Θανάσης Παπακωνσταντίνου: Μια πορφυρένια νύχτα κάποιου θέρους

Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου γεννήθηκε στις 26 Απριλίου 1959 στον Τύρναβο. Κρατά ως σημαντικότερη ανάμνηση σήμερα «το άρωμα απ’ το βρεγμένο χώμα» και τα παραδοσιακά τραγούδια που τραγουδούσαν στα χωράφια οι γονείς του. Μια στάση εδώ. Αυτή η χθόνια, διαχρονική, ματιά και η φροντίδα της γονικής κληρονομιάς υπάρχει (και θα συνεχίσει) μέχρι σήμερα. Στη Θεσσαλονίκη σπουδάζει μηχανολόγος-μηχανικός, ενώ στην συνέχεια υπηρετεί τη θητεία του στην Κοζάνη κάνοντας «αγρύπνιες» στα ταβερνάκια της πόλης. Δεύτερη στάση. Κρατήστε την αγρύπνια για την ψυχή -ψυχαγωγία- και τη δημιουργία. Μετά τον στρατό αρχίζει να ασχολείται με την κατασκευή μουσικών οργάνων όπως μπουζούκια, μπαγλαμάδες, τζουράδες, λαούτα. Μικρή στάση εδώ. Η επαφή με το χειροποίητο «συνομιλεί» με τη διαχείριση του άυλου. Εργάστηκε για χρόνια «στη ΔΕΥΑΛ τα χαρακώματα», ως εργολάβος δημοσίων έργων. Είναι παντρεμένος και έχει δύο, δίδυμα, παιδιά, τον Κωνσταντή και τον Αριστοτέλη. Στάση. Τα παιδιά του έχουν δώσει στην τέχνη του, με προσοχή και σεβασμό βέβαια.

Αυτός ο σχεδόν ήσυχος βίος κάνει το πρώτο του άλμα. Ξεκινά γράφοντας στιχάκια. Στα 19 του πλησιάζει τον Μάνο Λοϊζο προτείνοντάς του έξι απ’ αυτά. «Αδόκιμα και καθόλου καλά» τα χαρακτηρίζει σήμερα. Η δουλειά του συνθέτη πάνω στα τραγούδια αυτά χάνεται με τον θάνατό του το 1982. Λίγα χρόνια αργότερα δίνει άλλα στιχάκια του στην Ελευθερία Αρβανιτάκη και στην «Οπισθοδρομική Κομπανία», χωρίς όμως να δισκογραφηθούν. Η πρώτη του παρουσία στον χώρο γίνεται τελικά μέσα από τον διαγωνισμό «Μουσικοί Αγώνες Κέρκυρας» που διοργάνωνε ο Μάνος Χατζιδάκις. Ο διαγωνισμός ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε ο δίσκος «Κέρκυρα ΄82 – Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού- 25 τραγούδια».

Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου συμμετείχε με το τραγούδι «Η Χελώνα», ένα «περίεργο λαϊκό», σύμφωνα με την παρατήρησή του Χατζιδάκι. Ερμηνευτής ήταν ο Πάνος Τσαπάρας. Δυο χρόνια αργότερα, το 1984, θα κυκλοφορήσει ο δίσκος «Διαίρεση» του Βασίλη Παπακωνσταντίνου. Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου υπογράφει τους στίχους στα τραγούδια «Μαύρος γάτος», «Λεγεωνάριος». Οι προσωπικές του δουλειές ξεκινούν τον Απρίλιο του 1993 με την «Αγία Νοσταλγία» [σ.σ το όλον είχε βρεθεί] Η παραγωγή είναι του Νίκου Παπάζογλου ενώ στην ενορχήστρωση συνέπραξαν, εκτός από τον Θανάση Παπακωνσταντίνου, οι Μανώλης Πάππος, Θανάσης Σοφράς. Ο κοζανίτης Γιώργος Μιχάηλ έχει συνδράμει ερμηνευτικά σε έξι από τα τραγούδια του δίσκου. Η παρουσία του Παπάζογλου περιδιαβαίνει στον δημιουργικό κόσμο του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Μια αυθόρμητη, αυθαίρετη, παρατήρηση που ίσως να είναι σφαλερή, ίσως… Και κάπου εδώ σταματάνε τα βιογραφικά. Γιατί πλέον τα στιχάκια από τη Λάρισα, οι μελωδίες από την «μπουζουκομάνα» και οι σκέψεις οι ανάλαφρες -και ουχί ελαφριές- είχαν πάρει τον δρόμο τους και το κοινό τους. Δίσκοι, στίχοι, τραγούδια για άλλους, συναυλίες συμπλήρωναν, και συμπληρώνουν, τη ζωή του Θανάση Παπακωνσταντίνου.

