Ο απέναντι εαυτός μας στον καταπέλτη

Τα επίθετα σε αυτή τη χώρα, πιθανώς κι αλλού, στερεύουν. Οι όροι «ανήκουστο», «πρωτοφανές», «αδιανόητο» μοιάζουν παρωχημένοι μπροστά στην καθημερινότητα του αστυνομικού δελτίου. Κοινός παρονομαστής ο άνθρωπος ή για να είμαι πιο ακριβής ο άνθρωπος και η εξουσία που καθένας μας φέρει.

Δεν ξέρω αν αντανακλαστικά το σκέφτηκα μόνο εγώ, στο άκουσμα όμως της είδησης για ό,τι συνέβη στον καταπέλτη του Blue Horizon, μια ψυχρή δολοφονία για να μην παίζουμε με τις λέξεις, θυμήθηκα κάθε φορά που πήγα να παρκάρω το αμάξι μου σε κάποιο πλοίο. Με παραξένευαν πάντα οι φωνές, οι κοφτές εντολές, η αγένεια συχνά σε μένα, «τον πελάτη που έχει πάντα δίκιο». Ήμουν εκείνη τη στιγμή ένας οδηγός κι απέναντί μου ο άνθρωπος που είχε την εξουσία να με παρκάρει. Μικρής κλίμακας εξουσία, μεγάλης κλίμακας ζήλος. Δίκιο είχε να με κατευθύνει με ακρίβεια, ο τρόπος του ήταν λάθος. Φώναζε, με διέταζε, δε με σεβόταν. Αλλά μικρό το κακό έλεγα μέσα μου.

Φοβάμαι ότι κάθε απλός άνθρωπος στην κάθε ήσσονος ή μείζονος θέση εξουσίας που έχει, μπορεί να χρησιμοποιεί τη δύναμή του κατά το θυμικό του βλάπτοντας συχνά τον απέναντι, το συνάνθρωπο, που πρέπει να «συμμορφωθεί». Κι εδώ μάλλον υπάρχουν δύο ειδών άνθρωποι – κακοί φορείς εξουσίας, οι τυπολάτρες και οι σαδιστές. Οι πρώτοι είναι εκείνοι που «κλειδώνουν» στους τύπους, στις εντολές, στο γράμμα του νόμου. Σαν να μην μπορούν να ξεχωρίσουν το σημαντικό από το ασήμαντο, λειτουργούν σαν ρομπότ, «ο κανονισμός λέει αυτό, τελεία και παύλα.» Η Υπηρεσία σχόλασε, οι πόρτες κλείνουν, ο κανονισμός λέει αυτό. Δεν πάει να καίγεται ο απέναντι, μηδενική εξαίρεση στον κανόνα, ακόμα κι αν αυτή η ρομποτοειδής λογική καταλήγει εξαιρετικά βλαπτική για το συνάνθρωπο. Και φανταστείτε αυτό είναι το αθώο σενάριο.

Υπάρχουν βλέπετε και οι σαδιστές, σκατόψυχους τους αποκαλούμε τελευταία αλλά θα παραμείνω στη σαδιστική τους υπόσταση. Αυτοί ξεχωρίζουν το ουσιαστικό από το ανούσιο, το σημαντικό από το ασήμαντο, παίρνουν όμως ικανοποίηση από την ταλαιπωρία, από τον πόνο, από τη δυσκολία του άλλου. Δεν έχω τη γνώση να πω το γιατί, μόνο την πείρα πια να τους ξεχωρίζω και να τους αποφεύγω. Και τους συναντώ δυστυχώς συχνά. Και φοβάμαι, μήπως σε κάποια στιγμή της ζωής μου έχω υπάρξει τέτοιος, έστω και σε μικρή, ασήμαντη κλίμακα.

