ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

Illmatic: Αξεπέραστο!

Ο χρόνος το τοποθέτησε στην κατηγορία «κλασικά». Προσέξτε τώρα τη λεπτομέρεια: ο χρόνος το τοποθέτησε στην κατηγορία «κλασικά» με το που κυκλοφόρησε! Ξέρετε πολλά χιπ-χοπ άλμπουμ που να πέτυχαν κάτι τέτοιο; Το Illmatic βρήκε τη ραπ κοινότητα την κατάλληλη στιγμή. Βρήκε τη νεολαία την κατάλληλη στιγμή. Βρήκε την κοινωνία των ΗΠΑ την κατάλληλη στιγμή. Υποβλητικό και επιβλητικό, δεν άφησε να περάσουν τα μηνύματα των καιρών και το προσωπικό τραύμα μετουσιώθηκε σε ασταμάτητη μουσική έμπνευση. Το συγκεκριμένο έργο θα το βρείτε σε όλες τις λίστες που ψάχνουν το Best Rap Album of All Time. Οι εποχές προσπάθησαν να σκεπάσουν το πιο επιδραστικό μουσικό είδος. Δεν τα κατάφεραν. Και το Illmatic είναι ένας από τους λόγους. Ο Nas κράτησε την ουσία της μουσικής έκφρασης και επέστρεψε τα υπαρξιακά, φιλοσοφικά χτυπήματα της καθημερινής ζωής. Οι στίχοι, τα μπιτ του, το flow του, όλα κινούνται στους δρόμους της Νέας Υόρκης. Ο παλμός της γειτονιάς, η γκρίζα ατμόσφαιρα και η ελπίδα με τον θάνατο, όλα αυτά είναι εδώ, σε ένα LP που έμεινε αξέχαστο. Οι νότες, οι μελωδίες του έχουν ακουμπήσει στα παγκάκια, στα στενά, στις παρέες που προσπαθούν να ζεσταθούν, να επιβιώσουν. Ο Nasty Nas ήταν εδώ, είναι εδώ και το Illmatic θα παίζει πάντα δυνατά.

Μια σκιά που επιμένει

Η καρδιά αυτού του δίσκου βρίσκεται στη Νέα Υόρκη και στο συγκρότημα κατοικιών Queensbridge. Πολλά τα κτίρια, οι τσιμεντένιες ικεσίες προς τον ουρανό, πολλές οι φωνές, πολλές οι ψυχές. Σε αυτή τη γειτονιά βρίσκονται περίπου εφτά χιλιάδες άνθρωποι [σ.σ σύμφωνα με όσα αναφέρει η Wikipedia]. Και το λευκό δεν κυριαρχεί. Αφροαμερικανοί, ισπανόφωνοι και μια βίαιη γραμμή να συνέχει τότε, και τώρα (;), τα πάντα. Πού μας πάει το «τότε»; Στο 1992. O Nas, στα τέλη της εφηβείας του, έχει βιώσει αρκετά τραυματικά γεγονότα. Το μεγαλύτερο, όμως, δεν έχει έρθει. Πριν πάμε σε αυτό, ας δούμε, συνοπτικά, το κοινωνικό περιβάλλον της εποχής. Στα μέσα των 90’s το εμπόριο κρακ (σ.σ ναρκωτικό) είχε ατονήσει. Μολαταύτα, οι πληγές που είχε προκαλέσει -στο σώμα της κοινωνίας- ήταν ακόμη ανοιχτές. Ο απόηχος των βίαιων γεγονότων και οι σκληρές κοινωνικές προεκτάσεις είχαν στιγματίσει τις υποβαθμισμένες περιοχές. Ο Nas δεν μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος. Στις 23 Μαΐου 1992 ήρθε το μεγάλο, γι’ αυτόν, πλήγμα: Ο καλύτερός του φίλος, ο Willie “Ill Will” Graham, δέχεται πυροβολισμούς και πέφτει νεκρός. Στη συμπλοκή που προηγήθηκε τραυματίστηκε και ο αδερφός του. Το περιστατικό αφύπνισε τον Nas. Η απώλεια, η συνειδητοποίηση του κινδύνου και τα ζόρια της επιβίωσης έδωσαν το σχήμα και την ουσία του Illmatic. Τίποτα δεν ξεχνιέται και μια επίμονη σκιά συνοδεύει κάθε εμπειρία που ανακαλείται. Ας πλησιάσουμε τη νοητική κατάσταση που χαράχτηκε ανεξίτηλα στο πνεύμα των ανθρώπων και στο «σώμα» της Νέας Υόρκης. Δυναμώστε, παρακαλώ, το «N.Y State of Mind» και υποκλιθείτε στο Illmatic.

