Αντονίν Πανένκα: Βαφτίζοντας την πιο εμβληματική «ζωγραφιά» της άσπρης βούλας

Το πέναλτι αλά Πανένκα θεωρείται συχνά ως ένα άσκοπο ρίσκο που παίρνουν οι υπερβολικά... αναιδείς παίκτες σε ακατάλληλες στιγμές. Υπάρχουν όμως κι αυτοί που είναι αρκετά κουλ και σούπερ προικισμένοι, όπως ο Κόουλ Πάλμερ, οι οποίοι δεν αισθάνονται τόσο ριψοκίνδυνα τελικά.

Το πέναλτι Πανένκα, πήρε το όνομά του από τον Τσέχο παίκτη Άντονιν Πανένκα, ο οποίος χρησιμοποίησε την τεχνική για να σκοράρει στη διαδικασία των πέναλτι στον τελικό του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος του 1976 εναντίον της Δυτικής Γερμανίας. Τι χρειάζεται; Απαιτεί από έναν παίκτη να αποφεύγει την τυπική προσέγγιση του να στοχεύει ένα πέναλτι στη γωνία του τέρματος. Αντίθετα, οι ποδοσφαιριστές τσιμπούν απαλά την μπάλα στο κέντρο, υποθέτοντας ότι ο τερματοφύλακας πέφτει σε μια από τις δυο γωνίες και μπορεί μόνο να παρακολουθεί αβοήθητος την μπάλα να καταλήγει στα δίχτυα. Όταν μπαίνει το γκολ, ο εκτελεστής μοιάζει με ιδιοφυΐα. Όταν δεν σκοράρει, συνήθως μένει στην ιστορία για την κάκιστη εκτέλεση.

Panenka away to Spurs. It doesn't get better than this. #CFC | #TOTCHE pic.twitter.com/S3zdTgRNCD
— Chelsea FC (@ChelseaFC) December 8, 2024

Για πολλούς, το δεύτερο πέναλτι του Πάλμερ στη νίκη της Τσέλσι επί της Τότεναμ (4-3) είναι το τέλειο παράδειγμα ενός χτυπήματος αλά Πανένκα που μπορεί να φανταστεί κανείς. Ενώ η συγκεκριμένη εκτέλεση θεωρείται επικίνδυνη και επιδεικτική, όταν γίνεται σωστά είναι ένας απόλυτα λογικός τρόπος για να σκοράρεις. «Το κύριο συστατικό για μια τέλεια εκτέλεση είναι να εκτελέσεις με τη δική σου συμπεριφορά — τη γλώσσα του σώματός σου και τα μάτια σου — για να εξασφαλίσεις ότι ο τερματοφύλακας δεν πιστεύει ότι θέλεις να ρίξεις το πέναλτι με διαφορετικό τρόπο. Στόχος μου ήταν πάντα να το κάνω πιο γρήγορα, ώστε ο τερματοφύλακας να μην έχει την ευκαιρία να αλλάξει κατεύθυνση» έχει πει ο άνθρωπος ο οποίος έβαλε στην ποδοσφαιρική μας ζωή έναν απίθανο τρόπο να πετύχεις ένα θεαματικό γκολ από την άσπρη βούλα. Sunday Stories με... Πανένκα, για την ιστορία του ομορφότερου πέναλτι και τους μιμητές του.

Πανένκα: Ετσι γράφτηκε η ιστορία...

Ο τελικός του Euro 1976 εναντίον της Τσεχοσλοβακίας δεν ήταν ποτέ γραφτό να πάει στα πέναλτι. Η Δυτική Γερμανία ήταν το μεγάλο φαβορί. Ακόμη και αν η Τσεχοσλοβακία άντεχε στην παράταση, το αρχικό σχέδιο προέβλεπε επανάληψη της αναμέτρησης δύο ημέρες αργότερα. Ο Ουαλός διαιτητής Τόμας είχε κληθεί να καθυστερήσει την επιστροφή του από τη διοργανώτρια Γιουγκοσλαβία για να καλύψει αυτό το ενδεχόμενο.

