Ποδόσφαιρο και κατάθλιψη (vid)

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της FIFPro, της Διεθνούς Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Ποδοσφαιριστών το 26% των παικτών που ασχολούνται με τη μπάλα επαγγελματικά πάσχουν από κατάθλιψη και άγχος,ενώ για εκείνους που έχουν κρεμάσει τα παπούτσια τους το ποσοστό φτάνει στο 39%. Μια αντίστοιχη έρευνα θα είχε μεγάλο ενδιαφέρον να διεξαχθεί και στην Ελλάδα, όπου ελάχιστες περιπτώσεις παικτών που αντιμετωπίζουν την κατάθλιψη έχουν γίνει γνωστές.

Στο ντοκιμαντέρ «Football suiced secret», το οποίο μπορείτε να βρείτε στο τέλος του κειμένου, ο πρόεδρος της Ένωσης Επαγγελματιών Ποδοσφαιριστών στην Αγγλία, Κλαρκ Κάρλαϊλ, ερευνά την κατάθλιψη στον αθλητισμό και την επίδραση του στρες στους ποδοσφαιριστές και γενικώς στους ανθρώπους που δουλεύουν στο ποδόσφαιρο. Δυστυχώς είναι μόνο στα αγγλικά, αλλά όποιος έχει τη δυνατότητα αξίζει να το παρακολουθήσει. Με αφετηρία και το εν λόγω η video, η αθλητική ψυχολόγος Γαλάτεια Γιώτη, απόφοιτος Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας στο Liverpool John Moores University και Εφαρμοσμένης Αθλητικής Ψυχολογίας και Ψυχολογίας της Άσκησης στο Πανεπιστήμιο της Ουαλίας, καθώς και μέλος της British Psychological Society και της British Association for Sport & Exercise Sciences, γράφει για ένα σοβαρότατο ζήτημα που στην Ελλάδα συχνά παραμελούμε.

Τα τελευταία χρόνια έρχονται στο φως ολοένα και περισσότερες προσωπικές ιστορίες ποδοσφαιριστών οι οποίοι έχουν ζήσει τον εφιάλτη της ψυχικής ασθένειας και έχουν έρθει αντιμέτωποι με εθισμούς και κατάθλιψη, ακόμα και με απόπειρες αυτοκτονίας, ως απόρροια της κατάστασής τους αυτής. Κάποιοι μάλιστα δεν τα κατάφεραν και έβαλαν τέλος στην ζωή τους.

Χαρακτηριστική η δήλωση του πρώην αρχηγού της Εθνικής Νέας Ζηλανδίας, Κρις Τζάκσον, ο οποίος πλέον δουλεύει ως καθαριστής σε Πανεπιστήμιο: «Πριν από τους διεθνείς αγώνες, έπαιρνα ναρκωτικά και γλεντούσα με τους φίλους μου. Λίγες μέρες μετά καλούμουν να μαρκάρω τον Ροναλντίνο ή τον Ματέους. Είχα και ακόμα έχω πολύ άγχος που έχει να κάνει με την απόδοσή μου. Η πίεση αυξανόταν, αφού ήμουν αρχηγός σε πολλές ομάδες. Συνδυάστηκε με την κατάθλιψη. Συχνά επιχειρούσα την ενδοσκόπηση και έβρισκα παρηγοριά στα ναρκωτικά και το αλκοόλ».

Η αυτοκτονία που έκανε τη Μεγάλη Βρετανία να ασχοληθεί περισσότερο με το θέμα της κατάθλιψης ήταν αυτή του του πρώην μέσου της Νιούκαστλ και προπονητή της Εθνικής Ουαλίας, Γκάρι Σπιντ. Στη Γερμανία,η αυτοκτονία του Ρόμπερτ Ένκε το 2009 έφερε έναν διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης του φαινομένου από τους συλλόγους. Κάθε επαγγελματικό κλαμπ πλέον έχει πρόσβαση σε ψυχιατρικές υπηρεσίες, δημιουργήθηκε τηλεφωνική γραμμή διαθέσιμη 24 ώρες το 24ώρο για παροχή συμβουλών σε ποδοσφαιριστές, ενώ το ίδρυμα Ρόμπερτ Ένκε δουλεύει μεθοδικά στον τομέα της ενημέρωσης.