Το καλλιτεχνικό σύμπαν του Θανάση Παπακωνσταντίνου δεν έχει όρια και σίγουρες επιλογές. Είναι πολλά τα τραγούδια του που έχουν αγαπηθεί και σίγουρα καθένας έχει το δικό του σημείο αναφοράς. Η λίστα που ακολουθεί είναι υποκειμενική και κάθε πρόταση (σας) ευπρόσδεκτη.

Ανδρομέδα
Η στιγμή που θες να ξεδώσεις, να βγάλεις τον καταπιεσμένο αέρα από τα σωθικά σου. Ο δημιουργός σε πιάνει από τον ώμο και σου ζητά να αφεθείς, να χαθείς, στα γεμάτα κάλλος και αλήθεια μονοπάτια των παραδοσιακών ήχων. Η καθαρή, ανεπιτήδευτη, φωνή κάνουν το κομμάτι να λάμπει. Τσίπουρο και μεζές απαραίτητα συνοδευτικά. (σ.σ σε κάθε τραγούδι του Θανάση Παπακωνσταντίνου).

Παλιά πληγή
Η αφηγηματική ικανότητα του τραγουδοποιού ενώνεται με την αχαλίνωτη διάθεση του. Κάπως νοσταλγικό, σίγουρα μια θύμηση που επιμένει και αναδεύει τον εσωτερικό (μας) κόσμο. Λεπτοί, μα κοφτεροί, ήχοι, συνοδεύουν την ακύμαντη φωνή του Θεσσαλού. Η μουσική περιδιάβαση στα εσώψυχα μας γίνεται κοινή και μοναδική την ίδια στιγμή.

Αποσπερίτης
Τα μουσικά ταξίδια στον κόσμο του Θανάση Παπακωνσταντίνου είναι μια επίμονη επιστροφή στο μυστήριο του γαλαξία. Ακούς αυτό το κομμάτι και νιώθεις ότι κάπου, κάποτε, σήκωσε το βλέμμα ο δημιουργός και είδε κάτι να λάμπει. Η επιστροφή της λάμψης πέρασε στις λεπτές, γεμάτες αστρόσκονη, χορδές. Και αυτό το νυχτερινό φως δεν σβήνει ποτέ…

Κάτω απ’ το μαξιλάρι
Με αυτό το τραγούδι λες το «αντίο» σε φίλο, αδελφό, πατέρα, καλόψυχο άγνωστο. Με αυτό του λες το «εις το επανιδείν» και το εννοείς. Με αυτό το κομμάτι του δίνει ευχή και ελπίδα, χαρά και ημερωμένη λύπη. Με αυτό βρίσκεις τους δρόμους, τους χρόνους και τους σταθερούς οδοιπόρους.

Η τράτα
Η πορεία του κάτω κόσμου, του πάνω, του αστρικού, του χθόνιου, του ιερού, του ανίερου, του Απόλλωνα και του Διονύσου. Ένα κομμάτι Ελλάδα ένα κομμάτι του κόσμου, ένα κομμάτι του αδελφού, του φίλου, του εχθρού. Ποίηση, ευαισθησία και καθαρή διάθεση στα στιχάκια και στις αξημέρωτες μελωδίες.

Πεχλιβάνης
Για κάποιους το σημείο μηδέν του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Η στιγμή που ο τραγουδοποιός κέρδισε τον χώρο και τον κόσμο του. Μπορεί. Για κάποιους αυτό είναι το κομμάτι που δεν πρέπει να λείπει από καμία ζωντανή εμφάνιση. Δεκτό. Το σίγουρο είναι ότι εδώ σύνθεση, στιχουργία, ύφος πέρασαν τα όρια του ατομικού και συνέλαβαν το συλλογικό, για πάντα.

Στις χαραυγές ξεχνιέμαι
Αυτή η τουφεκιά η ζαχαρωτή μας πήγε πίσω, στο δικό μας σημείο αφετηρίας. Με αυτό το κομμάτι η επιστροφή και ο πόνος έγιναν βάρος αποδεκτό, αναγκαίο, λυτρωτικό. Η απλότητα στη σκέψη και στην εκτέλεση ακολουθούν την ελευθερία του νου και των ατιθάσευτων σκέψεων. Η φωνή του Γιώργου Μιχαήλ μας αγγίζει βαθιά.

Άστρο του πρωινού
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου συνηθίζει να κοιτάει ψηλά και να ψάχνει ως τα τρίσβαθα της ψυχής του. Τολμά να «συνομιλήσει» με τ’ άστρα και το μακρινό φως, τολμά να βάλει μελωδία εκεί που η σιωπή υπερτερεί. Και να πώς τραγουδιέται ο ψίθυρος, πώς «χορεύει» η ευαισθησία.

Διάφανος
Το κομμάτι αυτό πιάνει υψηλά επίπεδα δημιουργίας. Η μουσική, οι στίχοι και η ερμηνεία του Σωκράτη Μάλαμα γίνονται παρατηρητές-διαβάτες των πολλαπλών διαδρομών του. Σαν να βλέπεις την πρώτη αχτίδα του ήλιου όταν ξημερώνει, σαν να νιώθεις την πρώτη ρυτίδα της θάλασσας. Σε λίγα λεπτά καίγονται και επιβιώνουν τα προσωπεία μας, αυτό είναι ο Διάφανος.

Αγία Νοσταλγία
Και να πάλι ο νόστος και το άλγος. Και να ξανά το θάρρος και η άγρια ομορφιά της δημιουργίας του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Η εκφραστική ορμή συγκρατείται και τη στιγμή που πρέπει αφήνεται το μουσικό ξέσπασμα. Η φωνή του Μάλαμα δίνει την απαραίτητη ισορροπία στην προσέγγιση της ιερής περιοχής.

Σκουλαρίκι
Ο Τσεκλένης, η αστυνομία, οι… δεν θα το γράψουμε, τα Εξάρχεια, το «Βοξ», ο Παζολίνι, το μπουρίνι και το πουλάκι με το φίνο σκουλαρικάκι. Ένα από τα πιο χαρούμενα, παιγνιώδη, κομμάτια του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Η φωνή του Γιάννη Χαρούλη ταιριάζει απόλυτα σε αυτό το περιπαικτικό δημιούργημα.

Ηλιόπετρα
Το «κυκλικό» ποίημα του Οκτάβιο Πας και από κάποια λέξη, στίχο, πιάστηκε ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου για να κυλήσει το φωτεινό άστρο στο προσωπικό μας χώμα. Ο ρυθμός του ποιήματος κοιτά αυτόν της μουσικής και η φωνή του Σωκράτη Μάλαμα στέκεται επάξια κάτω από την ίσκιο της «Ηλιόπετρας».

Φέρνεις τους στίχους στο μυαλό σου. Ανακαλούνται από τη μνήμη σου σαν έντονα βιωμένες εμπειρίες. Δεν καταλαβαίνεις για πότε αρχίζεις να τους σιγομουρμουράς. Για πότε η φωνή σου τεντώνεται, γιατί χρειάζονται πιότερο οξυγόνο οι πνεύμονές σου να φυλακίσουν τον απαιραίτητο χώρο, για να τους «φτύσεις» στην πορεία... Μετά το κάθε ολιγόλεπτο μουσικό ταξίδι, αναρωτιέσαι αν γνώρισες άλλο πρόσωπο, άλλη ιστορία. Ποιοι ήταν οι πρωταγωνιστές αυτή τη φορά; Ή απλώς χάθηκες στη μελωδία γυρίζοντας με αυθάδεια -που θα επιζητούσε και ο ίδιος- την πλάτη στην στιχουργική ηδονή;

Οι στίχοι του Θανάση Παπακωνσταντίνου είναι μια μεγάλη ποιητική συλλογή που δεν εκδόθηκε ποτέ, δεν χώρεσε σε βιβλίο, «πνίγηκε» σε νότες. Ο Λέων Α. Ναρ έχει «κολυμπήσει» στον στιχουργικό του κόσμο. Σε μια προσπάθεια να ανακαλύψει τα πρόσωπα, τις ιστορίες, το νόημα και την απουσία αυτού. Να δει από τα μάτια του καλλιτέχνη. Τα βράχια που λαξεύει η θάλασσα με την αλμύρα της. Την ύπαρξη και τους καημούς της.

