Γιατί είναι σε έξαρση οι γυναικοκτονίες;
H Διευθύντρια του CSI Institute, Κέλλυ Ιωάννου και Υπ. Διδάκτωρ Ψηφιακής Εγκληματολογίας & Trauma Coach, αναλύει μέσω του Gazzetta το «τέρας» της κοινωνίας. Τη γυναικοκτονία.
Επηρέασε η πανδημία στο να μετατραπεί αυτό το φαινόμενο σε μάστιγα; Γιατί έγιναν πιο ευέξαπτα τα άτομα; Ποιο είναι το προφίλ του θύματος και ποιο του θύτη;
Γιατί κάποιος οδηγείται στο να σκοτώσει τη σύντροφό του; Γιατί στη συντηρητική ελληνική κοινωνία κυριαρχεί το «victim blaming» και ποιος είναι ο ρόλος των social media;
Η Κέλλυ Ιωάννου έχει τις απαντήσεις σε φλέγοντα ερωτήματα και μας κάνει να διεισδύσουμε σ' ένα θέμα που αφορά εσένα, τη μητέρα σου, την αδερφή σου, τη σύζυγό σου, τη σύντροφό σου, την κολλητή σου, τη συνάδελφό σου.
Η πανδημία είναι αυτή που έχει κάνει το φαινόμενο αυτό να μετατρέπεται σε μάστιγα;
Το φαινόμενο της γυναικοκτονίας υπήρχε ανέκαθεν, απλά τώρα απέκτησε καθαρό όνομα και υπόσταση. Πράγματι, στην περίοδο της πανδημίας γνώρισε δραματική έξαρση, γεγονός που ίσως σχετίζεται εν μέρει με τον εγκλεισμό και στη συνεχή “τριβή” του ζευγαριού, αλλά και της οικογένειας γενικότερα. Παράλληλα, τα χαρακτηριστικά του κάθε μέλους άρχισαν να βγαίνουν στην επιφάνεια, λόγω της πίεσης που βίωναν τα άτομα μέσα στην πανδημία και την αλλαγή που αυτή έχει επιφέρει στη ζωή μας.
Ειδικότερα, το αυξημένο στρες που προέκυψε ως απότοκο της πανδημίας και των αλλαγών που έχει δημιουργήσει, οδήγησε μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε έντονα συναισθήματα άγχους, φόβου ή/και θυμού. Στην περίπτωση της γυναικοκτονίας, το τελευταίο φαίνεται να είναι κεντρικό σημείο, ενώ οι αλλαγές στις επιθυμίες, τις συνήθειες, τη ρουτίνα, ακόμα και τις αποφάσεις που λαμβάνει κάποιος, σε κατάσταση στρες, συνδέονται άμεσα. Παράλληλα, η επιδείνωση της ψυχικής κατάστασης, αλλά και η στροφή στο αλκοόλ ή άλλες ουσίες, αποβλέποντας στην συναισθηματική αποφόρτιση, φαίνεται να έχουν άμεση επιρροή στις αντιδράσεις του ατόμου, και ειδικότερα του δράστη.
Την ίδια στιγμή, η απώλεια ή η μείωση του βασικού εισοδήματος, εν μέσω αναστολής εργασιών, “ευνόησε” την ανάπτυξη των παραπάνω δυσάρεστων συναισθηματικών συνθηκών, καθιστώντας το άτομο ευέξαπτο, συνεχώς φορτισμένο και επιθετικό. Επόμενο αυτού, το παραμικρό στοιχείο επικριτικής στάσης, δυσκολίας ή αντιπαράθεσης να λαμβάνει μεγαλύτερης διάστασης, οδηγώντας σε έντονους διαπληκτισμούς και συμπεριφορές.
Από την άλλη, η κατάρρευση των κοινωνικών και προστατευτικών δικτύων των ατόμων συνδέεται εξίσου με τα φαινόμενα βίας κατά των γυναικών. Τόσο από την πλευρά του άντρα του οποίου ελαττώθηκαν οι επαφές με τον κοινωνικό του περίγυρο, αποκλίνοντάς τον στην οικογένεια, και στις ευθύνες που πιθανόν δεν είχε συνηθίσει να διαπραγματεύεται, αλλά και στη μη έκφραση των συναισθημάτων του στους φίλους και γνωστούς, όσο όμως και από την πλευρά της γυναίκας, η οποία αδυνατεί να μοιραστεί τα όσα βιώνει και να αναζητήσει στήριξη. Σε συνέχεια του τελευταίου, η δυσκολία πρόσβασης στις υπηρεσίες προστασίας καθήλωσαν τις γυναίκες σε μία θέση ανημποριάς, καθώς δεν υπάρχει η ευχέρεια να αναζητήσουν άμεσα βοήθεια, επόμενο η κακοποίηση η οποία δέχεται να μην μπορεί να δημοσιοποιηθεί, τόσο εύκολα.
«Ο δράστης είναι κτητικός, φοβάται την εγκατάλειψη και ζηλεύει»
Ποιο είναι το προφίλ του θύτη;
Ο δράστης συνήθως είναι μεγαλύτερης ηλικίας από το θύμα, ενώ όσο μεγαλύτερη η διαφορά,τόσο μεγαλύτερο και το ρίσκο. Αναφορικά, βέβαια, με τα χαρακτηριστικά του, τις περισσότερες φορές, γίνεται λόγος για ένα άτομο κτητικό, με έντονη ζήλια και με τον φόβο της εγκατάλειψης να κυριαρχεί. Άλλωστε φαίνεται αυτά κυρίως να είναι και τα κίνητρα της ενέργειάς του. Παράλληλα, δεν είναι λίγες οι φορές που ο δράστης είναι γνωστός για την βίαιη συμπεριφορά του, ακόμα και στις αρχές.
Όσο για τα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά του, αυτά ποικίλουν, καθώς δεν υπάρχει ένα μόνο προφίλ, αλλά ούτε και μόνο μία εκπαίδευση, με τους περισσότερους να είναι χαμηλότερης εκπαίδευσης και κοινωνικού επιπέδου, κάτι όμως που δε συναντάται σε όλες τις περιπτώσεις, καθώς εμφανίζονται υψηλότερου κοινωνικο-οικονονομικού επιπέδου από τους απλούς δολοφόνους. Παράλληλα, υπάρχουν περιπτώσεις που ο δράστης είναι χρήστης ουσιών ή αλκοόλ, ενώ σε αρκετά περιστατικά υποβόσκει κάποια ψυχική ασθένεια.
Ποιο το προφίλ του θύματος συνήθως;
Το θύμα από την άλλη, η γυναίκα της υπόθεσης, είναι, κατά κύριο λόγο, μικρής ή μικρότερης ηλικίας. Συνήθως είναι είτε μαθήτρια, είτε και εργαζόμενη, συχνά σε κάποια θέση χαμηλής ειδίκευσης, ενώ αρκετές φορές υπάρχει και παιδί.
«Τα μισά από τα εγκλήματα γυναικοκτονίας λαμβάνουν χώρα τρεις μήνες από το τέλος της σχέσης»
Τα στοιχεία που έχετε, τι σας λένε αναφορικά με το πώς μπορεί να φτάσει κάποιος στο σημείο να σκοτώσει τη σύζυγο ή τη σύντροφό του;
Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, από τη στιγμή που γίνεται λόγος για κυριαρχικές προσωπικότητες, οι λόγοι που οδηγούν τα άτομα αυτά να πράξουν με αυτόν τον τρόπο συνήθως είναι η ζήλεια προς τη γυναίκα, ο φόβος της εγκατάλειψης, η χτυπημένη γυναίκα ή και η ύπαρξη κάποιας ψυχικής ασθένειας.
Παράλληλα, μπορεί να υπάρχει απιστία από τη γυναίκα ή σεξουαλική ζήλια, διαζύγιο ή απλά τερματισμός της σχέσης που οδηγούν σε αυτή την τραγική κατάληξη. Σε σύνδεση με το τελευταίο, ο προαναφερόμενος φόβος της εγκατάλειψης φαίνεται να επιβεβαιώνεται και να αποτελεί κύριο λόγο της βίας των αντρών, καθώς τα μισά από τα εγκλήματα γυναικοκτονίας λαμβάνουν χώρα τρεις μήνες από το τέλος της σχέσης, αναδεικνύοντας την κυριαρχία του παράγοντα αυτού.
Το στοιχείο αυτό θα μπορούσε να συνδεθεί και με την ίδια την κυριαρχική προσωπικότητα ενός άντρα, αλλά και με τα κοινωνικά στερεότυπα που ευθύνονται για αυτή, ότι ένα αρσενικό δεν εγκαταλείπεται, αφού αποτελεί τον αρχηγό της “φαμίλιας”.
Πιο συγκεκριμένα, τα περισσότερα περιστατικά κατά των γυναικών έχουν τη μορφή του εγκλήματος πάθους, όπου διατηρείται μία έντονη και τοξική σχέση, η οποία απλά χειροτερεύει, βρίσκει αφορμές, όπως η απώλεια εργασίας ή χρέη, και ολοκληρώνεται με τον χειρότερο τρόπο.
Ακολουθούν σεξουαλικά εγκλήματα, καθώς και περιπτώσεις που ο δράστης χάνει την υπομονή του ή “παρασύρεται” από την χρήση ουσιών, γεγονός που μπορούμε να δούμε να συνδέεται άμεσα με την πανδημία, αλλά και περιστατικά όπου εμπλέκεται κάποια ψυχική διαταραχή.
Τέλος, δεν είναι λίγες οι φορές που οι δράστες ισχυρίζονται ότι είχε προηγηθεί βία από την γυναίκα και πως η πράξη τους ήταν αποτέλεσμα, ουσιαστικά, της δικής της συμπεριφοράς και ενέργειας.
«Πόσοι σκοτώνουν κάποιον απλά πάνω στα νεύρα τους;»
Ακούμε ότι έγινε κάτι εν βρασμώ. Αυτό ισχύει ή κάποιος «το έχει μέσα του» ώστε να οδηγηθεί σ' αυτό το σημείο;
Στις περισσότερες των περιπτώσεων πριν το μοιραίο συμβάν έχουν προηγηθεί και άλλα ανάλογα περιστατικά βίας ή απειλές, αλλά και γενικά ανάρμοστη συμπεριφορά από την πλευρά του δράστη. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι, ναι, μπορούν να θεωρηθούν εν βρασμώ, αλλά πόσοι σκοτώνουν κάποιον απλά πάνω στα νεύρα τους; Επομένως, όταν, μάλιστα, μιλάμε και για εγκλήματα που ήταν σχεδιασμένα, έστω και περιορισμένα στον αριθμό, όλα είναι σχετικά, ενώ υπάρχουν και οι περιπτώσεις που υπάρχει ψυχική διαταραχή.
Άλλωστε, αναφορικά με τον εν βρασμώ, πολλοί από τους δράστες δεν δείχνουν μετανιωμένοι για την πράξη τους, γεγονός που μας οδηγεί στην άλλη πλευρά του “εν βρασμώ”. Την ίδια στιγμή, δεν πρέπει να παραμερίζεται το γεγονός που αναφέρθηκε και προηγουμένως αναφορικά με την ποιότητα των σχέσεων αυτών.
Ειδικότερα, πρόκειται για σχέσεις που τείνουν να οδηγηθούν στο τέλος τους. Σχέσεις δυσλειτουργικές που δηλητηριάζουν τις ζωές τους και με μία μόνο αφορμή μπορούν να οδηγηθούν στο θάνατο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, φαίνεται ότι δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για “εν βρασμώ” και παρορμητισμό της στιγμής, αλλά για εκ προθέσεως συμβάν και μία κατάσταση που είχε “οπλίσει” τον δράστη πολύ καιρό πριν.
Ενας που έχει σκοτώσει τη γυναίκα του θα μπορούσε να είχε σκοτώσει και κάποιον άντρα πάνω σ' έναν ανάλογο καβγά;
Εδώ, ουσιαστικά, είναι σαν να αναφερόμαστε και να διερευνούμε πάλι το “εν βρασμώ”...είναι μέσα του είναι ή όχι; Αυτό που έχει παρατηρηθεί τις περισσότερες φορές είναι ότι οι δράστες γυναικοκτονιών είναι πιο “συμβατικοί”, από ότι οι δολοφόνοι άλλων αντρών. Με άλλα λόγια, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι γυναικοκτόνοι είναι πιο μορφωμένοι και επαγγελματικά ενεργοί-αποκατεστημένοι, συγκριτικά με άλλους δολοφόνους, ενώ δεν έχουν τόσο συχνή προηγούμενη εγκληματικότητα, ή ιστορικό. Άρα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι δε φαίνεται ένας γυναικοκτόνος να ήταν το ίδιο πιθανό να σκοτώσει έναν άντρα, σκεπτόμενοι και τη σωματική δύναμη των δύο φύλων.
«Το “εγώ προσέχω” είναι η τάση των ατόμων να πιστεύουν πως εκείνοι θα είχαν προβλέψει την κατάσταση»
Το «Victim Βlaming» είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται συνήθως στις συντηρητικές κοινωνίες όπως είναι η ελληνική;
Σίγουρα η συντηρητικότητα μιας κοινωνίας είναι “επιβαρυντικός” παράγοντας για την ύπαρξη του victim blaming, όμως δεν είναι ο μόνος. Είναι στη φύση των ανθρώπων -όχι πάντα - όχι σε όλους και όχι αναγκαστικά κακοπροαίρετα, να τείνουν να κάνουν αποδώσεις.
Με άλλα λόγια, ειδικά σε αυτές τις περιπτώσεις, τα άτομα κάνουν λανθασμένες εσωτερικές αποδόσεις, αντί για εξωτερικές, υποστηρίζοντας ότι το θύμα κάτι έκανε και έπαθε ό,τι έπαθε, παραμερίζοντας όλες τις εξωτερικές δυνάμεις και συνιστώσες.