Λίγες ώρες πριν από τον αγώνα, όμως, το σχέδιο άλλαξε. «Ήταν ένα αίτημα της Γερμανικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας», θυμάται ο Πανένκα. «Είπαν ότι οι παίκτες τους είχαν ήδη κλείσει κάποιες διακοπές και ζήτησαν αν θα μπορούσαν να εκτελεστούν αμέσως τα πέναλτι αντί για επανάληψη του ματς» τονίζει.

Η Τσεχοσλοβακία σκέφτηκε ότι, ως αουτσάιντερ, ήταν πιο πιθανό να επικρατήσει σε πέναλτι παρά σε δεύτερο αγώνα, οπότε συμφώνησε.

Ο Πανένκα, ένας κομψός, πασπαρτού πλέι μέικερ, έλεγξε νοερά το σχέδιό του για άλλη μια φορά. Όλα ήταν εντάξει. Δεν χρειαζόταν καμία αλλαγή, δεν υπήρχε αμφιβολία.

Ένα τέχνασμα που ετοιμαζόταν δύο χρόνια και θα τον έκανε διάσημο και διαβόητο, ήρωα και εχθρό -είτε πετύχαινε είτε όχι- ήταν έτοιμο.

Στην πατρίδα του, ο Τσέχος ποδοσφαιριστής είχε εμπλακεί σε έναν άλλο, σχεδόν καθημερινό, διαγωνισμό πέναλτι.

Μετά την προπόνηση στην ομάδα του στην Πράγα, την Μποέμιανς, ο Πανένκα και ο τερματοφύλακας Χρούσκα έμεναν πίσω για να εξασκηθούν στα πέναλτι.

Ήταν μια πολύ προσωπική μονομαχία. Ο Πανένκα θα είχε πέντε πέναλτι - θα έπρεπε να σκοράρει και τα πέντε, ο Χρούσκα θα έπρεπε να αποκρούσει μόνο ένα. Όποιος έχανε, θα αγόραζε την μπύρα ή τη σοκολάτα του μετά την προπόνηση. «Τον πλήρωνα συνεχώς», λέει ο ίδιος. «Έτσι τα βράδια σκεφτόμουν τρόπους να τον νικήσω - τότε ήταν που συνειδητοποίησα ότι καθώς έτρεχα προς τα πάνω ο τερματοφύλακας περίμενε το τελευταίο δευτερόλεπτο και μετά έπαιζε, βουτώντας προς τα αριστερά ή προς τα δεξιά. ‘’Σκέφτηκα: Τι θα γινόταν αν έστελνα την μπάλα σχεδόν απευθείας στο κέντρο του τέρματος’’».

Ο Τσέχος το δοκίμασε. Διαπίστωσε ότι αν έβαζε στο... ρεπερτόριό του μια ακόμη πιθανή εκτέλεση θα… χαλούσε το μυαλό του Χρούσκα και θα ξόδευε λιγότερα στα κεράσματα. Θα μπορούσε να είχε σταματήσει εκεί και να παραμείνει ένα κομμάτι αθέατης επίδειξης. Αλλά ο Τσέχος συνειδητοποίησε ότι η νέα του τεχνική ήταν κάτι περισσότερο από αυτό.

Τα επόμενα δύο χρόνια, τη δοκίμασε σε όλο και μεγαλύτερα στάδια. Πρώτα, στην προπόνηση, μετά σε φιλικούς αγώνες και τελικά, ένα μήνα πριν από το Euro 1976, εναντίον της Ντούκλα. Κάθε φορά λειτουργούσε άψογα και η αυτοπεποίθησή του μεγάλωνε.

El legendario gol de Panenka.
ic.twitter.com/A9NXflrII5
— Cancheros (@Cancherosoffici) December 19, 2024

«Δεν το έκρυψα», λέει ο ίδιος. Εδώ (στην Τσεχοσλοβακία) οι άνθρωποι το γνώριζαν καλά. Αλλά στις δυτικές χώρες κανείς δεν ενδιαφερόταν για το τσεχοσλοβακικό ποδόσφαιρο. Ίσως τους κρατούσαν ενήμερους κάποια αποτελέσματα, αλλά δεν παρακολουθούσαν τα παιχνίδια μας». Έτσι, ο Σεπ Μάγιερ δεν υπήρχε κανένα πλαστικοποιημένο tip ή ψιθυριστές οδηγίες στο ματς με τους Τσεχοσλοβάκους. Καθώς ο δυτικογερμανός τερματοφύλακας έσκυβε στη γραμμή του τέρματος και εστίαζε τα μάτια του στον Πανένκα, είχε μόνο το ένστικτό του για να βασιστεί.

