Η Ασημίνα Προέδρου στο Gazzetta: «Ήθελα να δείξω πώς οι καθημερινοί άνθρωποι εγκλωβίζονται σε ένα διεφθαρμένο σύστημα»

• «Ήθελα να κάνω μια κοινωνική ταινία»
• «Πρέπει να γυρίζουμε παντός καιρού»
• «Τα γυρίσματα ήταν δύσκολα, αλλά και μαγικά»
• «Έπρεπε να στηθούν πολλοί χώροι, να βρεθούν πολλοί κομπάρσοι»

Την ταινία «Πίσω από τις θημωνιές» την προτείνεις ανεπιφύλακτα. Το κάνεις χωρίς να το σκεφτείς. Το κάνεις γιατί ξέρεις. Το κάνεις γιατί έχεις δει, έχεις αισθανθεί, έχεις νιώσει όμορφα, έχεις ικανοποιήσει την επιθυμία σου για ψυχαγωγία. Το σύγχρονο ελληνικό σινεμά έχει άξιους εκπροσώπους. Έχει ανθρώπους που τολμούν, ρισκάρουν και πετυχαίνουν! Τέτοια είναι η περίπτωση της Ασημίνας Προέδρου. Η σκηνοθέτρια/σεναριογράφος μας έδωσε ένα κινηματογραφικό έργο που αξίζει να δείτε. Δέχτηκε να μας μιλήσει -και το έκανε με χαρά, δείχνοντας μας την αγάπη της γι’ αυτό που κάνει- για όλα όσα αφορούν την πρώτη της ταινία μεγάλου μήκους. Την ευχαριστούμε. [οι φωτογραφίες είναι του Γιώργου Λυκούδη]

Ποια ήταν η αφορμή για να γυριστεί η ταινία «Πίσω από τις θημωνιές»;
Το θέμα της ταινίας το είχα στο μυαλό μου από το 2015. Από τότε το επεξεργαζόμουν. Αυτό που ήθελα να δείξω ήταν πώς οι καθημερινοί άνθρωποι εγκλωβίζονται σε ένα διεφθαρμένο σύστημα, πώς αυτό το σύστημα αναπαράγει τον εαυτό του. Και ενώ σκεφτόμουν το περιεχόμενο της ταινίας, μια φίλη μου μίλησε για τη λίμνη Δοϊράνη. Βλέποντας φωτογραφίες της λίμνης είπα: Θα τοποθετήσω την ταινία εκεί! Μου άρεσε…

…η τοποθεσία.
Ναι! Είδα ότι είχε υπερχειλίσει κιόλας η λίμνη και το τοπίο ήταν απόκοσμο, άγριο, τα δέντρα μέσα στο νερό… Πέρα απ’ αυτό, ήταν και το γεωγραφικό. Η λίμνη είναι διασυνοριακή και ήταν κάτι που με ενδιέφερε πολύ. Ένα κομμάτι της βρίσκεται στην Ελλάδα και ένα στη Βόρεια Μακεδονία. Πάω, λοιπόν, εκεί το 2015 και το πρώτο βράδυ στο ξενοδοχείο φιλοξενήθηκαν καμιά τριανταριά Σύριοι πρόσφυγες.

Ήμασταν στην καρδιά του προσφυγικού.
Ναι. Μπαίνει, λοιπόν, κι αυτό το κομμάτι στην ταινία.

Συνεπώς, δεν ήθελες από την αρχή να βάλεις στην ιστορία το προσφυγικό.
Όχι. Εγώ σκεφτόμουνα να τοποθετήσω την ιστορία στην επαρχία και να δείξω αυτό που σου είπα στην αρχή, τον εγκλωβισμό σε ένα διεφθαρμένο σύστημα.

Στην επαρχία όμως.
Όχι απαραίτητα. Θα μπορούσε να γίνει και μέσα σε μια ομάδα, σε κάποιον φορέα… Εγώ ήθελα, όμως, μια κλειστή κοινωνία που οι εξαρτήσεις των ανθρώπων είναι μεγαλύτερες.