Ο πρώην φορ της Νότιγχαμ Φόρεστ, της Λίβερπουλ και της Άστον Βίλα Σταν Κόλιμορ προκάλεσε σοκ όταν μέσω twitter μίλησε για την πολύχρονη μάχη με την κατάθλιψη και το κλείσιμο στον εαυτό του. Ο Άγγλος μέσος Λι Χέντρι από τις 40.000 λίρες μισθό την εβδομάδα έφτασε στη χρεοκοπία και δύο φορές πήρε υπερβολική δόση υπνωτικών χαπιών. Ο πρώην επιθετικός της Νόριτς, Λιον ΜακΚένζι, επιχείρησε να αυτοκτονήσει μετά από έναν σοβαρό τραυματισμό που οδήγησε στο χωρισμό και τη διάλυση της οικογένειάς του. Ο επαγγελματίας ποδοσφαιριστής είναι ευάλωτος από πολλές πλευρές. Η Γαλάτεια Γιώτη αναλύει στο gazzetta.gr...

«Η πρώτη σκέψη που έρχεται στο μυαλό ενός απλού φιλάθλου είναι πώς είναι δυνατόν άνθρωποι όπως οι επαγγελματίες ποδοσφαιριστές, με την επιτυχημένη καριέρα και τα παχυλά συμβόλαια, να νοσήσουν από μια αρρώστια που στις συνειδήσεις γενικώς συνυφαίνεται με την φτώχεια και τα κατώτερα οικονομικά κοινωνικά στρώματα, με το περιθώριο και τα ψυχολογικά προβλήματα που ουδεμία θέση θα μπορούσαν να έχουν με έναν χώρο που χαρακτηρίζεται από έντονη δραστηριότητα, θετική διάθεση, υγεία και ψυχαγωγία. Κατ’αρχήν τα περιστατικά που παρατηρούνται, τόσο σε παίκτες όσο και σε διαιτητές, αναιρούν σιγά σιγά την αντίληψη αυτή, και επίσης η φύση της ίδιας της νόσου της κατάθλιψης, αλλά και των υπόλοιπων ψυχικών διαταραχών, υποδεικνύει ότι δεν ‘ρωτά’ κανέναν, ανεξάρτητα της κοινωνικής ή επαγγελματικής του κατάστασης. Ωστόσο οι έρευνες δείχνουν ότι η οικονομική δυσκολία ή ανέχεια δίνουν μια ώθηση προς την έξαρση των ψυχικών διαταραχών, ως παράγοντες άγχους και ανασφάλειας που μπορούν να πυροδοτήσουν διάφορες ψυχικές καταστάσεις αλλά δεν είναι πανάκεια.

Για τα φυσιολογικά αίτια και χαρακτηριστικά υπάρχουν αμέτρητες πηγές στο διαδίκτυο και στις κλινικές από τις οποίες μπορεί να ενημερωθεί κάποιος, να μάθει και να προλάβει, είτε για τον ίδιο, αλλά συνήθως για τον δικό του άνθρωπο. Δεν είναι σκοπός να μιλήσουμε για τις ψυχικές διαταραχές διεξοδικά, διότι αυτό άλλωστε είναι κάτι που μόνο οι ειδικοί ψυχίατροι και κλινικοί ψυχολόγοι μπορούν να το κάνουν, αλλά ο λόγος αυτού του κειμένου είναι να αναρωτηθούμε τι δουλειά έχουν η κατάθλιψη, η εξάρτηση, η αυτοκτονία στο γήπεδο, έτσι όπως περιγράφονται στο βίντεο, ως ανθρώπινο δράμα, αλλά και πώς η φύση του σύγχρονου ποδόσφαιρου, αλλά και του σύγχρονου αθλητισμού γενικότερα, γίνεται αφορμή για ανάπτυξη προβλημάτων ψυχολογικής ή ψυχιατρικής φύσεως.