Χρησιμοποιούμε τη λέξη «εξουσία» σαν να είναι κάτι απρόσωπο, ένα σύστημα πάνω και μακριά από μας, γιατί κατά βάθος δε θέλουμε να κρίνουμε τον διπλανό μας αλλά και τον εαυτό μας. Δεν χρειάζεται να είσαι ο Διοικητής του σύμπαντος, για να έχεις εξουσία στη διάθεσή σου, πολλοί απλοί καθημερνοί πολίτες έχουμε κάποιας μορφής εξουσία στα χέρια μας. Μπορεί να έχουμε μια θέση ευθύνης με μερικούς άλλους να πρέπει να ακούσουν την οδηγία – εντολή μας. Μπορεί να εξυπηρετούμε έναν πελάτη, έναν ασθενή, έναν πολίτη δια ζώσης ή σε μια τηλεφωνική γραμμή. Ίσως εκείνος έχει την απόλυτη ανάγκη μας μια συγκεκριμένη στιγμή κι εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή, ένα δικό μας «ναι» κι ένα δικό μας «όχι» να είναι καθοριστικό. Τότε ακριβώς είμαστε η εξουσία.

Ο τυπολάτρης θα πάει πάντα «by the book». Ο κόσμος να χαλάει γύρω του, εκείνος θα ακολουθεί το πρωτόκολλο με κλειδωμένο το τιμόνι προς μια μόνο κατεύθυνση, την προβλεπόμενη. Ακόμα κι αν αυτό το πρωτόκολλο υποβάλλει σε απίστευτη ταλαιπωρία το αντικείμενο της εξουσίας του. Είναι ένοχος για αυτό; Περισσότερο ένοχοι, αυτοί που δεν του έμαθαν το πνεύμα του νόμου εκτός από το γράμμα. Αυτοί που δεν επιβλέπουν, ώστε να αποτελέσουν μια βαλβίδα αποσυμπίεσης. Ξέρετε πόσους καυγάδες, εντάσεις, χαλασμούς Κυρίου παρακολουθούμε καθημερινά γύρω μας, που θα μπορούσαν εύκολα να αποφορτιστούν με την απλή λογική; Και με την παιδεία βεβαίως, αλλά κι αυτή η παιδεία κατάντησε μια ουτοπική καραμέλα. Ακόμα κι εκεί που δεν υπάρχει δυστυχώς η παιδεία χρειάζεται ένας Καπετάνιος, ο υπεύθυνος άνθρωπος που θα πει, «φτάνει» μπροστά στο παράλογο και το κακοποιητικό.

Ο σαδιστής θα συμπεριφερθεί μοχθηρά άλλοτε στα φανερά, σαν νταής με φωνές και σωματική βία κι άλλοτε στα μουλωχτά θα βασανίσει απαθής ή και χαμογελαστός, γιατί απλά μπορεί και του αρέσει. Για το «του αρέσει» η αρμοδιότητα εμπίπτει στην ψυχιατρική, για το «μπορεί» όμως είμαστε συχνά συνυπεύθυνοι. Τον σαδιστή μπορεί να τον έχουμε συνάδελφο, φίλο, συγγενή, σύντροφο ή γιο και να τον ανεχόμαστε, να τον υπερασπιζόμαστε συχνά, γιατί είναι δικός μας άνθρωπος. Μπροστά στα συναισθήματά μας για αυτόν, το αντικείμενο του σαδισμού του είναι για μας κάποιος ξένος, ένα σκυλάκι, ένα γατάκι, μιας δευτερεύουσας σημασίας μορφή ζωής. Κι αν τον ανεχόμαστε να δρα σαδιστικά, είμαστε συνένοχοι, πως να το κάνουμε;

Ειδικά οι άντρες που πήγαμε κάποτε στη ζωή μας στρατό, συναντήσαμε πολλές παράλογες μορφές εξουσίας, ακατανόητες εντολές και καψώνια από εντελώς απαίδευτους ανθρώπους, που τους δόθηκαν γαλόνια να διατάζουν. Τους λέγαμε ψιθυριστά «στρατόκαυλους», εξαιρετικά εύστοχος ορισμός. Άλλη ηδονή μπορεί να μην είχαν στη ζωή τους, εκτός του να διατάζουν. Αυτή τη στρατοκαυλίαση τη συναντήσαμε πολλές φορές στη ζωή μας μετά, σε μέρη που ούτε καν φανταζόμασταν. Μέσα στην οικογένεια, σε σχολεία και πανεπιστήμια, σε εξωτερικά ιατρεία και νοσοκομεία, σε ιδιωτικούς φορείς και δημόσιες υπηρεσίες, σε δρόμους, σε αεροδρόμια και σε λιμάνια. Κι άλλες φορές ταλαιπωρηθήκαμε κι άλλες φορές κινδυνέψαμε. Και κάποιες φορές οι στρατόκαυλοι μπορεί για κάποιους να ήμασταν εμείς, ίσως εγώ συγκεκριμένα. Γιατί ο Καπετάνιος δεν με έβαλε στη θέση μου.