Σε κάθε του έργο ο Θανάσης -με το μικρό του, όπως έχει αγαπηθεί- ανοίγει μια κερκόπορτα, προσφέρει απλόχερα μια ιστορία που ανθίζει, μια εικόνα, ένα βίωμα, μια επιλογή. Κάπως ελλειπτικά δοσμένα, εν είδη γρίφου, σαγηνευτικά, κατακερματισμένα, πρωτότυπα, άχρονα. Ο ακροατής βρίσκει μπροστά του πρόσωπα μυθικά, άλλοτε ιστορικά, άλλοτε κινηματογραφικά. Κι άλλοτε ανθρώπους της διπλανής πόρτας. Κάπου, κάπου τον εαυτό του. Ο καλλιτέχνης φτιάχνει τον δρόμο προς την ποίηση, μυεί τους «πιστούς» του υποδόροια. Όσοι θέλουν, όσοι είναι έτοιμοι, όσοι είναι αρκετά ανήσυχοι. Η δημοτική μουσική, στον ρόλο της. Κατεργάρα, οικεία.Εξέχουσα και η θέση της φύσης στα έργα του. Ελεύθερη, κυρίαρχη, αυτόνομη. Προσφέρει το κάδρο για το πάθος, άλλα γίνεται και πρωταγωνίστρια. Κουβαλά συμβολισμούς, ήχους, αρώματα.

Με βαθιά πνευματικότητα, κοινωνική ματιά, ανήσυχο νου και λαϊκότητα ο Θανάσης τσιγκλάει τα αντανακλαστικά των ακολούθων του, τους τραβάει απ' το χέρι, καθώς βάζει ανακουφιστικά το άλλο στον ώμο τους. Τους προ(καλεί) να παραμείνουν ατίθασοι, αέρηδες ορμητικοί, σαν τον Πεχλιβάνη του. Να αναζητήσουν νέες εικόνες, να λατρέψουν νέα πρόσωπα, να μυρίσουν νέα αρώματα, να βρουν και να χάσουν την άκρη του νήματος.

Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου έχει δημιουργήσει ένα πολυπρισματικό, πολυσυλλεκτικό μουσικό σύμπαν. Ο όρος «τραγουδοποιός» περιλαμβάνει έναν, αλλά αφορά πολλούς και σίγουρα ζητά τους πάντες (αν είναι εφικτό). Ο εκ Θεσσαλίας ορμώμενος καλλιτέχνης κουβαλά τα δικά του σημάδια, αυτά που βρήκε εξερευνώντας, αυτά που του έδωσαν τη φλόγα για να φτιάξει το δικό του «σημείο μηδέν». Κάποια ήταν ήδη μέσα του. Η μυρωδιά του βρεγμένου χώματος και τα παραδοσιακά τραγούδια που τραγουδούσαν οι γονείς του, είναι βασική επιρροή στο έργο του...

Η διαπίστωση επιβεβαιώνεται τόσο μουσικά, στιχουργικά, όσο και ατμοσφαιρικά, στον τρόπο που χρησιμοποιεί τη φωνή του, στον τρόπο που αφηγείται… Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι είναι πολλά τα μουσικά είδη που τον άγγιξαν. Πέρα από το δημοτικό, είναι η ανατολική μουσική, το λαϊκό, το ρεμπέτικο, η ροκ, η κλασική…. Και πάμε σε στη δεύτερη πηγή-επιρροή, την ποίηση. Όταν νιώθει ότι ταιριάζει με κάποιον, όπως ο Νίκος Καρούζος για παράδειγμα, δεν διστάζει να αντλήσει απ’ αυτόν. Το δείγμα που ενσωματώνει στα κομμάτια του ενώνει τον λόγο του με την παραδομένη σκέψη. Κάτι άλλο που έχει επίδραση στη δημιουργική διαδικασία, στην έκφρασή του, είναι ο χρόνος!

Σε συνέντευξη του στον Ηρακλή Οικονόμου, για το περιοδικό Μετρονόμος, διαβάζουμε: «Το πνεύμα υπάρχει πάντοτε και παντού. Οι παρελθοντολάγνοι ή φοβούνται να μεγαλώσουν, ή έχουν παραιτηθεί από τη ζωή. Ας σκύψουν την κεφάλα τους να αφουγκραστούν το παρόν». Το «τώρα» είναι που μετράει, η στιγμή που βιάζεται και οι φευγαλέες αντανακλάσεις παρελθόντος, μέλλοντος στο παρόν. Κάπως έτσι καταφέρνει και αποτυπώνει αυτό που μας συμβαίνει σε χρόνο ενεστώτα. Πέρα απ’ αυτά, στο μουσικό του εργαστήρι μπαίνουν ιστορικές μορφές, γεγονότα (Τσε Γκεβάρα, Φορτίνο Σαμάνο, Μπακούνιν Κροστάνδη, κ.α), το ιδεολογικό φίλτρο, χωρίς να τον καθηλώνει και να τον αποπροσανατολίζει, τα αφανή βιώματα, το συλλογικό ασυνείδητο, ο κινηματογράφος…

Και από τα ασώματα, τις επίμονες μορφές φυλαγμένες στην αχλή του μύθου, πάμε στα σώματα, τα πρόσωπα, τους μετέχοντες στη μυσταγωγία του Θ.Π. Πρώτα ο Διονύσης Σαββόπουλος. Βασική καλλιτεχνική επιρροή και συνεργασία. Το 2008, ο Νιόνιος τραγούδησε τα περισσότερα κομμάτια του δίσκου «Ο Σαμάνος». Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου πάντα τον θαύμαζε και ήταν γι’ αυτόν ισχυρό ερέθισμα να ασχοληθεί με τη μουσική. Στην ομάδα των συνεργατών, των άλλων, των φίλων, μπαίνει ο Γιώργος Μιχαήλ, η φωνή του οποίου ακούγεται στην «Αγία Νοσταλγία». Συνοδοιπόροι του (άλλοι σταθεροί, άλλοι περιστασιακοί) και οι Σωκράτης Μάλαμας, Μελίνα Κανά, Μάρθα Φριντζήλα, Γιάννης Αγγελάκας, Γιάννης Χαρούλης, Ματούλα Ζαμάνη, Αλέξανδρος Κτιστάκης, Λιζέτα Καλημέρη και οι μουσικοί Μπάμπης Παπαδόπουλος, Αλέξης Αποστολάκης, Γιώργος Μπαντούκ Αποστολάκης, Δημήτρης Μπασλάμ, Δημήτρης Μυστακίδης, Φώτης Σιώτας, Παντελής Στόικος,
«Ξεχάσαμε», όμως, τον τελευταίο παράγοντα επιρροής.

Τα λόγια του τραγουδοποιού δίνουν την κατακλείδα σε αυτή την ενότητα (σ.σ οι εμφάσεις δικές μας): «Τι διαμορφώνει αυτές τις καταστάσεις; Θα ξαναπώ πάλι το ίδιο, το χάος. Δηλαδή σκέφτομαι ότι μια ασήμαντη στιγμή στη ζωή ενός δημιουργού, δηλαδή να κάθεται κάποια στιγμή στα σκαλοπάτια, σε κάποια σκαλοπάτια, και να κοιτάζει τον ήλιο ας πούμε, να κοιτάξει για μια στιγμή στον ήλιο, αυτή η στιγμή μπορεί δημιουργικά να είναι πολύ πιο σημαντική από μια επανάσταση που θα συμβεί στα χρόνια του ή από οτιδήποτε άλλο. Δηλαδή είναι τόσοι οι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την πορεία σου που είναι ανεξέλεγκτο, χαοτικό».

Λίγες μόνο ημέρες αφότου κυκλοφόρησε τον νέο του δίσκο, Urbanum, τρεις δεκαετίες μετά την «Αγία Νοσταλγία» κι ενώ ακόμα οι νέες, πραγματικά νέες του μελωδίες χορεύουν στο μυαλό μας, σε 12 κομμάτια που ήρθαν σαν αναγέννηση, σα νέα γνωριμία, στην πιο «άγρια» μορφή της έμπνευσής του, κάνουμε ένα βήμα πίσω. Πριν πιάσουμε το νέο -κυρίως οργανικό- άλμπουμ και ξανασυστηθούμε...

Πάμε πίσω, στην καρδιά του καλοκαιριού ή αν προτιμάτε στη δύση του. Εκεί που αρχίζει να χαμογελά το... «Φθινόπωρο στο Murnau» του Καντίνσκι. Πάμε πίσω στα ιδρωμένα κορμιά, στα μεθυσμένα αγρίμια. Στα σώματα που πάλλονται μια πορφυρένια νύχτα. Μεταλαμβάνοντας την σκέψη και τις μελωδίες του. Τις διδαχές του. Εκεί που παρελάσουν έρωτας και θάνατος, οι δύο όψεις της ζωής. Εκεί που ολάκερη η ύπαρξη χωράει σ' ένα φιλί. Εκεί που συναντιούνται ο αναρχικός τραπεζίτης του Πεσσόα, με τη Μαρίκα, τον Δούσια, τον Κωστή. Εκεί που «προβάλονται» ταινίες των αδερφών Ταβιάνι και ο καπνός από τα τσιγάρα γίνεται ένα με αυτόν των καπνογόνων. Στα Διονυσιακά Μυστήρια, στον κόσμο του Θανάση Παπακωνσταντίνου.

Πληροφορίες αντλήθηκαν από

-Περιοδικό "Μετρονόμος" τχ. 39.

-Τα βιογραφικά στοιχεία από τον ιστότοπο "Η κοιλάδα των Τεμπών"