Καθώς η έρευνα στον χώρο του ποδοσφαίρου έχει ξεκινήσει πρόσφατα και δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία ώστε να περιγράψουν λεπτομερώς την κατάσταση στα γήπεδα, άλλωστε ελάχιστες είναι οι χώρες που συνειδητά ασχολούνται με το θέμα (Γερμανία, Αγγλία) και μάλιστα σε αρχικό στάδιο, οδηγούμαστε στον να ξεκινήσουμε εντελώς εμπειρικά, όπως και ο Κάρλαϊλ στο βίντεο. Άλλωστε, μιλώντας για την κατάθλιψη μόνο, μία νόσο που σήμερα υπολογίζεται να επηρεάζει το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ μέχρι το 2020 ίσως και να φτάσει να προσβάλλει το 25%, ανεβαίνοντας στην δεύτερη θέση στη λίστα των αιτιών θανάτου σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αντιλαμβάνεται κάποιος ότι και μαθηματικά είναι αδύνατον να μην επηρεάσει αθλητές, όπως και ανθρώπους κάθε κοινωνικής ομάδας. Ο αθλητισμός είναι μια δραστηριότητα ανάμεσα σε όλες, και μόλις αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε τους αθλητές ως ανθρώπους στην ολότητά τους και όχι μόνο ως αθλητές τότε θα μπορέσουμε να τους κατανοήσουμε πλήρως, κάτι που μέχρι σήμερα η επιστήμη της αθλητικής ψυχολογίας ίσως έχει αμελήσει.

Ο Κάρλαϊλ στο ντοκυμαντέρ καταπιάνεται με διάφορους παράγοντες που αποτελούν την πραγματικότητα του ποδοσφαίρου ως πιθανές αιτίες για την εκδήλωση διαφόρων καταθλιπτικών ή αγχωτικών διαταραχών. Η δόξα και τα χρήματα, οι τραυματισμοί, η απόρριψη σε μικρή ηλικία, η αποχώρηση από την ενεργή δράση, η έλλειψη υποστήριξης από το άμεσο περιβάλλον θεωρούνται κρίσιμοι παράγοντες στην ζωή ενός ποδοσφαιριστή οι οποίοι αν δεν τεθούν υπό σωστή διαχείριση τότε όλα μπορούν να καταρρεύσουν. Κάθε ένας απ’αυτούς μπορεί να αναλυθεί σε βάθος, μέσα στα μέτρα της κάθε ομάδας, της προσωπικής πορείας του κάθε ποδοσφαιριστή από την μικρή ηλικία μέχρι την καθιέρωση, τις σχέσεις με συμπαίκτες και προπονητές, την υγεία του, την εκπαίδευσή του, την προσωπικότητά του, την οικογένειά του, κτλ. Είναι πολλές πλέον οι αυτό-αναφορές παικτών που βίωσαν τέτοιες καταστάσεις, πολλές οι ιστορίες που αποκαλύπτουν ότι το ‘ωραίο παιχνίδι’ αρκετές φορές γίνεται εφιάλτης για τους ίδιους τους πρωταγωνιστές του, αλλά βλέποντας κανείς αυτές τις περιγραφές θαρρεί πως το ίδιο το ποδόσφαιρο είναι καθ’όλα υπεύθυνο για τα προβλήματά τους, κάτι που όπως φαίνεται αισθάνονται και οι ίδιοι σε αρχικό επίπεδο όταν εξιστορούν τις άσχημες εμπειρίες που πέρασαν.

