Στο λάθος βρίσκεις τον Κάφκα
Η επαφή με τον Φραντς Κάφκα είναι εύκολη αν ξέρεις τι ζητάς εσύ απ’ αυτόν και τι αυτός από σένα. Το άκουσμα του ονόματος σε οδηγεί σε υπαρξιακά, κοινωνικά αδιέξοδα. Το άγνωστο κυριαρχεί πάνω στο σώμα και το μυαλό και ο άνθρωπος εκμηδενίζεται, χάνει τη θέση του στο σύμπαν που τον περιβάλλει. Δύσκολη η γνωριμία μαζί του. Λάθος. Και εδώ είναι το σημείο που ενώνει το φαινομενικά απόμακρο με το απλό και καθημερινό. Το λάθος αποκωδικοποιεί τον κόσμο του Κάφκα και σε βάζει σε αυτόν, σε αφήνει στη σκοτεινή, απόκοσμη γοητεία του. Ο ίδιος το έψαχνε για να ανακαλύψει την ταυτότητα των πραγμάτων και των ανθρώπων. Αν καταλάβεις το σφάλμα θα καταλάβεις τα πάντα, θα γνωρίσεις έναν κόσμο που αποτύπωσε τέλεια ο Νταλί στον πίνακα του «Η εμμονή της μνήμης» (1931). Όπως λιώνουν τα ρολόγια, έτσι λιώνει και ο άνθρωπος, τα αντικείμενα για τον Κάφκα. Και τι μένει; Μένει η μνήμη και το μετά απ’ αυτήν, η μεταμνήμη. Αυτή η χωροχρονική ασάφεια βρίσκεται στο λάθος αρκεί να θες να το δεις, αρκεί να θες να το ανακαλύψεις, αρκεί να αφεθείς στην αποσύνθεση-ανασύνθεση του κόσμου. Σ’ αυτό το πεδίο βολής μας ρίχνει ο Κάφκα και η λογοτεχνική γωνιά του Gazzetta σας παρουσιάζει το βιβλίο του «Γιοζεφίνε η αοιδός» (Εκδόσεις Κίχλη).
Κανένας περιορισμός
Ο συγγραφέας που έδωσε φωνή στο ανείπωτο και ένωσε το άγνωστο του εσωτερικού μας κόσμου με αυτό του περιβάλλοντος. Η ξαφνική και αγνώστου προελεύσεως απειλή βρήκε τον εν υπνώσει άνθρωπο. Ο λανθάνων κόσμος -που μένει αθέατος ακόμη και στα όνειρα- ήρθε στην επιφάνεια και «αναμετρήθηκε» με το άγνωστο, το άμορφο. Το έχουμε διαβάσει στα μεγάλα μυθιστορήματα του και πάντα θα μας οδηγούν και στοιχειώνουν «Η Δίκη», «Η Μεταμόρφωση», «Ο Πύργος», «Στη σωφρονιστική αποικία»… Ο Κάφκα όμως ήξερε να προσαρμόζει τον χώρο και τον χρόνο στα δικά του μέτρα. Το εν λόγω βιβλίο, «Η Γιοζεφίνε η αοιδός», περιλαμβάνει διηγήματα και μικρά πεζά που αναζητούν τη ρευστή ταυτότητα και την πορεία της. Για τον αινιγματικό συγγραφέα τίποτα δεν είναι δεδομένο και τίποτα δεν είναι αμετακίνητο. Το στοιχείο της μεταμόρφωσης δεν αφορά μόνο πρόσωπα και εξωτερικά χαρακτηριστικά, αλλά κάθε αντικείμενο και κάθε κομμάτι χώρου και χρόνου που μας περιβάλλει. Το ανθρώπινο αντικειμενοποιείται και το αντικείμενο σωματοποιείται, αποκτά ανθρώπινη έκφραση. Η απότομη και άμεση έκθεση των δύο συμπλέκει τον σουρεαλισμό με την αλήθεια του ονείρου και της καταπιεσμένης σκέψης. Η ακρίβεια και το μίνιμαλ ύφος-συμπεριφορά προσφέρουν ιστορίες εξωπραγματικές και αληθινές την ίδια στιγμή. Σ’ αυτό το βιβλίο ο Κάφκα δεν έχει καμία συγκράτηση, κανένα περιορισμό.
Μισό αρνί, μισό γατί
Η μικρή φόρμα δίνει τη δυνατότητα στον Κάφκα να τονίσει το τυχαίο και το ρευστό του κόσμου μας. Αν αυτό που ζούμε, βιώνουμε, έχει κατανοητές διαστάσεις είναι γιατί έτσι έχουμε επιλέξει να το δούμε. Το ανατρέπεις όμως τους ανθρώπινους νόμους είναι εύκολο. Η φαντασία σε κάνει «διαρρήκτη» του αλλόκοτου σύμπαντος που δεν έχει τίποτα, μα τίποτα, ψεύτικο. Για κάποιο λόγο αποφασίσαμε να βάλουμε απέναντι μας όντα που μας μοιάζουν. Τι γίνεται όμως όταν αντί για δύο σκυλιά κατοικίδια, ο κάτοχος τους έχει δύο μπάλες από ζελατίνη; Πώς θα αντιδράσουμε αν βλέπαμε και ακούγαμε μια γέφυρα να μονολογεί κι ένα υβριδικό ζώο, μισό αρνί, μισό γατί, να βιώνει με απόγνωση τη διχασμένη του φύση; Και πού θα τοποθετούσαμε μια γυναίκα, τη Γιοζεφίνε, που τραγουδά μέσα από τη σιωπή (!) και μοιράζεται την καθημερινότητα της με τον λαό των ποντικιών; Όλα αυτά είναι αλήθεια και ψέματα μαζί, τα βλέπεις και τα αγνοείς την ίδια στιγμή. Μέσα από τα μικρά του κείμενα ο Κάφκα αποθεώνει τη ζωοδότρα λογοτεχνία. Η φροντισμένη έκδοση από την «Κίχλη» βασίζεται στην πολύ καλή μετάφραση της Μαργαρίτας Ζαχαριάδου και στο επίμετρο της ίδιας, μαζί με αυτό της Κατερίνας Καρακάση. Ας δεχτούμε, λοιπόν, ότι όσο ρευστή και αδιανόητη είναι η πραγματικότητα, άλλο τόσο ρευστός και αλλόκοτος είναι ο εαυτός μας.
