Άλφρεντ Χίτσκοκ: Μας τρόμαξε σαν παιδί!

Ο λόγος συνεχίζει στο ίδιο μοτίβο, στο ίδιο άγνωστο-γνωστό μονοπάτι. Ο «Hitch» (σ.σ έτσι τον φώναζαν οι περισσότεροι) τα είχε όλα υπό έλεγχο για να παγιδεύσει τον θεατή στο ανεξέλεγκτο. Το επίθετο συνοδεύει το πάθος και είναι αυτό που κανείς δεν μπόρεσε να τιθασεύσει.

Ο Χίτσκοκ πόνταρε στην ανθρώπινη ανασφάλεια, στην αδυναμία, για να εξηγήσει το μυστήριο του ανθρώπου. Στις δαιδαλώδεις εσωτερικές διαδρομές το φως που τρεμοσβήνει και το ψυχρό βλέμμα ήταν οδηγός για την αποκάλυψη του ανοίκειου, του μύχιου, του ξαφνικού.

Ο Χίτσκοκ αγάπησε τα ελαττώματα και τις «ανεξήγητες» αντιδράσεις του ανθρώπου και γι’ αυτό μας έδωσε να καταλάβουμε αυτό που πάντα μας γοήτευε, το ανερμήνευτο, αυτό που δεν γνωρίζουμε την προέλευση του και όμως το ακολουθούμε.

Ο Χίτσκοκ είναι σπουδαίος γιατί με ακρίβεια, ψυχραιμία και νηφαλιότητα έδειξε τη γενεσιουργό αιτία των σκοτεινών μας πράξεων, την αδυναμία μας να δούμε αυτό που βιώνουμε! Η εστίαση σε μια πλευρά αφήνει την αθέατη ακάλυπτη και ανίσχυρη μπροστά στα έντονα συναισθήματα, στις ισοπεδωτικές παρορμήσεις. Η επιβολή της εξουσίας κρύβει τη δολοπλοκία. Η δολοφονία αγνοεί τον μάρτυρα και η αγάπη χάνει τα ίχνη του πάθους.

Ο «Htich» ανέπτυξε πολυεστιακή όραση και με την ικανότητα του να αποδομεί κάθε δεδομένη πλευρά φώτισε και ενίσχυσε τις κρυμμένες μας ρίζες, μας έκανε να καταλάβουμε ακόμη καλύτερα τον εαυτό μας, μας έκανε να δεχθούμε το διπρόσωπο, να βρούμε τον χώρο του ψυχωτικού και να δούμε τι κρύβουν τα κλειστά μας μάτια.

Γι’ αυτό και όρισε το είδος του θρίλερ ενώ ανάμειξε ιδανικά στις ταινίες του φύλο, χιούμορ, αγωνία.

Ο Άλφρεντ Χίτσκοκ δυο πράγματα ήθελε στη ζωή του: να μη σταματήσει να κάνει ταινίες κι έναν ανέφελο ουρανό! Η ρομαντική επιθυμία, προσδοκία, έρχεται σε αντίθεση με το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Ο άνθρωπος που ασχολήθηκε όσο λίγοι με τον θάνατο, δεν δεχόταν το τέλος, βιολογικό και κινηματογραφικό.

Το πρώτο είναι αναπότρεπτο, το δεύτερο όμως έχει δικούς του κώδικες, δικό του χρόνο και τόπο. Εκεί, ο Χίτσκοκ δεν πέθανε. Όσον αφορά την αντίληψη του για την ευτυχία, την οποία εντόπιζε στον καθαρό ουρανό, είναι αυτή που του έδινε ισορροπία και δύναμη. Η ιστορία της καλλιτεχνικής δημιουργίας έχει αποδείξει ότι η διαχείριση των αντιθέσεων παράγει ολοκληρωμένα έργα. Αν είσαι σίγουρος γι’ αυτό που θες, είσαι σίγουρος και γι’ αυτό που θες να εξηγήσεις, να ερμηνεύσεις. Ο βρετανός σκηνοθέτης διάλεξε τον απαιτητικό, μα ξεκάθαρο δρόμο της «συνομιλίας» με τον θάνατο, την αγωνία, το ανθρώπινο αίνιγμα. Τα μεγάλα αναπάντητα ερωτήματα τον οδήγησαν στην εις βάθος ερμηνεία και αναζήτηση. Οι κρυφές διαδρομές ήταν αυτές που δεν είχαν κάτι άλλο να του κρύψουν. Γι’ αυτό και χρειαζόταν την τόσο απλή και συνάμα δύσκολα πραγματοποιήσιμη αντίληψη για την ευτυχία.

Η επαγγελματική του πορεία, που χωρίζεται στη βρετανική περίοδο και την αμερικάνικη, ξεκινά το 1919 με την εικονογράφηση τίτλων βουβών ταινιών για τα στούντιο «Famous Players-Lasky» στο Λονδίνο. Εκεί έμαθε σενάριο, μοντάζ, τι σημαίνει να έχεις την καλλιτεχνική επιμέλεια… Το 1922 θα προαχθεί σε βοηθό σκηνοθέτη και θα του δοθεί η δυνατότητα να σκηνοθετήσει το ανολοκλήρωτο «Νο.13 ή Mrs. Peabody». Η πρώτη του ολοκληρωμένη δουλειά ήταν το φιλμ «Ο κήπος των ηδονών» (1925). Η παραγωγή ήταν αγγλογερμανική και τα γυρίσματα έγιναν στο Μόναχο. Η εμπειρία αυτή και η θητεία του στα γερμανικά στούντιο τον βοήθησαν να διαμορφώσει τον εξπρεσιονιστικό χαρακτήρα των έργων του. Το 1926 παραδίδει τον «Ένοικο» και είναι το πρώτο φιλμ με την κλασική, πια, «χιτσκοκική» πλοκή: αθώος πολίτης κατηγορείται άδικα για διάπραξη εγκλήματος και μπλέκεται στον ιστό της ίντριγκας. Στην ταινία «Εκβιασμός» (1929) -η πρώτη του με ήχο- δείχνει την τεχνική του δεξιότητα δημιουργώντας τον «υποκειμενικό ήχο». Την ίδια στιγμή, με αυτή τη δημιουργία και την επόμενη, το φιλμ «Φόνος!» (1930), δείχνει καθαρά τη σχέση φύλου-βίας. Το επόμενο «χιτσκοκικό» στοιχείο, η διερεύνηση των οικογενειακών σχέσεων μέσα σε μια αγωνιώδη ιστορία, θα κάνει την εμφάνιση του στο «Ο άνθρωπος που ήξερε πολλά» (1934) και μαζί θα έρθει η κριτική και εμπορική επιτυχία. Στο φιλμ «39 σκαλοπάτια» (1935) ο Χίτσκοκ θα δείξει την ωριμότητα του και την ίδια περίοδο θα κάνει γνώστη τη θεωρία του για την αγωνία στο σινεμά. Σύμφωνα με αυτήν, το σασπένς αναπτύσσεται δίνοντας στο κοινό πληροφορίες που δεν εμπλέκουν τους υπό κίνδυνο χαρακτήρες. Για να υπάρξει όμως ουσιαστικό αποτέλεσμα χρειάζεται και κάτι άλλο, να μην πληγωθούν οι αθώοι. Λίγο πριν κάνει το άλμα για το Χόλιγουντ, γυρίζει το γρήγορο, πνευματώδες και διασκεδαστικό «Η κυρία εξαφανίζεται» (1938).

Η αμερικανική περίοδος ξεκινά το 1940 με τη «Ρεβέκκα» και τον «Ξένο ανταποκριτή». Αμέσως μετά θα ξεκινήσει η εξερεύνηση της σχέσης εγκλήματος και οικιακού πεδίου. Ο Χίτσκοκ ήθελε να δει πως συνδέεται η οικογενειακή δυναμική με το κακό. Φυσικά δεν άφησε τη θεματική της θυσίας της γυναικείας ταυτότητας και πάνω σ’ αυτή μας έδωσε το αριστούργημα «Νοτόριους» (1946). Η δεκαετία του ’40 θα ολοκληρωθεί με διάφορα ψυχολογικά δράματα και την περίοδο 1950-1960 θα μας δώσει τα καλύτερα έργα του: «Σιωπηλός μάρτυρας» (1954), «Το κυνήγι του κλέφτη» (1955), «Ο άνθρωπος που ήξερε πολλά» (1956), «Δεσμώτης του ιλίγγου» (1958), «Στη σκιά των τεσσάρων γιγάντων» (1959) και το ανυπέρβλητο «Ψυχώ» (1960). Οι ταινίες που ακολούθησαν διεύρυναν το θεματικό πεδίο. Παράδειγμα «Τα πουλιά» (1963), που παρουσιάζει το κακό ως περιβαλλοντικό γεγονός. Μέχρι τον θάνατο του προσπάθησε να αναδείξει τη συμμετρία καλού-κακού με τελευταίο φιλμ την «Οικογενειακή συνωμοσία» (1976).

