Η κουλτούρα του βιασμού και η έμφυλη βία στο ελληνικό τραγούδι

«Όταν εσύ θα λες φύγε/ Τότε αχώριστη θα ‘μαι σκιά/ Κι όταν ακούσω το έλα/ Τότε θα φύγω ξανά μακριά/ Όταν εσύ θα λες όχι/ Σα να 'χω ακούσει το ναι θ' αντιδρώ». Πριν λίγο καιρό το τραγούδι «Ανάποδο παιδί» της Ελεάνας Βραχάλη που έχει ερμηνεύσει ο Μιχάλης Χατζηγιάννης έγινε viral στο Tik Tok με τους χρήστες να σχολιάζουν ότι ένα αγαπημένο κομμάτι του παρελθόντος πλέον με την συζήτηση για την έμφυλη βία, την κουλτούρα τους βιασμού και τις γυναικοκτονίες ακούγεται τελείως διαφορετικά.

Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει το Κέντρο Γυναικείων Μελετών και Ερευνών «Διοτίμα», η έμφυλη βία είναι ένα καθημερινό, παγκόσμιο φαινόμενο, που πλήττει στη συντριπτική πλειοψηφία γυναίκες και νεαρά κορίτσια, αλλά και ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Περιλαμβάνει οποιαδήποτε επιβλαβή πράξη, κατά της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας όσων την υφίστανται. Μπορεί να τελεστεί τόσο σε ιδιωτικό όσο και σε δημόσιο χώρο (σπίτι, εργασία, Μέσα Μαζικής Μεταφοράς κλπ), στρεφόμενη εναντίον της θέλησης του ατόμου.

Διακρίνεται από τις άλλες μορφές βίας καθώς πηγάζει από την ιστορικά διαπιστωμένη ανισότητα στις σχέσεις κοινωνικής ισχύος/εξουσίας μεταξύ ανδρών και γυναικών, η οποία οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών και στις διακρίσεις σε βάρος τους.

Η έμφυλη βία προκαλεί σωματικά, σεξουαλικά ή ψυχικά τραύματα. Στο ακρότατο όριο της μπορεί να οδηγήσει σε γυναικοκτονία. Ακόμη και οι απειλές τέτοιων πράξεων, ο εξαναγκασμός ή/και η στέρηση ελευθερίας – αποτελούν έμφυλη βία. Εμπεριέχει τη χρήση υπαρκτής ή υποτιθέμενης δύναμης – εξουσίας και χρησιμοποιείται ως μέσο άσκησης κοινωνικού ελέγχου, τιμωρίας και «σωφρονισμού» των ατόμων που την υφίστανται.

Η έμφυλη βία σε όλες της τις μορφές συνιστά ποινικό αδίκημα (συχνά κακουργηματική πράξη) και τιμωρείται αυστηρότατα από την ελληνική νομοθεσία. Μάλιστα με την επικύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης από την Ελλάδα (2018), αποτυπώνονται πλέον με συστηματοποιημένο τρόπο και ποινικοποιούνται μορφές έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, που ως τώρα δεν αναγνωρίζονταν νομικά ως τέτοιες (stalking, Ακρωτηριασμός Γυναικείων Γεννητικών Οργάνων, εξαναγκαστικός γάμος)».

Φυσικά η μουσική δεν μένει αμέτοχη από περιπτώσεις τραγουδιών που προωθούν την έμφυλη βία αλλά και το victim blaming, την κουλτούρα του βιασμού, που μεταξύ άλλων αυτό που κάνει μεταξύ άλλων είναι να υποβαθμίζει τις σεξουαλικές επιθέσεις και να στρέφει την ευθύνη στις ίδιες τις γυναίκες με το σκεπτικό του «τα θελε» ή «τι φόραγε κι αυτή» ή «ε άντρας είναι κι αυτός».

Το τελευταίο διάστημα, στον δημόσιο διάλογο, στο επίκεντρο σχολιασμού βρίσκεται αποκλειστικά η τραπ μουσική ως προς τον σεξιστικό αναπαραγόμενο λόγο.