Ουσιαστικά, όταν πρόκειται για άλλα άτομα και αρνητικές καταστάσεις, αποδίδουμε τα αίτια σε προσωπικά χαρακτηριστικά, ενώ αντιθέτως, όταν κάτι αρνητικό προσωπικό προκύπτει κατηγορούμε τους εξωτερικούς παράγοντες.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Αρχικά, επειδή τα άτομα να πιστεύουν πως ο κόσμος είναι δίκαιος και σωστός, πως κάτι παρόμοιο” σε εμένα δε θα συμβεί”, αφού “προσέχω”, και για το λόγο αυτό, πιστεύουν ότι το θύμα κάτι έκανε, καθώς ο κόσμος είναι καλός. Διατηρώντας όμως αυτή την πεποίθηση του ιδανικού κόσμου και του ένοχου θύματος, προστατεύεται η ψευδαίσθηση ότι “τίποτα κακό δε θα συμβεί σε εμένα”, με επόμενο να μη λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα.
Την ίδια στιγμή, αυτή η πεποίθηση του “εγώ προσέχω” είναι η τάση των ατόμων να πιστεύουν πως εκείνοι θα είχαν προβλέψει την κατάσταση και θα είχαν δει τα σημάδια... Είναι το φαινόμενο που όταν κάτι έχει συμβεί στο παρελθόν και έχει περάσει, να πιστεύουμε ότι θα γνωρίζαμε ήδη την λύση, υπόθεση όμως που προκύπτει, ακριβώς, επειδή γνωρίζουμε πλέον.
Επομένως, φαίνεται να υπάρχουν περισσότερα στοιχεία πίσω από το blaming, τα οποία είναι ανθρώπινα μεν, αλλά είναι χρήσιμο να υπάρξει ενημέρωση δε.
Τα social media τι ρόλο παίζουν σ' όλο αυτό; Ασκεί πιέσεις στους αρμόδιους να φτάσουν στο αποτέλεσμα που θέλουν ή μπορεί μέσω των social media να δείτε κάποιο στοιχείο για μια υπόθεση που μπορεί να σας έχει διαφύγει;
Η αλήθεια είναι ότι τα social media μπορούν να αποβούν ιδιαίτερα χρήσιμα, αλλά ταυτόχρονα και ένα εμπόδιο στις υποθέσεις. Διαφορετικά, στην πρώτη περίπτωση τα media κρατάνε ένα ενημερωτικό προφιλ, στο επίπεδο που πρέπει και όντως μπορεί να ενημερώσουν για κάποιο στοιχείο που ενημερώθηκαν από έγκυρες κοντινές πηγές της υπόθεσης. Το πρόβλημα υπάρχει όταν η θέση των media υπερβαίνει τον ρόλο τους και, εκεί, ξεκινά η παραπληροφόρηση, η οποία με τη σειρά της αναστατώνει και ξεσηκώνει άλλες υποθέσεις, που οδηγούν σε έναν φαύλο κύκλο.
Η πίεση ασκείται μόνο όταν πρέπει να βρεθούν άμεσα στοιχεία ή κάποιος να μιλήσει για να σταματήσει η παραφιλολογία, όταν όμως υπάρχει πολύς φόρτος και κανείς διαθέσιμος να μιλήσει. Άλλωστε οι αρμόδιοι θα κάνουν τη δουλειά τους χωρίς να χρειάζεται πίεση.
Επομένως, τα social media οφείλουν να πράττουν αυτό για το οποίο είναι σχεδιασμένα: να ενημερώνουν έγκυρα. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν στην επιμόρφωση του κοινού σχετικά με τα περιστατικά βίας, όπως η γυναικοκτονία- τι είναι;. Διαφορετικά, να δίνουν στοιχεία για το φαινόμενο, όχι απλά για μία μεμονωμένη υπόθεση, να παραπέμπουν σε ειδικούς, να δίνουν πληροφορίες και να ενημερώνουν για την προστασία με τη δημιουργία ανάλογων καμπανιών.
Αυτή η συνεργασία μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα βοηθητική και χρήσιμη, τόσο για το δικό μας έργο, όσο και για το ίδιο το κοινό. Τέλος, τα social media μπορούν να προσφέρουν και στην προώθηση των περιστατικών, με τη δημιουργία έγκριτων μέσων, όπου κάποιος μπορεί να ενημερώσει για την κατάστασή του ή κάποιου κοντινού του ανθρώπου, ώστε να γίνει η κατάλληλη παραπομπή. Πάνω σε αυτό προετοιμάζω με την ομάδα μου από το CSI Institute μια μεγάλη εκστρατεία η οποία θα ανακοινωθεί πολύ σύντομα και έρχεται να καλύψει συγκεκριμένα κενά της Πολιτείας στην πράξη και όχι στα λόγια ούτως ώστε να γίνουμε όλοι άνθρωποι με Α κεφαλαίο.
Είμαστε όλοι μαζί σε αυτή την προσπάθεια, γιατί πρέπει να ακουστούν αυτές οι γυναικείες φωνές που σώπαιναν για καιρό...