Ο Ούλι Χένες, είχε χάσει το προηγούμενο πέναλτι. Ήταν η πρώτη αστοχία στη διαδικασία, αφού η παράταση ολοκληρώθηκε με τις ομάδες να παραμένουν στο 2-2. Αν ο Πανένκα ευστοχούσε, η Δυτική Γερμανία θα έχανε.

Ο Πανένκα πήγε αποφασισμένος. Δεν θόλωσε, ήξερε ακριβώς τι έπρεπε να κάνει. Ένα επιδέξιο τσίμπημα έστειλε την μπάλα να αιωρείται στο κέντρο της εστίας. Το χέρι του σηκώθηκε ψηλά για να πανηγυρίσει πριν η μπάλα χτυπήσει στα δίχτυα. Ο Μάγιερ, μπερδεμένος και ηττημένος, σηκώθηκε ξανά στα πόδια του, αλλά πρόλαβε να ρίξει ένα μετανοιωμένο βλέμμα στον Πανένκα που απομακρυνόταν πανηγυρίζοντας.

Θεωρήθηκε... αντισυμβατικός, έκανε... εχθρό τον Μάγιερ

Το αποφασιστικό πέναλτι του Πανένκα τον έκανε να βρεθεί στο επίκεντρο της προσοχής. Όχι μόνο για το κοινό, αλλά και για τις αρχές. Οι Τσεχοσλοβάκοι είχαν υποβληθεί σε μια διαδικασία που ονομάστηκε «ομαλοποίηση» μετά την προσπάθειά τους να αποκλίνουν από το σοβιετικό μοντέλο. Η αναδιαμόρφωση ή η απομάκρυνση των αντιφρονούντων στοιχείων είχε ξεπεράσει κατά πολύ την πολιτική.

Μόλις τρεις μήνες πριν από το Euro 1976, η μυστική αστυνομία της Τσεχοσλοβακίας είχε συλλάβει μια ψυχεδελική ροκ μπάντα και άλλους underground μουσικούς, φοβούμενη ότι τα μακριά μαλλιά και η αντικουλτούρα θα προκαλούσαν χάος. Το πέναλτι του Πανένκα - που εκτελέστηκε με αδιαφορία για τις συμβάσεις - σίγουρα δεν ήταν «κανονικό».

Η επανάληψη του κόλπου του σε μια σκηνή τέτοιας κλίμακας αναμέτρηση εγκυμονούσε σημαντικό προσωπικό, αλλά και αθλητικό, ρίσκο. Το γεγονός ότι ο παίκτης της Μποέμιανς βρήκε δίχτυα τον γλίτωσε από δυσάρεστες ερωτήσεις και από μια πιθανή νέα καριέρα σε εργοστάσιο ή ορυχείο.

Αλλά με το γκολ που πέτυχε έκανε άλλον έναν εχθρό. «Κάποιοι ξένοι δημοσιογράφοι, ειδικά οι δυτικοί, επέμεναν ότι κορόιδευα τον Μάγιερ, ότι τον έκανα να φανεί κλόουν και άλλα τέτοια», λέει ο Πανένκα. «Αυτό δεν ήταν αλήθεια. Για μένα, ήταν απλά ο πιο εύκολος τρόπος για να πετύχω ένα γκολ. Αλλά ο Μάγιερ πίστεψε αυτό που έγραψαν αυτοί οι δημοσιογράφοι ότι τον γελοιοποίησα. «Δεν μου μιλούσε για τα επόμενα 35 χρόνια». Όμως, καθώς πέρασαν οι δεκαετίες, υπήρξε μια χαλάρωση.