Ανάμεσα στην αισιοδοξία και τον μηδενισμό

Το άλμπουμ κινείται ανάμεσα στην αισιοδοξία και τον μηδενισμό. Λογικό. Παράλογο. Αναπόφευκτα αποδεκτό. Γιατί; Ο Nas, εκείνη την εποχή, προσπαθούσε να καταλάβει ποια είναι η θέση των φιλοδοξιών του στον κόσμο που διαμόρφωνε η σύγκρουση και η στέρηση. Παρά το νεαρό της ηλικίας, μένει ψύχραιμος, αφήνει το εφηβικό, μετεφηβικό, άγχος στην άκρη και αντιδρά ρεαλιστικά, ουσιαστικά. Ούτε η απόγνωση που εισβάλλει στις ρωγμές της ζωής μπορεί να τον καταβάλλει, να τον αλλάξει. Η προσωπική, καλλιτεχνική, ματιά μένει σταθερή και εξελίσσεται. Ας συμπυκνώσουμε τα προηγούμενα σε ένα κομμάτι. Το «Life’s A Bitch». Εδώ αποτυπώνεται η ουσία της συμπεριφοράς, νοοτροπίας, που λέει «γ@#α τον κόσμο!». Εδώ βρίσκουμε τον θεμέλιο λίθο της ανθεκτικής, αντιδραστικής με θετική έννοια, στάσης του χιπ-χοπ. Το τραγούδι περιστρέφεται γύρω από «ιερές» φράσεις όπως Fuck who’s the baddest / A person’s status depends on salary και στόχο είχε, και έχει, να ξεπεράσει την καταπιεστική ρουτίνα της καθημερινότητας. Σκοπός ήταν να ανακαλυφθεί και εδραιωθεί μια νέα κοινωνική οπτική, να αποκρυσταλλωθεί μια νέα διαύγεια. Η επινοητικότητα και η επιμονή του Nas τον οδήγησαν εκεί. Ιδού η στιχουργική απεικόνιση: I switched my motto; instead of sayin’, “fuck tomorrow!” / That buck that bought a bottle could’ve struck the lotto.

Βγήκε από την ψυχή του Nas

Ο Nas, στο Illmatic, δείχνει, με το καλημέρα, το ταλέντο, την ιδιοφυΐα του. Ελέγχοντας την τεχνική και ποιητική πολυπλοκότητα στη ραπ έκφραση, καταφέρνει να κάνει την κοσμοθεωρία του αουτσάιντερ γοητευτική. Ο Nas βρίσκει τα χρώματα της Νέας Υόρκης και τα φωτίζει, τα τονίζει όπως πρέπει, το κάνει όπως ο Σκορσέζε στις ταινίες του. Αν ακούσετε, για παράδειγμα, το «N.Y State Of Mind» θα «δείτε» ότι η απειλή είναι παντού. Στις ταράτσες, στα παγκάκια των πάρκων, σε κάθε γωνιά του δρόμου. Ο mc, όμως, μένει στωικός και φτιάχνει την εικόνα του αρχετυπικού αντιήρωα. Επηρεασμένος από τις δουλειές των Gil Scott Heron, Nikki Giovanni (σ.σ αμφότεροι δοκιμασμένοι, μεταξύ άλλων, στο ποιητικό πεδίο) εξέλιξε σημαντικά το στιχουργικό του ύφος. Κυρίαρχο στοιχείο η πολυσύλλαβη εσωτερική ομοιοκαταληξία. Τι σημαίνει αυτό; Ομοιοκαταληξία που εμφανίζεται σε μία μόνο γραμμή στίχου ή μεταξύ εσωτερικών φράσεων σε πολλές γραμμές.
Το Illmatic δεν θα μπορούσε να αποφύγει το κομβικό ζήτημα της βίας. Κατά κάποιο τρόπο, ο Nas ήταν υποχρεωμένος να τη βάλει στο δημιουργικό παιχνίδι. Για τον ίδιο, εκείνη την περίοδο, ήταν δεύτερη γλώσσα. Μετά τον θάνατο του φίλου του έγινε ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στη βαρβαρότητα. Ο Nas είδε πώς η βία προωθεί την αντρική ματαιοδοξία και την ανέδειξε. Τα παραδείγματα ήταν δίπλα του, οι φίλοι του! Αρκετοί απ’ αυτούς φυλακίστηκαν για υποθέσεις βίας και ναρκωτικών και ο mc τους έδωσε χώρο στο κομμάτι «One Love».
Κι αν τώρα είναι θρυλικό το εν λόγω άλμπουμ, τότε δεν είχε την καλύτερη εμπορική υποδοχή. Έπρεπε να περάσουν δύο χρόνια από την κυκλοφορία του για να φτάσει στα επίπεδα των «χρυσών» πωλήσεων και εφτά για να κατακτήσει και τις «πλατινένιες». Αλλά ας αφήσουμε τα επουσιώδη και ας πάμε στην ουσία. Το Illmatic επηρέασε σημαντικά τον χώρο του χιπ-χοπ. Το σκοτεινό και τραχύ ύφος του άλλαξε πορεία στον ήχο της ραπ της Νέας Υόρκης. Από την ευχάριστη ατμόσφαιρα συγκροτημάτων όπως «A Tribe Called Quest» στο σκληροπυρηνικό στιλ των «Mobb Deep», «Jay Z», «Biggie Smalls». Με το Illmatic, ο λυρισμός και η ποιητική φαντασία έγιναν αναπόσπαστα στοιχεία του χιπ-χοπ, ενώ οι αληθινές εμπειρίες ζωής και η αυθεντικότητα ζωτικό στοιχείο κάθε μεγάλου mc. To Illmatic βγήκε μέσα από την ψυχή του Nas και θα μνημονεύεται πάντα ως ένα από τα καλύτερα ραπ άλμπουμ όλων των εποχών.