Σκεφτείτε ότι καθημερινά σκοτώνονται άνθρωποι στο δρόμο γιατί κάποιος απαίδευτος εξουσιάζει το γκάζι, κάποιος πιέζει πάνω από το όριο για ένα παράνομο προσπέρασμα, κάποιος νομίζει, ότι εξουσιάζει τον οργανισμό του να ελέγχει το ποτό. Άλλος νομίζει ότι εξουσιάζει τις αισθήσεις του χειριζόμενος έναν υπερ-υπολογιστή παλάμης, ενώ οδηγεί. Βλακεία αυτοκτονική και φονική μαζί. Καθημερινή μαζική άσκηση εξουσίας στο δρόμο, τετριμμένη για αυτό και πολλαπλά επικίνδυνη.

Στο περιστατικό του Blue Horizon δεν υπάρχουν «αλλά» και «μήπως». Θα υπήρχαν πολλά, αν δεν υπήρχε καταγεγραμμένη εικόνα. Αλήθεια φαντάζεστε τι συμβαίνει, εκεί που υπάρχει η ασφάλεια της μη καταγραφής; Από την άλλη να ζήσουμε όλη τη ζωή μας κάτω από το μάτι μιας κάμερας;

Ο Αντώνης πνίγηκε σπρωγμένος από το χέρι ενός ανθρώπου, που με όσα επίθετα κι αν τον στολίσουμε, παραμένει ένας καθημερινός άνθρωπος, κάποιων γιος, πιθανώς νυν ή μελλοντικός πατέρας. Γύρω του συνάδελφοί του, καθημερινοί άνθρωποι κι αυτοί. Στη γέφυρα του Blue Horizon ένας Καπετάνιος, άνθρωπος και αυτός, γιος και γονιός. Πάρα πολλοί άνθρωποι δε μαζεύτηκαν; Εγκληματικά τυπολάτρες ή σαδιστές δεν ξέρω. Φονικά απαθείς το λιγότερο. Πάνω σε αυτόν τον καταπέλτη στριμώχτηκε μια μικρή κοινωνία. Και στη θάλασσα ο Αντώνης. Κάποιας γιος, κάποιου αδελφός, πολλών φίλος, μάλλον ο λιγότερο προνομιούχος της κοινωνίας του καταπέλτη.

Σαν πατέρας σκέφτηκα αυτόματα, «κι αν ήταν το παιδί μου;» Αν ήταν το παιδί μου πάνω σε αυτόν τον καταπέλτη του πλοίου; Και σε ποιον ρόλο θα ήταν; Του Αντώνη ή κάποιου από τους θύτες; Για αυτό μεγαλώνουμε τα παιδιά μας; Για να γίνουν θύτες ή θύματα; Προσωπικά θέλω να πιστεύω, πως μεγαλώνω τα παιδιά μου και προσπαθώ να μεταδώσω όλη την πείρα μου, για να μην πάθουν κακό αλλά και για να μην κάνουν κακό σε κανέναν. Δεν μπορώ να το αφήσω στην Παιδεία ή στο Κράτος ή στην Εξουσία, πρέπει να το κάνω εγώ. Και η Δικαιοσύνη που θέλουμε να λειτουργήσει αυστηρά και παραδειγματικά, εμάς πρέπει να παραδειγματίσει. Όχι κάποιους αόρατους μακρινούς, εμάς τους ίδιους. Γιατί ίσως πάνω στον καταπέλτη βρεθούμε κάποτε να στεκόμαστε εμείς, σε ανύποπτη στιγμή.