Δεν θα μπορούσε να φανεί αυτό και σε μια γειτονιά της Αθήνας;
Ναι, αλλά δεν υπάρχει τέτοια αλληλεξάρτηση όπως στην επαρχία. Καταλήγω, λοιπόν, να τοποθετήσω την ιστορία στη Δοϊράνη και να εντάξω σε αυτήν και το προσφυγικό. Το τελευταίο, όμως, το προσεγγίζω όχι από την πλευρά του Σύριου πρόσφυγα -δεν τη γνωρίζω εξάλλου- αλλά από τη δική μας. Θεωρώ ότι αυτό που αποτύπωσα εκφράζει τη δυτική κοινωνία, όχι μόνο την ελληνική. Ε, στην πορεία αξιοποίησα και τα στοιχεία της διεθνούς συγκυρίας, αποκλεισμός συνόρων από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, εγκλωβισμός προσφύγων στα βόρεια σύνορα της Ελλάδας, για να δείξω πώς επηρεάζεται απ’ αυτά μια μικρή κοινότητα.

«Ήθελα να κάνω μια κοινωνική ταινία»

Όλο αυτό φάνηκε πολύ όμορφα.
Ήθελα να κάνω μια κοινωνική ταινία, να μιλήσω γι’ αυτό και να έχω στο επίκεντρο τον άνθρωπο. Οπότε, έβαλα στον πυρήνα της ιστορίας μια οικογένεια.

Για μένα η οικογένεια όντως είναι ο πυρήνας της ταινίας. Στην ουσία βλέπουμε την κατάρρευση της με αφορμή το προσφυγικό.
Είναι της οικογένειας, αλλά είναι και της κοινωνίας.

Για μένα η ιστορία είναι πάνω στα τρία πρόσωπα της οικογένειας: Μάνα, πατέρας, κόρη. Η κατάρρευση τους φαίνεται όταν μπαίνει το εύκολο κέρδος στη ζωή τους. Μαζί με την προσπάθεια για επιβίωση φεύγει κάθε αντίσταση.
Σε πρώτο επίπεδο φαίνεται αυτό. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, διακρίνεται και η κοινωνία που δεν λειτουργεί, που έχει διαφθαρεί. Υπάρχει εξάρτηση οικογένειας-κοινωνίας.

Είναι το σύνολο και το υποσύνολο. Μαζί και εκκλησία βέβαια.
Όταν αναφέρομαι στην κοινωνία εννοώ και αυτό, και την εκκλησία.

«Πρέπει να γυρίζουμε παντός καιρού»

Η μεγαλύτερη δυσκολία στην υλοποίηση της ταινίας ποια ήταν;
Ε, ο covid-19 και ο καιρός.

Για πες μου για τον καιρό.
Αριστούργημα! (γέλια). Χιόνιζε όταν δεν έπρεπε…

Τον καιρό πώς τον εκμεταλλεύεστε οι δημιουργοί;
Πρέπει να γυρίζουμε παντός καιρού. Με χιόνι, με βροχή… Συνήθως υπάρχει ένα cover set (εναλλακτική σκηνή γυρίσματος). Παράδειγμα. Μπορεί να μην πρέπει να βρέξει σε μια σκηνή και λες ότι άμα βρέξει θα κάνουμε μια άλλη. Πόσα cover set, όμως, να έχεις; Χιόνιζε πολύ όταν δουλεύαμε. Ας πούμε στη σκηνή του ονείρου κανονικά δεν χιόνιζε.

Ο καιρός σε βοηθάει ή σου χαλάει τη δουλειά;
Η πρώτη σκέψη είναι ότι στη χαλάει. Εντούτοις, μπορείς να ωφεληθείς από τις καιρικές συνθήκες. Γενικά στο γύρισμα συμβαίνουν πολλά που δεν μπορείς να προγραμματίσεις. Το 95% είναι τα προγραμματισμένα και υπάρχει κι ένα 5% που έχει να κάνει με τη συγκυρία, το τυχαίο. Υπάρχουν στιγμές που καταρρέει το σύμπαν…

… και πρέπει να αυτοσχεδιάσεις.
Πρέπει να βρεις λύση! Ε, και μέσα στις λύσεις που βρίσκεις μπορεί να υπάρχει και κάτι μαγικό, όμορφο. Στα ονειρικά πλάνα που κάναμε όταν μπαίνει η κοπέλα στη λίμνη δεν είχαμε προγραμματίσει να έχει χιόνι.

«Τα γυρίσματα ήταν δύσκολα, αλλά και μαγικά»

Τι δεν θα ξεχάσεις από τα γυρίσματα; Τι σου έχει μείνει;
Δεν θέλω να ξεχάσω τίποτα, ούτε καλό ούτε κακό. Τα γυρίσματα ήταν δύσκολα, αλλά και μαγικά! Όταν έχεις κάτι μαγικό αντέχεις κάθε δυσκολία. Ας πούμε στο θέμα του προϋπολογισμού. Η παραγωγή έκανε απίστευτη δουλειά στο να βρεθούν χρήματα. Υπήρξε χρηματοδότηση από ΕΡΤ, Ε.Κ.Κ, το γερμανικό ZDF/Arte κι άλλους πολλούς. Παρ’ όλα αυτά, σε σχέση με τις απαιτήσεις της ταινίας, οι πόροι ήταν λιγότεροι. Πάντα παλεύεις με τον προϋπολογισμό, πάντα. Γι’ αυτό και προσπαθείς να κάνεις μαγικά. Η σκηνή του καταυλισμού, για παράδειγμα, στήθηκε με 13 αντίσκηνα! Τα καταφέραμε όμως. Πολλοί με ρωτούσαν αν ήταν κανονικός καταυλισμός. Ένα ψέμα είναι το σινεμά.

Ο σφιχτός προϋπολογισμός σε ωθεί να είσαι πιο δημιουργικός;
Ναι, αλλά μέχρι ενός σημείου.

Πρέπει να έχει πει κάτι σχετικό ο Γκοντάρ.
Υπάρχουν πολλές θεωρητικές αναλύσεις για το πώς οι περιορισμοί συμβάλλουν στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας, το έχει δείξει και η ίδια η ιστορία του κινηματογράφου. Όπως και να χει, όμως, πρέπει να διαθέτεις μια βάση.

Προσαρμόζεσαι, λοιπόν, στις συνθήκες και δημιουργείς. Αν σου έδιναν απεριόριστο προϋπολογισμό θα έκανες κάτι άλλο;
Να σου πω. Είμαστε στο προτελευταίο γύρισμα και κάνουμε τη σκηνή του πανηγυριού. Το πρόγραμμα, όμως, είναι πολύ σφιχτό. Το πανηγύρι έπρεπε να γίνει σε δύο μέρες, σφιχτές, και είχε προγραμματιστεί για μία! Παίρνω, αγχωμένη, παραμονή, στο τηλέφωνο τον διευθυντή φωτογραφίας, τον Σίμο Σαρκετζή, και του λέω: Σίμο, χρειάζομαι βοήθεια. Θέλω να διαφοροποιήσω το ντεκουπάζ στον πρόλογο και τον επίλογο -το είχαμε ήδη συζητήσει αυτό- αλλά πρέπει να δούμε τι ακριβώς θα κάνουμε, επειδή είμαστε ζορισμένοι με τον χρόνο. Μου λέει ξεκίνα από αυτό που θες και βλέπουμε τι μπορούμε. Κι αρχίζει να μου φέρνει διάφορα παραδείγματα, για το τι θα μπορούσα να θέλω, ανάμεσα στα οποία drones, γερανούς και δε συμμαζεύεται. Και εκείνη τη στιγμή σκέφτομαι τι ωραία που δεν έχουμε λεφτά! Η πληθώρα των επιλογών μερικές φορές σε αποδιοργανώνει.

Ο συγκεκριμένος προϋπολογισμός σε απελευθερώνει κατά κάποιο τρόπο.
Ναι, όταν θες να απελευθερωθείς! Ξέρεις, σε όσους μας αρέσει το γύρισμα, υπάρχει και ένα βίτσιο να δημιουργείς πάνω στη δυσκολία. Καταρρέει το σύμπαν και εκείνη την ώρα πρέπει να βρεις μια δημιουργική λύση.