Ο Άλφρεντ Χίτσκοκ σύστησε τον εαυτό του στο κοινό με τον τρόπο που αυτός ήθελε. Οι ταινίες είναι εξωτερίκευση των σκέψεων, των αντιλήψεων και των θεωριών του. Το ίδιο συμβαίνει και σε άμεσο επίπεδο, σε αυτό της άτυπης διαλεκτικής.

Οι ατάκες του ενισχύουν την προσωπικότητα και τη διάνοια του. Ο «Hitch» υπήρξε προκλητικός, ψυχρός, διορατικός, ειλικρινής και αποτελεσματικός. Όταν η Ίνγκριντ Μπέργκμαν δυσκολευόταν να καταλάβει το κίνητρο των αισθημάτων του χαρακτήρα της, ο σκηνοθέτης της της έλεγε «προσποιήσου». Όταν θέλησε να εξηγήσει το συμπέρασμα του για τους ηθοποιούς, ότι «είναι κτήνη», έγινε ακόμη πιο προκλητικός λέγοντας «δεν είπα ότι οι ηθοποιοί είναι κτήνη. Αυτό που είπα είναι ότι πρέπει να αντιμετωπίζονται ως τέτοια»! Ο τρόπος του να απελευθερώνει τον ηθοποιό μοναδικός. «Όταν ηθοποιός σε μένα και θέλει να συζητήσει για τον χαρακτήρα του, του λέω ότι όλα είναι στο σενάριο. Αν αναρωτηθεί ποιο είναι το κίνητρο μου; τότε του απαντώ ο μισθός σου».

Η σχέση με το κοινό ξεχωριστή και το καυστικό του χιούμορ πάντα έδινε απαντήσεις. Κάποτε τον πλησίασε γυναίκα και του παραπονέθηκε ότι η κόρη της μετά τη σκηνή στο ντους, στο «Ψυχώ», είχε πάψει να κάνει μπάνιο. Η λύση σύμφωνα με τον Χίτσκοκ ήταν «Τότε κυρία μου προτείνω να της κάνετε στεγνό καθάρισμα»!

Ο «Hitch» εκτιμούσε την τηλεόραση διότι «έφερε τον φόνο πίσω στο σπίτι, εκεί που ανήκει». Κι αν θέλουμε να δούμε τον πυρήνα του έργο του ας σταθούμε σε δύο φράσεις του. «Το δράμα είναι η ζωή χωρίς τα θαμπά κομμάτια» και «Δεν υπάρχει τρόμος στο χτύπημα, αλλά στη αναμονή αυτού». Άνθρωπος συνειδητοποιημένος, κατασταλαγμένος, με ξεκάθαρο καλλιτεχνικό όραμα, μέθοδο, εξουσιαστικός, ευφυολόγος. Αν σκεφτούμε όπως αυτός, ο μόνος τρόπος να επιβιώσεις σ’ αυτή τη ζωή είναι να την ειρωνευτείς.

Αν τα καταφέρεις θα χαμογελάς αυτάρεσκα, αν όχι, θα κάθεσαι στην πολυθρόνα σου, θα πίνεις τσάι και θα βλέπεις θρίλερ στην τηλεόραση.

Τη βλέπεις και καταλαβαίνεις. Τη βλέπεις και δεν αντιδράς. Τη βλέπεις και ξέρεις ότι τίποτα δεν ξέρεις για το σινεμά, για την τέχνη της δημιουργίας, για τη σύζευξη καλλιτεχνήματος-ζωής. Ναι, η σκηνή στο ντους, στο «Ψυχώ», η σεκάνς που σόκαρε τον κόσμο και εξακολουθεί να το κάνει! Πόσοι δημιουργοί μπορούν να ισχυριστούν ότι έχουν καταφέρει κάτι ανάλογο;

Ο Χίτσκοκ πέτυχε το εξής: προετοίμασε τον τρόμο, τον ζήσαμε και πέρασε μέσα μας για πάντα! Δεν είναι μόνο η αμετακίνητη θέση στη μνήμη, είναι και η επανάληψη της πρώτης φοράς. Όποτε βλέπουμε την εν λόγω σκηνή πότε δεν είμαστε ασφαλείς, ποτέ δεν έχουμε την ηρεμία να την παρακολουθήσουμε ατάραχοι. Ξέρουμε τι θα συμβεί, πώς θα συμβεί, αλλά ακριβώς γι’ αυτό μας ξαφνιάζει και μας συγκλονίζει.