Οι εκτελέσεις που έγραψαν ιστορία

Έκτοτε η δική του έμπνευση χαράχθηκε στην ιστορία του ποδοσφαίρου. Ο συγκεκριμένος τρόπος εκτέλεσης πήρε το όνομά του και πολλοί γητευτές της μπάλας ακολούθησαν στα βήματά του. Λιονέλ Μέσι, Κριστιάνο Ρονάλντο, Ζινεντίν Ζιντάν, κάθε γνωστός κι άγνωστος έχει δοκιμάσει την εκτέλεση «Πανένκα», όμως λίγες είναι εκείνες που έχουν γράψει τον δικό τους μύθο στα ποδοσφαιρικά γήπεδα.

Ποιος μπορεί να ξεχάσει άλλωστε το εμβληματικό πέναλτι του Ζιντεντίν Ζιντάν στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 2006; Ο θρύλος των Ρεάλ Μαδρίτης και Γιουβέντους με τη βοήθεια του δοκαριού νίκησε τον Τζίτζι Μπουφόν κι έβαλε σε θέση οδηγού τη Γαλλία απέναντι στην Ιταλία, έστω κι αν στο τέλος εκείνοι που σήκωσαν το τρόπαιο ήταν οι Ατζούρι.

Λιγότερο... θρυλικό αλλά εξίσου χαρισματικό ήταν και το πέναλτι του Αντρέα Πίρλο απέναντι στην Αγγλία στο EURO του 2012. Ο αγώνας απέναντι της Ιταλίας οδηγήθηκε στη διαδικασία των πέναλτι, εκεί όπου ο Ιταλός χαφ με μια εντυπωσιακή επαφή έδωσε την καμπύλη που έπρεπε στη μπάλα για να ξεγελάσει τον Τζο Χαρτ και να τη στείλει στα δίχτυα.

Ο Πίρλο πάντως δεν ήταν ο μοναδικός Ιταλός στην ιστορία των EURO που άφησε το στίγμα του με εκτέλεση Πανένκα. Είχε προηγηθεί και ο Φρανσέσκο Τότι, ο οποίος απέναντι στην Ολλανδία το 2000 βοήθησε τους Ατζούρι να προκριθούν στον τελικό της διοργάνωσης με μια επίδειξη υψηλής τεχνικής.

Από μόνη της η απόφαση να εκτελέσεις πέναλτι αλά Πανένκα είναι... ριψοκίνδυνη και απαιτεί γενναιότητα, πόσω δε μάλλον όταν το δοκιμάζεις σε κορυφαίες ποδοσφαιρικές σκηνές όπως το Μουντιάλ και το EURO. Το επιχείρησε και ο άλλοτε άσος του Άρη, Λόκο Αμπρέου, για την Ουρουγουάη απέναντι στη Γκάνα στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 2010, σφραγίζοντας την πρόκριση της ομάδας του σε ένα από τα κορυφαία ματς στην ιστορία των Μουντιάλ.

Στο Champions League οι υποψηφιότητες είναι αρκετές, αλλά εκείνη που ξεχωρίζει είναι του Καρίμ Μπενζεμά απέναντι στη Μάντσεστερ Σίτι. Στον πρώτο ημιτελικό μεταξύ Μάντσεστερ Σίτι και Ρεάλ στο «Έτιχαντ» το 2022, ο Γάλλος με μια άψογη εκτέλεση νίκησε τον Έντερσον και μείωσε για τους Μαδριλένους διαμορφώνοντας το τελικό 4-3. Ένα γκολ που στη ρεβάνς της Μαδρίτης θα αποδεικνυόταν κομβικό!

Από... κοντά και η προσπάθεια του Σέρχιο Αγουέρο απέναντι στη Σάλκε για τη φάση των «16» της διοργάνωσης. Η Σίτι διέλυσε τους Γερμανούς στο «Έτιχαντ» με 7-0, με τον Αργεντινό να ζωγραφίζει την παρακάτω ομορφιά.

Και μιας και πιάσαμε τους θρυλικούς επιθετικούς της Premier League, ποιος μπορεί να ξεχάσει την έμπνευση του Τιερί Ανρί κόντρα στη Νιούκαστλ; Πίσω στο 2003 και με το σκορ στο 2-2, ο Γάλλος έδειξε ψυχραιμία από την άσπρη βούλα και χάρισε τους τρεις βαθμούς στην Άρσεναλ, σε μια από τις πιο όμορφες εκτελέσεις πέναλτι αλά Πανένκα στην ιστορία του αγγλικού πρωταθλήματος.