Η αλήθεια όμως δεν είναι ακριβώς έτσι. Είναι γεγονός ότι όλοι μας λίγο πολύ περνάμε κάποιες περιόδους θλίψης ως συνέπεια κάποιων άσχημων ή υπερβολικά στρεσογόνων γεγονότων που αντιμετωπίζουμε αναπόφευκτα στη ζωή. Μέσα σε μικρό διάστημα όμως είμαστε και πάλι σε θέση να συνεχίσουμε τη ζωή μας κανονικά έχοντας αποβάλλει τη θλίψη και το στρες, είτε μόνοι μας, είτε με τη βοήθεια των ανθρώπων μας. Αυτή η κατάσταση όμως δεν αρκεί για να περιγράψει την κατάθλιψη, κατά την οποία η θλίψη είναι μακρόχρονη και συνοδεύεται συνήθως από αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές αντίθετες ως προς καλό του εαυτού μας. Αδρανοποιούμαστε, αρχίζουμε σταδιακά να μην μπορούμε να ανταπεξέλθουμε στις καθημερινές μας υποχρεώσεις, δεν βρίσκουμε ενδιαφέρον και απόλαυση σε πράγματα που μέχρι πρότινος μας ευχαριστούσαν, και γενικά βρισκόμαστε σε μια κατάσταση ξένη ως προς εμάς, αρκετά τρομακτική πολλές φορές, βασανιστική για όποιον την περνά σε βαριά μορφή, μια κατάσταση μόνιμης αδυναμίας σωματικής και ηθικής, κατά την οποία χάνουμε σταδιακά την ελπίδα ότι θα μπορέσουμε να το ξεπεράσουμε και να γίνουμε καλά.

Στο τελικό στάδιο νιώθουμε ανίκανοι κάθε βοήθειας που μας προσφέρεται, θεωρούμε τον εαυτό μας εμπόδιο στη ζωή των ανθρώπων μας οι οποίο απεγνωσμένα προσπαθούν να μας βοηθήσουν, ή προσπαθούμε με κάθε τρόπο να κρύψουμε την κατάστασή μας, κυρίως λόγω βαθιάς ενοχής που συνοδεύει συνήθως την κατάθλιψη και του φόβου του κοινωνικού στίγματος το οποίο ακόμα είναι δύσκολο να εξαλειφθεί στην ευρύτερη κοινωνία, πόσω δε μάλλον σε χώρους σκληρού ανταγωνισμού όπως αυτούς των γηπέδων και των αποδυτηρίων όπου η παραμικρή αδυναμία μπορεί να γίνει κατακριτέα, αντικείμενο χλευασμού ή να καθορίσει την μετέπειτα επαγγελματική πορεία του ατόμου.

Φανταστείτε το λοιπόν αυτό στη ζωή ενός αθλητή, ο οποίος σε κανονικές συνθήκες πρέπει καθημερινά να βρίσκει κίνητρο για να πάει στο γήπεδο, απίστευτες ψυχικές δυνάμεις για να ξεπερνάει εμπόδια, πόνους, τραυματισμούς, διαφόρων ειδών προβλήματα μέσα στο γήπεδο (όπως άλλωστε ο καθένας μας στον εργασιακό του χώρο), την μόνιμη κριτική του κόσμου και του τύπου, την καθημερινή αξιολόγηση στην προπόνηση, τις εντάσεις των αγώνων, καθώς επίσης να έρχεται αντιμέτωπος με την ζωή εκτός γηπέδου και ό,τι αυτό συνεπάγεται, οικογένεια, παιδιά, φίλοι, υποχρεώσεις οικονομικές και κοινωνικές και κάθε τι που ο σύγχρονος άνθρωπος βιώνει μέσα στις κοινωνίες που ζούμε.

Για όλα αυτά φταίει το γήπεδο μόνο;

Τα αίτια που οδηγούν σε ψυχικές διαταραχές γενικότερα είναι ποικιλόμορφα και ποτέ δεν έχουν μία μόνο πηγή. Οι θεωρίες και οι έρευνες υποστηρίζουν ότι ένας συνδυασμός παραγόντων είναι εκείνος που οδηγεί σε καταθλιπτική ή αγχωτική διαταραχή, όπως βιολογικοί και κληρονομικοί παράγοντες, ψυχολογικοί αλλά και κοινωνικοί παράγοντες. Η πλειοψηφία των παραγόντων που ενδεικτικά ανέφερα πιο πάνω είναι κοινωνικοί, επομένως δεν μπορούν να αποτελούν την μοναδική ‘πηγή του κακού’. Γίνονται όμως η αφορμή για να ενεργοποιηθούν ήδη υπάρχοντες παράγοντες (πχ προβληματικές σχέσεις με γονείς, ένας χωρισμός από μια προσωπική σχέση, έλλειψη αυτοεκτίμησης που προέρχεται από την μικρότερη ηλικία κτλ) μέσω κυρίως των ιδιαίτερα στρεσογόνων καταστάσεων που μπορεί να βιώσει ένας αθλητής, είτε στο γήπεδο είτε στη ζωή του. Επομένως το γήπεδο δεν είναι ο μόνος ένοχος.

