυ μου, ο Θάνος που σκάρωσε ολόκληρη ηχογράφηση για να με ευχαριστήσει, ο Θάνος που με μάλωσε όταν τον μάλωσα που πήγε στο λάθος πάρτυ, o Θάνος που έβαλε να παίξουν από τα μεγάφωνα του Βύρωνα τη «Βασίλισσα» για να μου την αφιερώσει, ο Θάνος που κάποτε ήρθε με το πιάνο του στην εκπομπή μας στη Nova, ο Θάνος που αγαπούσε το μπάσκετ, έσβησε στις 28 Δεκεμβρίου 2019.

Βράδυ Σαββάτου όπως και ο Συρίγος. Το καραντί τον μπατάρισε.

Εκεί που πήγε θα συναντήσει τη Μαρία Δημητριάδη, τον Άλκη Αλκαίο, τον Μάνο Ελευθερίου, τον Μάριο Τόκα, τον Μάνο Λοϊζο, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Δημήτρη Μητροπάνο, τον Παύλο Σιδηρόπουλο, τον Νίκο Παπάζογλου, τον Διονύση Θεοδόση, τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα, όλους εκείνους που μοιράστηκαν μαζί του τη σκηνή, τη μουσική, τη ζωή.

Η «Εσμεράλδα» δεν μένει πια εδώ. Σας πήρε μακριά το Κούρο Σίβο, ρε Θάνο…

Ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν ένας άνθρωπος γνήσιος, προοδευτικός, ευθύς, γενναιόδωρος, δημιουργικός, ασυμβίβαστος, καμωμένος από αλλιώτικο καλούπι. Τα αριστουργήματα του εντέχνου δεν είναι παρά ένα μικρό, και σχετικά ασήμαντο, κομμάτι από το πολυσχιδές έργο του.

Η βιογραφία του, «Ο Θάνος και ο Μικρούτσικος» (εκδ. Πατάκη, γραμμένη από κοινού με τον Οδυσσέα Ιωάννου), είναι ένα ανοιχτό παράθυρο στη ζωή του. Και ας μη λέει πολλά για το μπάσκετ, που τόσο αγαπούσε.

Όποτε ο Θάνος έπαιζε τη «Γυναίκα», του Καββαδία, μαζί με τον -και γαμπρό του- Χρήστο Θηβαίο, τη μετέτρεπε σε ένα συναρπαστικό ντουέτο, με παλίρροια και άμπωτη, με εκρήξεις και σιωπές, με συναίσθημα και πάγο, με φωνή και με πιάνο.

«Νίκο», μου φώναξε μία φορά από τη σκηνή στη μέση του τραγουδιού. «Άκουσέ το, αυτό. Είναι πικ εντ ρολ».

• Ο τίτλος είναι από το ποίημα «Σιντάρτα» του Άλκη Αλκαίου, μελοποιημένο φυσικά από τον ίδιο τον Θάνο Μικρούτσικο. Ο υπέρτιτλος παραπέμπει στη «Δίκοπη Ζωή», σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου.