Ευθανασία, ένας αξιοπρεπής θάνατος;

Στα γενέθλια η ευχή που ακούμε όλοι είναι «Χρόνια πολλά με υγεία». Τι μπορείς όμως να πεις σε κάποιον που ξέρει πως θα κοπεί βασανιστικά το νήμα της ζωής του;

Διάλεξε έναν καινούριο δρόμο για τη χώρα μας, θέλησε να φύγει τόσο αθόρυβα, αλλά ο θάνατός του προκάλεσε τόσο θόρυβο. Ο Αλέξανδρος Βέλιος, μια χαρισματική προσωπικότητα, πνευματικός άνθρωπος, έφερε στην επιφάνεια ένα θέμα που στη χώρα μας αποτελεί ταμπού. Την ευθανασία! Η λέξη «ευθανασία» ετυμολογικά σημαίνει τον καλό θάνατο αλλά, επί της ουσίας, εννοούμε τον ανώδυνο θάνατο που προκαλείται ή επισπεύδεται με τη χρήση ιατρικών μέσων, όταν δεν υπάρχει ελπίδα σωτηρίας.

Στην Ελλάδα, όπως και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν θα βρεις εξειδικευμένη νομοθεσία. Στο άρθρο 300 του Ποινικού Κώδικα όπου προβλέπεται φυλάκιση αναφέρεται. «Όποιος αποφάσισε και εκτέλεσε ανθρωποκτονία ύστερα από σπουδαία και επίμονη απαίτηση του θύματος και από οίκτο γι` αυτόν που έπασχε από ανίατη ασθένεια, τιμωρείται με Φυλάκιση». Για Συμμετοχή σε αυτοκτονία υπάρχει το - Άρθρο 301 ΠΚ που τονίζει: «Όποιος με πρόθεση κατέπεισε άλλον να αυτοκτονήσει, αν τελέστηκε η αυτοκτονία ή έγινε απόπειρά της, καθώς και όποιος έδωσε βοήθεια κατ` αυτήν, τιμωρείται με Φυλάκιση».

Βέβαια, η ποινική αντιμετώπιση της κάθε μορφής ευθανασίας εξαρτάται από τον τρόπο που οδηγούν στο θάνατο, τον τρόπο που εκδηλώνεται η συμπεριφορά του υπαιτίου, αλλά και τη συμπεριφορά του θύματος απέναντι σε αυτή του «δράστη». Ετσι, άλλες μορφές ευθανασίας θεωρούνται στο Δίκαιό μας ανεκτές ή δικαιολογημένες κι άλλες... εντελώς άδικες.

Οι αφόρητοι πόνοι, η αφόρητη σωματική και ψυχική ταλαιπωρία που ταλανίζουν έναν ασθενή έχουν εξασθενήσει τις ψυχικές αντοχές του και είναι αναμενόμενο να αναζητά τη λύτρωση με τη θανάτωσή του. Ποιος μπορεί να αναλάβει την ευθύνη ότι δεν πρόκειται για μία ασθένεια που μπορεί να γιατρευθεί με το χρόνο και με την πρόοδο της ιατρικής; Μήπως τελικά αυτή η θανάτωση λόγω των ικεσιών ενός ασθενούς που πονά τόσο πολύ, συνιστά όντως ανθρωποκτονία; Τα ερωτήματα πολλά, ο πόνος μεγαλύτερος και για πολλούς η στάση του Αλέξανδρου Βέλιου θα βάλει ξανά τους Νομικούς σε σκέψεις.

Μήπως πρέπει να αλλάξει η νομοθεσία; Γι αυτό τον χαρισματικό άνθρωπο το θέμα του δεν ήταν ο θάνατος, ήξερε πως οι ελπίδες ήταν ανύπαρκτες και το είχε αποδεχθεί. Το θέμα ήταν ο τρόπος που ζούμε και ορίζουμε τον εαυτό μας. Μπορούμε να απαντήσουμε στους υπαρξιακούς μας φόβους; Ναι, το αιώνιο σκότος μας φοβίζει όλους, αλλά ο ίδιος τόνιζε στην τελευταία του συνέντευξη στο ''Πρώτο Θέμα'' «Ο θάνατος είναι σαν ίσκιος. Μπορούμε να τον διώξουμε, η ζωή υπερισχύει, είναι ένα ποτάμι που παρασύρει τον θάνατο. Οσο πιο δημιουργικά ζούμε, όσο πιο ολοκληρωμένα βιώνουμε την κάθε μέρα τόσο αποδιώχνουμε με κλωτσιές τον θάνατο. Οσο πληρέστερα ζούμε τόσο λιγότερο μας φοβίζει ο θάνατος».

Το μυαλό γύρισε πολλά χρόνια πίσω και στην ταινία «Η θάλασσα Μέσα μου» του Αλεχάντρο Αμεναμπάρ. Ο Χαβιέ Μπαρδέμ είχε υποδυθεί έναν τετραπληγικό που ζητούσε να βάλει τέλος στη ζωή του ζητώντας τη βοήθεια δικών του ανθρώπων. Ένα ταξίδι στη ζωή και στο θάνατο όπου συνοψίστηκαν τα καθημερινά γεγονότα, ιδωμένα πάντα από τη φωτεινή πλευρά της ζωής, με άφθονο γέλιο, έρωτα και πειράγματα. Ο άξονας στον οποίο κινείται είναι πως η ευθανασία αποτελεί δικαίωμα! Είναι όμως έτσι; Το θέμα της ευθανασίας αποτελεί ένα εξαιρετικά πολύπλοκο ζήτημα με νομικές, ιατρικές, κοινωνικές και θρησκευτικές προεκτάσεις.

«Η ευθανασία, ενώ δικαιολογείται κοσμικώς ως «αξιοπρεπής θάνατος», στην πραγματικότητα αποτελεί υποβοηθούμενη αυτοκτονία, δηλαδή συνδυασμό φόνου και αυτοχειρίας. Το λεγόμενο «δικαίωμα στον θάνατο», πού αποτελεί την νομική κατοχύρωση της ευθανασίας, θα μπορούσε να εξελιχθεί σε απειλή της ζωής των ασθενών πού αδυνατούν να ανταποκριθούν οικονομικά στις απαιτήσεις θεραπείας και νοσηλείας τους.

Για τούς λόγους αυτούς, η Εκκλησία μας πού πιστεύει στην αθανασία της ψυχής, στην ανάσταση του σώματος, στην αιώνια προοπτική και πραγματικότητα, στους πόνους ως «στίγματα του Κυρίου Ιησού εν τω σώματι ημών» (Γαλ. στ’ 17), στις δοκιμασίες ως αφορμές και ευκαιρίες σωτηρίας, στην δυνατότητα ανάπτυξης κοινωνίας αγάπης και συμπαραστάσεως μεταξύ των ανθρώπων, κάθε θάνατο πού αποτελεί αποτέλεσμα ανθρωπίνων αποφάσεων και επιλογών – όσο «καλός» και αν ονομάζεται – τον απορρίπτει ως «υβριν» κατά του Θεού. Κάθε δε ιατρική πράξη πού δεν συντελεί στην παράταση της ζωής, ως ο όρκος του Ιπποκράτη ορίζει, αλλά προκαλεί επίσπευση της στιγμής του θανάτου, την καταδικάζει ως αντιδεοντολογική και προσβλητική του ιατρικού λειτουργήματος» θα διατυπωθεί στις 14 Δεκεμβρίου του έτους 2000 σε ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου!

«Τις τελευταίες δεκαετίες, οι σύγχρονες Μονάδες Εντατικής Θεραπείας έχουν σημειώσει τεράστια πρόοδο τόσο σε τεχνολογικά θέματα, όσο και σε θεραπευτικές μεθόδους. Το γεγονός αυτό δίνει στους εντατικολόγους τη δυνατότητα να συντηρούν με μηχανικά μέσα τα όργανα των βαρέως πασχόντων, να παρατείνουν τη ζωή τους, ακόμα και να αποφασίζουν για την ώρα του θανάτου τους.

Οι δύσκολες αυτές αποφάσεις φέρνουν τους γιατρούς της ΜΕΘ αντιμέτωπους με σημαντικές ηθικές και νομικές αξίες, όπως το δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, αλλά και τη βαθιά ριζωμένη αντίληψη ότι η ιατρική έχει πάντα ως απώτερο στόχο τη διατήρηση της ζωής. Οι αποφάσεις για το τέλος της ζωής καθορίζονται από μια πλειάδα παραγόντων που έχουν σχέση τόσο με τους ασθενείς, όσο και με τους εμπλεκόμενους γιατρούς» τόνισε, η εντατικολόγος στο King΄s College Hospital στο Λονδίνο, Βικτώρια Μεταξά.

Σήμερα, η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία ασκείται νόμιμα στην Ολλανδία (το παραπάνω γράφημα αφορά τους Ολλανδούς), το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, τον Καναδά και την Κολομβία. Παράλληλα, είναι νόμιμη σε πέντε πολιτείες των ΗΠΑ (Όρεγκον, Ουάσινγκτον, Μοντάνα, Βερμόντ και Καλιφόρνια). Βέβαια, ερευνητές κατέληξαν πως η Δυτική Ευρώπη εμφανίζει αυξανόμενη υποστήριξη σε αυτές τις πρακτικές, με τον αριθμό στη Γερμανία να ξεπερνά το 80% και στη Γαλλία να αγγίζει το 72%, ενώ το αντίθετο συμβαίνει στην Ανατολική Ευρώπη. Παράλληλα, όπου το θρησκευτικό αίσθημα μειώνεται, η υποστήριξη στην ευθανασία αυξάνεται, ενώ ισχύει και το αντίστροφο. Πάνω από το 70% των θανάτων με ευθανασία ή υποβοηθούμενη αυτοκτονία αφορούν καρκινοπαθείς.

Πως όμως προσεγγίζει η ψυχιατρική ένα από τα πιο πολυσυζητημένα και πολυδιάστατα ηθικά διλήμματα της εποχής μας; Η διακεκριμένη Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπεύτρια Χρυσάνθη Καλαϊτζή με τοποθέτησή της στο Gazzetta Weekend τονίζει: Σε αντίθεση με ότι αφήνει να υπονοείται η επικαιρότητα, τα αιτήματα για υποβοηθούμενη αυτοκτονία σε ασθενείς με νόσους τελικού σταδίου δεν είναι τόσο συχνές. Σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει η σημαντική πρόοδος στον τομέα της παρηγορητικής ιατρικής, αλλά και η αυξημένη ευαισθησία των γιατρών που ασχολούνται με τους ασθενείς αυτούς, που επιτρέπει την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση μιας κατάθλιψης που θα μπορούσε να υποβόσκει και να πυροδοτεί μια τέτοια επιθυμία θανάτου.

Από κει και πέραν όμως, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις ανθρώπων που ζητούν να ορίσουν το τέλος τους για καθαρά ιδεολογικούς- πνευματικούς λόγους- εκεί βρίσκεται και το όριο της ψυχιατρικής: πέραν αυτού εκτείνεται το βασίλειο της ηθικής, της φιλοσοφίας, της θρησκείας και τελικά του νόμου που προσπαθεί από τη φύση του να συγκεράσει σε έναν χρηστικό κανόνα με τη μορφή «απαγορεύεται» ή «επιτρέπεται» η υποβοηθούμενη αυτοκτονία όλες τις σκέψεις, τις πεποιθήσεις και τους βαθύτερους φόβους των ανθρώπων.

Εκ των πραγμάτων, η κάθε κοινωνία δίνει την επίκαιρη κάθε φορά απάντησή της μέσα από το νόμο- όλοι μας όμως έχουμε συναίσθηση πως στο θέμα αυτό είναι αδύνατο να υπάρξουν εύκολες απαντήσεις».

Τι πιστεύουν όμως οι Ελληνες;

Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η Ένωση Ιατρικών Συνηγόρων Ελβετίας (SMLA), στοιχεία της οποίας είχε δημοσιεύσει το «healthpress.gr», στην Ελλάδα το ποσοστό που είναι υπέρ της νομιμοποίησης φτάνει το 52% που είναι και το χαμηλότερο ποσοστό ανάμεσα στις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα. Παράλληλα, ένας στους πέντε Έλληνες γιατρούς έχει βρεθεί αντιμέτωπος με ασθενείς με καρκίνο τελικού σταδίου που ζητούν ευθανασία. Εξάλλου, οι μισοί γιατροί- αλλά και οι συγγενείς- τάσσονται υπέρ της επίσπευσης του θανάτου ασθενών με καρκίνο σε καταληκτικό στάδιο, παρά το γεγονός ότι στην πλειονότητά τους πιστεύουν σε όσα κηρύσσει η Εκκλησία για την ευθανασία.

Τα παραπάνω συγκλονιστικά στοιχεία αποκάλυψε σε μεγάλη πανελλαδική έρευνα για την ευθανασία που πραγματοποιήθηκε το 2010 από τη Μονάδα Ανακούφισης Πόνου και Παρηγορητικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οπως προέκυψε, πάνω από 43% των γιατρών και 41% των συγγενών δήλωσαν ότι θα συμφωνούσαν να μη γίνει καμία προσπάθεια ανάνηψης του ασθενούς με καρκίνο τελικού σταδίου σε περίπτωση καρδιακής ή αναπνευστικής ανακοπής.

O Kεβορκιάν και το... Βέλγιο σπαράζει

Το 1999 ο δρ. Τζακ Κεβορκιάν έκανε θανατηφόρα ένεση στον Τόμας Πουκ στην εκπομπή του CBS «60 Λεπτά», συνελήφθη και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 10 με 25 έτη. Τον Γενάρη του 2000 ο γιατρός Χάρολντ Σίπμαν καταδικάστηκε σε 15 φορές ισόβια για ισάριθμους θανάτους. Hugo Claus (Βέλγος συγγραφέας, σεναριογράφος, ποιητής, σκηνοθέτης), Annie M. G. Schmidt (Ολλανδή συγγραφέας παιδικής ποίησης, λογοτεχνίας και θεάτρου), Herbert Fux (Αυστριακός ηθοποιός), Friedhelm Konietzka (Γερμανός ποδοσφαιριστής), Piergiorgio Welby (Ιταλός ποιητής, ζωγράφος), Giovanni Nuvoli (Ιταλός διαιτητής ποδοσφαίρου), έδωσαν τη δική τους μάχη για να κερδίσουν το... δικαίωμα στον θάνατο και αυτός θεωρήθηκε υποβοηθούμενη αυτοκτονία.

Τον Μάρτιο του 2015 το Βέλγιο λύγισε, όταν ο Lorenzo Schoonbaert καθυστέρησε την πράξη της ευθανασίας για να δει για τελευταία φορά την αγαπημένη του ομάδα να κερδίζει, την Κλαμπ Μπριζ. Πήρε την κόρη του, τη γυναίκα του, έκανε το γύρο του γηπέδου, αποθεώθηκε, πανηγύρισε τη νίκη επί της Μουσκρόν και μια ημέρα αργότερα ο 41χρονος άφησε την τελευταία του πνοή. Επασχε από ανίατη ασθένεια και του χορηγήθηκε θανατηφόρος ένεση. ««Είμαι απίστευτα χαρούμενος τώρα», είπε. «Αυτό θα είναι μια προσφιλής ανάμνηση για την κόρη μου, η οποία μπορεί τώρα να απολαύσει όλη της τη ζωή. Το τελευταίο όνειρό μου έγινε πραγματικότητα. Μπορώ να πεθάνω εν ειρήνη τώρα. Θα γιορτάσω από τον ουρανό» είπε λίγο πριν... αναχωρήσει!

«Απολαμβάνω ακόμη κάθε μικρή στιγμή», τόνισε η βελγίδα παραολυμπιονίκης Μαριέκε Βερβούρτ, η οποία κέρδισε το αργυρό μετάλλιο στα 400 μ. με αμαξίδιο (Τ51/52) στο Ρίο. «Όταν έρθει η στιγμή που οι κακές μέρες θα είναι περισσότερες από τις καλές, τότε έχω τα χαρτιά που έχω υπογράψει για την ευθανασία. Δεν έχει έρθει ωστόσο εκείνη η στιγμή».

Πολύτιμος και ο θάνατος

Η γέννηση ενός ανθρώπου είναι η αρχή κι ακολουθούν τα στάδια που αποτελούν τη συνέχεια της ατομικής μας διαδρομής. Ποιος είναι το τέλος αυτής της διαδρομής; Μα, φυσικά ο θάνατος. Ποιος ξέρει πότε θα έρθει το τέλος; Ας το κάνουμε όμως αυτό όσο πιο χαρούμενο γίνεται. Ο Χριστός μας νίκησε τον θάνατο κερδίζοντας αυτή τη μάχη, εμείς δεν μπορούμε. Αλλά, είμαστε σε θέση να μην υποφέρουμε και μπορούμε να διώξουμε τη σιωπή και το βάθος του σκότους…