Εκεί όπου τα όρια της ανθρώπινης απόδοσης αγγίζουν τις παρυφές της ανθρώπινης ψυχοπαθολογίας, η γραμμή είναι πολύ λεπτή...

Οι αθλητικοί επιστήμονες κι ερευνητές της ψυχικής υγείας ξεκινούν την μελέτη γύρω από αυτό το θέμα μελετώντας τον συνδυασμό ψυχολογικών πιέσεων, προσωπικής ταυτότητας και απόδοσης στους αθλητές, ένα αμάλγαμα δηλαδή κλινικών και μη κλινικών παραγόντων, τόσο στο επίπεδο των ακαδημιών όσο και στο επαγγελματικό. Μέσα από την αναζήτηση και περιγραφή βασικών συμπτωμάτων και συμπεριφορών γίνονται τα πρώτα βήματα προσέγγισης και γνωριμίας με την κατάσταση. Είναι γνωστό ότι όσοι ξεφεύγουν από τις άσχημες σκέψεις της αυτοκτονίας και της βαριάς κατάθλιψης, είναι πιθανό να καταφύγουν στις εξαρτήσεις από ουσίες, αλκοόλ ή τζόγο.

Ένα παράδειγμα συμπεριφοράς θα μπορούσε να είναι ο ‘αδιάφορος παίκτης’, αυτός που δείχνει σημάδια έλλειψης κινήτρου, αδιαφορίας για το ομαδικό καλό, ίσως και μιας αντιδραστικής συμπεριφοράς προς συμπαίκτες και μέσα στο γήπεδο προς αντιπάλους. Πριν βιαστούμε να κρίνουμε και να τιμωρήσουμε αυστηρά, θα πρέπει να κατανοούμε από πού προέρχεται όλο αυτό και αν είναι προϊόν μιας ελαφριάς μορφής αγχωτικής ή καταθλιπτικής διαταραχής. Δυστυχώς στον επαγγελματικό χώρο δεν είναι εύκολο να βρεις προπονητές και κόσμο που μπορούν να περιμένουν ή που θα έχουν αυτιά και μάτια ανοιχτά, και κατάλληλη ενημέρωση ώστε να αντιληφθούν τι πραγματικά συμβαίνει.

Ακόμα πιο σημαντικό είναι το να γνωρίζει η κάθε ομάδα την πορεία ενός παίκτη, όχι μόνο μέσα στο γήπεδο, αλλά και έξω απ’αυτό και να είναι έτοιμη ανα πάσα στιγμή να στηρίξει και να προσφέρει την κατάλληλη βοήθεια. Η κουβέντα φυσικά και πρέπει να πάει στο αναπτυξιακό επίπεδο και τις ανάγκες για στήριξη και παρακολούθηση των νεαρών παικτών σε ηλικίες κρίσιμες για την ψυχοκοινωνική τους εξέλιξη. Συνήθως στο ποδόσφαιρο προσπαθούμε να φτιάξουμε ποδοσφαιρικές προσωπικότητες ξεχνώντας ότι παράλληλα τα παιδιά αναπτύσσουν και τις δικές τους προσωπικότητες οι οποίες πρέπει να είναι όσο το δυνατόν ολοκληρωμένες, έτσι εξασφαλίζεται περισσότερο και η μελλοντική επιτυχία του ποδοσφαιριστή. Πολλοί θεωρούν πως το γήπεδο καθορίζει το ποιοι είναι, παίρνουν αναφορά απ’αυτό, αν είναι καλοί εκεί θεωρούν πως θα είναι καλοί και έξω, όμως η αλήθεια είναι το ακριβώς αντίθετο. Αυτό που χτίζεις εκτός γηπέδου είναι και αυτό που θα φέρεις μέσα στο γήπεδο.

Πώς άλλωστε θα μπορούσαμε να θωρακίσουμε μελλοντικούς επαγγελματίες ώστε να μπορούν να αντιμετωπίζουν τον κόσμο, τα μίντια, την ομαδική συνύπαρξη, τις δημόσιες σχέσεις, την οικονομική διαχείριση, την προβολή, χωρίς μια στοιχειώδη δουλειά πάνω στην προσωπικότητα, την σχολική εκπαίδευση, την ομαλή κοινωνική ζωή με την οικογένεια και τους φίλους, τις γνώσεις, τις αξίες και όλα όσα καθορίζουν το μέλλον ενός νέου ανθρώπου? Πως θα πάει άδειος να αντιμετωπίσει τα ‘θηρία’;

Εδώ εγείρεται ένα άλλο ζήτημα, το οποίο επίσης αποτελεί πρόσφατο αντικείμενο συζήτησης, μόλις τώρα έχει ανοίξει ο διάλογος, τουλάχιστον στην Βρεταννία. Δεν υπάρχει ένα ενιαίο, επιστημονικό κι ολοκληρωμένο σύστημα μελέτης των ψυχολογικών χαρακτηριστικών των νέων παικτών που υπογράφουν συμβόλαια με τις επαγγελματικές ομάδες. Υπάρχει κενό σ’αυτό το κομμάτι του σκάουτινγκ, και μια παραδοχή από μεγάλους συλλόγους, ότι ενώ ξέρουν τα πάντα σε απόλυτη λεπτομέρεια για τις σωματικές και τεχνικές ικανότητες των νεαρών παικτών που αγοράζουν, δεν έχουν καθόλου σαφή εικόνα για το ψυχολογικό προφίλ τους και κατά συνέπεια δεν είναι σε θέση να μπορούν να προβλέψουν το μέλλον τους ή να προσεγγίσουν τους νεαρούς αυτούς παίκτες με σωστό τρόπο. Μιλώντας στην γλώσσα των μπίζνες, εντελώς κυνικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι σύλλογοι δεν γνωρίζουν σε τι επενδύουν τα λεφτά τους, αφού με τους λάθος χειρισμούς αλλά και τις ιδιαίτερες συνθήκες ανταγωνισμού και πίεσης, το ‘προϊόν’ τους (διότι ως τέτοιο αντιμετωπίζονται δυστυχώς οι παίκτες) μπορεί ανα πάσα στιγμή να τεθεί εκτός δράσης λόγω ψυχικών προβλημάτων, ενός παράγοντα που ούτε είναι απτός αλλά ούτε εύκολα διακριτός, αλλά είναι εξ’ίσου σημαντικός όσο και το σώμα.

Εννοείται πως μιλώντας για την ψυχική υγεία στο γήπεδο, δεν αναφερόμαστε στην πλειοψηφία των παικτών, επειδή όμως οι διαταραχές αυτές είναι άγνωστες και δυσνόητες, διότι έχουν άλλη μορφή από έναν απλό τραυματισμό για τον οποίο κάθε ομάδα θα δείξει υπομονή και ανοχή μέχρι ο παίκτης της να επιστρέψει πάλι υγιής, για τον ψυχικά πάσχοντα κανείς δεν θα δείξει τέτοια ανοχή και τέτοια στήριξη. Και γι’αυτό αρκετές περιπτώσεις παραμένουν κλειστές πίσω από τις πόρτες των σπιτιών και ξαφνικά βλέπουμε τους αθλητές, ανθρώπους γεμάτους ενέργεια και σωματική δύναμη, να υποκύπτουν στην αδυναμία της ψυχής, σε μια αρρώστια η οποία στις μέρες μας θεραπεύεται, αλλά το στίγμα της παραμένει ανεξίτηλο και βαρύ. Φοβόμαστε να αγγίξουμε το θέμα, και ακόμα πιο πολύ φοβόμαστε να δείξουμε την αδυναμία μας απέναντι σε κάτι που δεν γνωρίζουμε. Κι όμως, αν δινόταν η ευκαιρία αρκετοί μέσα στα ελληνικά γήπεδα πιστεύω θα είχαν να πουν τέτοιες ιστορίες, και απλά υπήρξαν τυχεροί που ο περίγυρος τούς στήριξε...»