«Σκάσε π...α μπουνιές μη σου βάλω», «Καυ..ει, στήνεται σαν π...η, με φιλά απαλά και την πνίγω με το σεντόνι». Δύο μόνο παραδείγματα και καταλαβαίνουμε ότι δικαίως βρίσκεται. Αλλά δεν θα έπρεπε αποκλειστικά.

«Θέλω τα χάδια μου και την σφαλιάρα μου από τον άνθρωπο που αγαπώ», «Εσύ στο χώμα κι εγώ στη φυλακή».

Τα ελληνικά λαϊκά τραγούδια έχουν μία μακρά παράδοση στην κανονικοποίηση ή και ρομαντικοποίηση μορφών έμφυλης βίας. Πρόσφατα μάλιστα οι Fingers Directing Duo έκαναν reclame του γνωστού ρεμπέτικου τραγουδιού «Τα νέα της Αλεξάνδρας».

Το βίντεο που έγινε viral εµπνέεται από το τραγούδι Τα νέα της Αλεξάνδρας του Κώστα Γιαννίδη (ή Γιάννη Κωνσταντινίδη) και τις ιστορίες που περιτριγυρίζουν το κοµµάτι από τη γέννησή του. Σκοπός είναι να δώσει φωνή στις γυναίκες που υπήρξαν απούσες από την εξιστόρηση της ζωής τους γενικότερα και μέσα στα ρεμπέτικα τραγούδια ειδικότερα.

«Αφορµή µια ανάρτηση στο Facebook από την Αργυρώ Μουστάκα Βρεττού όπου µίλησε για την ιστορία της πραγματικής Αλεξάνδρας που αναφέρεται στο τραγούδι. Μια 18χρονη κοπέλα που µετακόµισε από τη Μάνη στην Αθήνα για να µάθει ραπτική και δολοφονήθηκε από τον θείο της όταν αντιστάθηκε στην απόπειρα βιασµού της από τον ίδιο. Η ιστορία της Αλεξάνδρας, στην εποχή που επιτέλους αρθρώσαµε τη λέξη γυναικοκτονίες, χαρακτηρίζεται από την παρουσία της εξόφθαλµης βίας που σκοτώνει αλλά και της βίας που κρύβεται σε αυτά που θεωρούµε δεδοµένα και σε όσα καλούµε παράδοση και ταυτότητα. Η Αλεξάνδρα ζει στο τώρα, στις καθηµερινές εµπειρίες όλων των γυναικών και θηλυκοτήτων: στο σπίτι, στο δρόµο, µέσα µας. Έτσι γεννήθηκε η ανάγκη για το reclaim του τραγουδιού, όπου η Μαρίκα αντικαθιστά το Βαγγέλη. Μια ωδή στον σύγχρονο τεκέ µας», σημειώνει η ομάδα που το δημιούργησε.

Αυτά λοιπόν τα νέα της Αλεξάνδρας,

Που έσερνε στις πλάτες, τη λέξη άνδρας…

Ας την ακούσουμε. Κι ας ξανακούσουμε κι όλα τα αγαπημένα μας τραγούδια ξανά, με μία ματιά όπως και αυτή για τα νέα της Αλεξάνδρας.

Περισσότερα για το #thema_isotitas

Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν αποτελούν προσωπικές απόψεις του συντάκτη / της συντάκτριας και δεν απηχούν απαραίτητα τις απόψεις του Χρηματοδοτικού Μηχανισμού του ΕΟΧ ή του Διαχειριστή Επιχορήγησης του Προγράμματος Active citizens fund στην Ελλάδα (Ίδρυμα Μποδοσάκη σε συνεργασία με το SolidarityNow).

Το Έργο «Η Ισότητα των Φύλων στην Πρώτη Σελίδα» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και εταίρο τη Liquid Media.

Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους €13,5 εκ., χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow.