Παραπληροφόρηση και αθλητισμός: Η αλήθεια που χάνει τη «μάχη», το sportwashing και οι κίνδυνοι

Πριν περίπου έναν χρόνο, ο Αμερικάνος δημοσιογράφος Εμάνουελ Άτσο είπε δυνατά αυτό που αποτελούσε κοινό μυστικό επί του θέματος. Ο Άτσο εργάζεται στο Fox Sports, ένα από τα μεγαλύτερα Μέσα των ΗΠΑ, και έπεσε θύμα των fake news που γέννησε ένας ψεύτικος λογαριασμός στο X σχετικά με την απόσυρση ενός παίκτη ράγκμπι. Ο Αμερικάνος δημοσίευσε ένα video στο TikTok στο οποίο αναμετέδιδε τη συγκεκριμένη «είδηση» και σύντομα, όταν άπαντες συνειδητοποίησαν πως επρόκειτο για ψέμα, δέχθηκε τα πυρά των ακολούθων του, που τον κατηγόρησαν πως «τους τάισε παραπληροφόρηση». Ο Άτσο απάντησε αφοπλιστικά με «τιτίβισμά» του: «Όπως κι αν έχει, είτε είναι αλήθεια, είτε ψέμα, το video είχε τεράστια απήχηση και αύξησε τους ακόλουθούς μας. Περισσότεροι ακόλουθοι = Μεγαλύτερες εμπορικές συμφωνίες».

Αυτή είναι, με λίγα λόγια, η «μάχη» ανάμεσα στην αλήθεια και την απήχηση.

Στην ψηφιακή εποχή αρκετών μη συνδρομητικών media που, στον πυρήνα τους λειτουργούν ως επιχειρήσεις που θέλουν να επιβιώσουν, οι βασικές αξίες της ενημέρωσης – η αλήθεια, η ακεραιότητα, η αμεροληψία – δεν έχουν την ίδια αξία με την απήχηση. Ακριβώς, επειδή στο τέλος της ημέρας, δεν είναι αυτές που θα φέρουν τα έσοδα των διαφημιστικών εταιρειών, αλλά η προσοχή του κόσμου, τα κλικς, τα likes, οι αντιδράσεις, τα σχόλια. Και η απήχηση είναι καλοδεχούμενη όπως κι αν έρθει, με κορυφαία ρεπορτάζ και ιστορίες ή viral fake news.

Μόνο που τα τελευταία είναι πιο εύκολα, πιο ταιριαστά στον κόσμο του διαδικτύου, εκεί όπου ο όγκος και η ταχύτητα μετρούν όσο πουθενά και το fact-checking, η διασταύρωση της πληροφορίας, αποτελεί πραγματική πρόκληση σε αυτούς τους ρυθμούς.

Τα αθλητικά δε, είναι ένας τομέας… πρόσφορος για παραπληροφόρηση. Συνήθως, δεν κρίνονται ζωές από αυτά, τα λεπτά ζητήματα είναι λιγότερα, θεωρούνται soft news, πιο ελαφριές ειδήσεις δηλαδή, όμως το ενδιαφέρον του κοινού τους είναι τεράστιο. Για αυτό οι ψεύτικοι λογαριασμοί κάνουν… πάρτι στο – ανεξέλεγκτο πια - X, για αυτό τα fake news είναι τόσο συνηθισμένα.

Δεν είναι όλα τα fake news το ίδιο πάντως. Στην αγγλική βιβλιογραφία, η παραπληροφόρηση χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: στο «misinformation» και το «disinformation». Ο δεύτερος όρος κρύβει σκοπιμότητα, διάδοση ψευδών πληροφοριών με συγκεκριμένο – κακόβουλο συνήθως – στόχο, ο πρώτος αφορά στις περιπτώσεις που απλά συμβαίνουν λάθη. Άλλα λιγότερο κακά, όπως η περίφημη ψευδής είδηση του εβδομαδιαίου μισθού ύψους ενός ευρώ του Ντάνι Άλβες στην επιστροφή του στην Μπαρτσελόνα το 2021, και άλλα περισσότερο κακά, όπως η ψευδής είδηση του θανάτου του Μίνο Ραϊόλα το 2022.

Όπως και να έχει πάντως, είτε υπάρχει δόλος, είτε όχι, η – θλιβερή μάλλον – πραγματικότητα είναι ίδια, αυτή που εξέφρασε και ο Εμάνουελ Άτσο: Η απήχηση έχει μεγαλύτερη αξία από την αλήθεια σήμερα, η παραπληροφόρηση μπορεί να αποδειχθεί επωφελής. Ωστόσο, η μεγαλύτερη εικόνα είναι πολύ πιο ανησυχητική.

Η παραπληροφόρηση – και ειδικά το disinformation - δεν έχει να κάνει μόνο με τη διάδοση ψευδών πληροφοριών. Παραπληροφόρηση είναι και η απόκρυψη πληροφοριών. Το να επιλέγεται να φωτιστεί μια μόνο πλευρά ενός ζητήματος για παράδειγμα, κάτι που συνήθως συμβαίνει σκόπμια, είναι κι αυτό παραπληροφόρηση. Η συγκεκριμένη μορφή της δε, οδηγεί σε ένα πολύ μεγάλο κεφάλαιο του τρόπου παρουσίασης του αθλητισμού σήμερα, στο sportwashing.

• Φάκελος Sportswashing: Οι «μαύρες σακούλες» και το ξέπλυμα μέσω του αθλητισμού

Μπορείτε να διαβάσετε τα πάντα αναλυτικά στη σχετική έρευνα του Gazzetta, όμως με λίγα λόγια το sportwashing αφορά στην εργαλειοποίηση ενός αθλήματος για το «ξέπλυμα» της εικόνας. Από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Γκαίμπελς στο Βερολίνο το 1936 μέχρι το Μουντιάλ του Κατάρ το 2022, ο όρος περιγράφει την προσπάθεια «ξεπλύματος» της εικόνας τους από καθεστώτα, πολιτικούς, επιχειρηματίες, αμφιλεγόμενα πρόσωπα κ.α, ενώ το ενδιαφέρον γύρω από αυτόν έχει κορυφωθεί τα τελευταία χρόνια στο ποδόσφαιρο. Όχι μόνο λόγω του τελευταίου Παγκοσμίου Κυπέλλου, αλλά και των συλλόγων που αποτελούν ιδιοκτησίες ολόκληρων κρατών, όπως η Μάντσεστερ Σίτι, η Παρί Σεν Ζερμέν και η Νιούκαστλ.

Σύμφωνα με τον διδάκτορα Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου του Άαρχους, Βιτάλι Καζάκοφ, το sportwashing αποτελεί μορφή παραπληροφόρησης, καθώς διαμορφώνει αντιλήψεις, βάσει της επιλεκτικής παρουσίασης της πληροφορίας. «Πέρα από την περίσπαση, το sportwashing μπορεί να έχει να κάνει με την εκούσια δημιουργία αφηγημάτων που απεικονίζουν ευνοϊκά ένα έθνος για παράδειγμα. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την ανάδειξη των υποδομών, των πολιτιστικών εορτασμών και την επιτυχή διοργάνωση τεράστιων εκδηλώσεων, ωστόσο η πραγματικότητα συχνά περιλαμβάνει κι άλλες πτυχές που στοχευμένα δεν αναδεικνύονται ανάλογα», έχει γράψει ο Καζάκοφ σε έρευνα που έχει διεξάγει επί του θέματος, τονίζοντας την αμφίδρομη σχέση μεταξύ των δύο εννοιών: «Η παραπληροφόρηση είναι συχνά βασικό στοιχείο του sportwashing και το αντίστροφο».

Όταν το Κατάρ δηλαδή παρουσιάζεται μόνο ή κυρίως ως ένα κράτος που διοργάνωσε ένα εντυπωσιακό Μουντιάλ, αλλά όσα θλιβερά συμβαίνουν στη χώρα σε επίπεδο ανθρωπίνων δικαιωμάτων μένουν σχεδόν κρυμμένα στο παρασκήνιο, τότε, ναι, υπάρχει παραπληροφόρηση και μάλιστα σημαντική. Το ίδιο ισχύει και με τους πολλούς αμφιλεγόμενους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στον χώρο του αθλητισμού, με τα φαινόμενα σύγκλισης πολιτικής και αθλητισμού, με, με, με...

Στον διάλογο γύρω από τον σύγχρονο πόλεμο των πληροφοριών συχνά κυριαρχούν θέματα όπως η παραπληροφόρηση που τροφοδοτείται από το διαδίκτυο ή οι εκστρατείες πολιτικής επιρροής, ωστόσο είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως, όπως σημειώνει και ο Βιτάλι Καζάκοφ, η ισχύς του αθλητισμού είναι σχεδόν ασύγκριτη: «Ελάχιστες άλλες πλατφόρμες έχουν την παγκόσμια εμβέλεια και τη συναισθηματική δύναμη των μεγάλων αθλητικών γεγονότων. Αποτελούν έναν τομέα επιρροής στον οποίο το κοινό αλληλεπιδρά με σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Κι όμως ο αθλητισμός εξακολουθεί να συνοδεύεται ενστικτωδώς με τη συνήθως παραπλανητική ιδέα οτι παραμένει μη συνδεμένος με την πολιτική». Και ακριβώς επειδή το τελευταίο συχνά δεν ισχύει, αυτή η μορφή της παραπληροφόρησης επιφυλάσσει σοβαρούς κινδύνους.

Ο παραπάνω ωστόσο, δεν είναι ο μοναδικός κίνδυνος. Τα fake news φυσικά δεν είναι άκακα, ακόμα και στον αθλητισμό, όπου ένα «ανύπαρκτο» μεταγραφικό σενάριο, για παράδειγμα, δεν θα φέρει και το τέλος του κόσμου. Υπάρχουν φορές που το πράγμα μπορεί να ξεφύγει επικίνδυνα. Ψευδείς πληροφορίες, διαστρέβλωση του τρόπου που ο δέκτης αντιλαμβάνεται τις πληροφορίες, διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Με ό,τι επίπτωση μπορεί να επιφέρει αυτό.