Εδώ, η καλλιτεχνική προσέγγιση του Χίτσκοκ εφαρμόζεται στην εντέλεια. Η κάμερα γίνεται το μάτι του σκηνοθέτη, του ηθοποιού και του θεατή! Ο Νόρμαν Μπέιτς (Άντονι Πέρκινς) παρακολουθεί τη Μάριον Κρέιν (Τζάνετ Λι), εμείς αυτόν και στο τέλος της σκηνής κοιτάμε στα μάτια το πτώμα της πρωταγωνίστριας!

Η σκηνή κρατά 45 δευτερόλεπτα και μοιάζει με χορογραφία. Η κίνηση της κάμερας, η σύλληψη των λεπτομερειών, η αλληλουχία μαχαιριού, κίνησης χεριού, κραυγής, επαφής της λάμας με το σώμα, η παλάμη που γρατζουνά τον τοίχο, το ρυάκι του αίματος, το ξήλωμα της κουρτίνας, η πτώση, το κενό βλέμμα. Η μουσική είναι ο «μαέστρος» των σωμάτων και των αντιδράσεων και ο παράγοντας που επηρέασε καταλυτικά τον Χίτσκοκ για να κρατήσει τη σκηνή.

Χρειάστηκαν εφτά ημέρες για να γυριστεί και ο βρετανός σκηνοθέτης ένωσε την άβολη αίσθηση με τη ηδονοβλεπτική διάθεση και το θάνατο! Μετά απ’ αυτήν, ο φόνος έγινε αποδεκτό μέρος της ψυχαγωγίας και αυτή η σεκάνς κομμάτι της παγκόσμιας πολιτισμικής κουλτούρας.

Η σχέση του Χίτσκοκ με τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, με την κάμερα, ήταν σαν αυτή που έχει ένα παιδί με το αγαπημένο του παιχνίδι. Αντλούσε ευχαρίστηση και σιγουριά, είχε τον απόλυτο έλεγχο, όπως ένα αγοράκι/κοριτσάκι με το λατρεμένο του αντικείμενο. Υπήρξαν κι άλλοι σκηνοθέτες με το ίδιο εκτόπισμα και την ίδια πληθωρική παρουσία, δημιουργοί που ξεπερνούσαν τους πρωταγωνιστές τους και ήταν αυτοί οι σταρ των ταινιών τους. Κανείς όμως δεν είχε την παιγνιώδη διάθεση του «Hitch».

Τα ευφυολογήματα, το σαρκαστικό πνεύμα, το χιούμορ, όλα τα «αντισυμβατικά» εκτός δουλειάς και μαζί οι σύντομες εμφανίσεις (cameo) στα φιλμ τον έκαναν μοναδικό, έγινε ο απόλυτος διασκεδαστής, κι ας μας «πάγωνε» το αίμα.

Το χιούμορ ήταν που τον χαρακτήριζε και έδινε ισορροπία στη ζωή και στο έργο του. Ο Χίτσκοκ κατάλαβε ότι αν μπορείς να κατανοείς και τις δύο πλευρές της ζωής, τότε μπορείς να τη χειριστείς όπως θες καλλιτεχνικά. Με τις ταινίες του έδειχνε πόσο τρομακτική και επικίνδυνη μπορεί να γίνει, πόσο άγνωστος μας είναι εαυτός μας και πού μπορεί να φτάσει.

Με την ξαφνική του παρουσία στο φιλμ, η οποία ήταν κοντά σε χαρακτήρες του Τσαρλς Ντίκενς, και με την σοβαρή αντιμετώπιση της ζωής-σοβαρή μέσα από την αλήθεια αποδόμησης- διατηρούσε την κυριαρχία του και μεγάλωνε την επιρροή των έργων του. Δεν κέρδισε ποτέ Όσκαρ Σκηνοθεσίας κι αν το αναφέρουμε είναι για να φανταστούμε τι θέση θα είχε αυτό ανάμεσα στα αριστουργήματα του «Ψυχώ», του «Δεσμώτη του ιλίγγου», του «Νοτόριους», του «Σιωπηλού μάρτυρα»…

Αν λάβουμε υπόψη την ιδιοσυγκρασία και τον χαρακτήρα του, τότε το αγαλματάκι θα γινόταν πολύ ωραίο διακοσμητικό στο τζάκι κάποιου ήρωα! Ο Χίτσκοκ κατάφερε να μας τρομάξει σαν μικρό παιδί και πάντα θα του το χρωστάμε.

Πηγές
-hitchcock.tv

-«Alfred Hitchcock, Master of Screen Thrillers, Dies» [washigtonpost.com]