Τρανό παράδειγμα η περίπτωση της Ιμάν Κελίφ, που βρέθηκε στο επίκεντρο ενός κυκεώνα ψεμάτων και ανακριβειών και ένιωσε στο πετσί της τις επιπτώσεις της παραπληροφόρησης. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2024, η Αλγερινή μποξέρ κατηγορήθηκε ως «τρανσέξουαλ» και «βιολογικός άνδρας» που παραβαίνει τους κανονισμούς, επειδή απλά έβγαλε νοκ-άουτ με εμφατικό τρόπο μια από τις αντιπάλους της. «Οι άνδρες δεν ανήκουν στον αθλητισμό των γυναικών», έγραψε στο X η Αμερικανίδα κολυμβήτρια Ράιλι Γκέινς και ο Έλον Μασκ έσπευσε να αναδημοσιεύσει υποστηρικτικά το «τιτίβισμά» της: «Απολύτως». Ταυτόχρονα, η πασίγνωστη συγγραφέας Τζ. Κ. Ρόουλινγκ ξεκίνησε ολόκληρη εκστρατεία μέσω των social media απέναντι στην Κελίφ, που πριν το καταλάβει βρέθηκε στον πάτο του λάκκου του διαδικτυακού εκφοβισμού.

Αμέτρητοι χρήστες του διαδικτύου άρχισαν να εξαπολύουν τα πυρά τους κατά της Ολυμπιακής Επιτροπής που «επέτρεψε τη συμμετοχή ενός άντρα στις κατηγορίες των γυναικών», στάζοντας χολή και τρανσφοβία εις βάρος της Κελίφ. Υποβάθμιζαν με θράσος την προσπάθειά της, μιλούσαν με τον χειρότερο τρόπο για την «τρανσέξουαλ μποξέρ» και τα «ανδρικά επίπεδα τεστοστερόνης» της. Μέχρι και τεράστια Μέσα μετέδωσαν με αυτόν τον τρόπο την είδηση. Και όλο αυτό βασίστηκε σε ένα ψέμα, που ταξίδεψε ταχύτατα στο διαδίκτυο, στο ότι η Ιμάν Κελίφ ήταν τρανσέξουαλ, ότι γεννήθηκε άνδρας και έκανε φυλομετάβαση για να γίνει γυναίκα και να διαγωνιστεί με άλλες γυναίκες. Τίποτα τέτοιο δεν ίσχυε, η αλήθεια ήταν πολύ διαφορετική.

Όμως η ψευδής πληροφορία είχε διαδοθεί με ανευθυνότητα από χρήστες των social media και παραδοσιακά media και η δική της διασπορά έφερε και τη διασπορά του μίσους. Η παραπληροφόρηση συχνά, ειδικά όσον αφορά στον αθλητισμό, προωθεί τα άκρα, γεννά ακραίες απόψεις που δημιουργούν πόλωση. Και η πόλωση, σχεδόν αναπόφευκτα, φέρνει μίσος, φέρνει έξαρση της βίας σε κάθε της μορφή. Λεκτικής, διαδικτυακής, σωματικής. Πόσω μάλλον όταν πρόκειται για πεδία, στα οποία ούτως ή άλλως πολλοί αναζητούν εκτόνωση και αποσυμπίεση της εσωτερικής τους έντασης όπως συμβαίνει για παράδειγμα στο ποδόσφαιρο.

Μια πληροφορία που μεταδίδεται – σκόπιμα ή μη - με τον λάθος τρόπο μπορεί εύκολα να διαστρεβλώσει την πραγματικότητα για αυτόν που την καταναλώνει, να δημιουργήσει ένα ψευδές – και συχνά ακραίο – αφήγημα που θα ορίσει το πώς αυτός βλέπει τα πράγματα. Και όταν υπάρχει αυτή η πυρίτιδα, τότε η έκρηξη μοιάζει θέμα χρόνου και κουβαλά μαζί της μπόλικο μίσος που περιμένει καρτερικά να εξαπολυθεί. Επιπλέον πίεση στο συχνά τεταμένο και συναισθηματικά φορτισμένο πλαίσιο, στη «χύτρα» των οπαδών του αθλητισμού. Και αυτό – το ταξίδι από την ψευδή πληροφορία στο μίσος και τη βία – είναι ίσως ο μεγαλύτερος κίνδυνος της παραπληροφόρησης, κάτι που πρέπει να προβληματίσει όλους τους εμπλεκόμενους.

Η παραπάνω δημοσίευση συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλαίσιο του προγράμματος "trAiNing mediA professionals on appLYing advanced, high-impact digital technologieS to combat dISinformation" - ''ANALYSIS'' με ΑΡΙΘΜΟ ΣΥΜΒΑΣΗΣ 2022-1-EL01- KA220-VET-000086883.

Αποποίηση Ευθυνών: Η υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την παραγωγή της παρούσας έκδοσης δεν συνιστά αποδοχή του περιεχομένου, το οποίο αντανακλά τις απόψεις μόνον των δημιουργών, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν φέρει ουδεμία ευθύνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών που εμπεριέχονται σε αυτό.