Δοκιμάζεις τα όρια σου.
Ναι. Δοκιμάζεις τα όρια σου και πας να ελέγξεις κάτι εκ φύσεως ατίθασο! Το γύρισμα είναι εκ φύσεως ατίθασο. Φυσικά, όσο καλύτερα έχεις προγραμματιστεί, τόσο μεγαλύτερη δυνατότητα έχεις να βρεις τη λύση. Αν πας στον χώρο γυρίσματος και καταρρέει το σύμπαν, ο ηθοποιός είναι αποδιοργανωμένος επειδή δεν έχετε συζητήσει, τότε δεν μπορείς να κάνεις τίποτα. Όσο καλύτερη προετοιμασία έχεις κάνει, τόσο καλύτερα μπορείς να αξιοποιήσεις οτιδήποτε προκύψει. Για μένα, πάντα. Για το πώς λειτουργώ εγώ.

«Έπρεπε να στηθούν πολλοί χώροι, να βρεθούν πολλοί κομπάρσοι»

Παρατήρησα στον τρόπο γυρίσματος πολλά κοντινά και θόλωμα στο φόντο. Αυτό, για μένα, έδωσε ένταση στις σκηνές. Ήταν προγραμματισμένο;
Ε, ναι…

Θύμισε λίγο Λαρς Φον Τρίερ.
Αλήθεια είναι αυτό. Το πώς προέκυψε έχει ενδιαφέρον και έχει να κάνει με τις συνθήκες παραγωγής και τους χώρους. Τα χρήματα είχαν βρεθεί, όμως η ταινία ήταν αναλογικά πολύ απαιτητική. Έπρεπε να στηθούν πολλοί χώροι, να βρεθούν πολλοί κομπάρσοι… Αρχίζω να αντιλαμβάνομαι και πρακτικά τι σημαίνει ο προϋπολογισμός που έχουμε. Πάω, λοιπόν, στο σπίτι του Στέργιου και συνειδητοποιώ ότι είναι μικρό. Και είναι ο χώρος όπου διαδραματίζεται το 40% της ταινίας! Αντιλαμβάνομαι τότε ότι δεν μπορώ να κάνω γενικό!

Η επιλογή των ηθοποιών πώς έγινε;
Τη Λένα (σ.σ Ουζουνίδου) την παρακολουθούσα στο θέατρο και έλεγα κάποια στιγμή θα συνεργαστώ με τη Λένα. Με τον Στάθη (σ.σ Σταμουλακάτο) έψαχνα πρόσωπα που αφενός να πείθουν ότι μπορεί να είναι άνθρωποι της επαρχίας -ο ήρωας είναι ψαράς και αγρότης- αλλά να μπορούν να ταιριάξουν και με τη Λένα.

Αυτό που είδα ήταν η ελληνική περιφέρεια. Κι ας μην είμαι από εκείνα τα μέρη.
Είχα μεγάλη επιμονή στα πρόσωπα.

Η οικογένεια της ταινίας είναι άνθρωποι που θα έβλεπα στο χωριό μου! Η επιλογή των ηθοποιών ήταν εύστοχη.
Γενικά πρέπει να έχεις μια αλήθεια σε όλα.

Η φυσιογνωμία του Σταμουλακάτου ταίριαξε τέλεια!
Να σου πω τι συνέβη με τον Στάθη. Τον ήθελα, αλλά επιθυμούσα να το διερευνήσω κι άλλο. Πάω, λοιπόν, και τον βλέπω στην παράσταση Στέλλα Κοιμήσου, του Οικονομίδη. Φανταστική παράσταση, φανταστικός και ο Στάθης. Έψαχνα, όμως, να βρω κι άλλες «ποιότητες» για τον ρόλο του Στέργιου. Έπαιζε έναν μαφιόζο εκεί, και είδα σε έναν βαθμό και τις «άλλες ποιότητες» που έψαχνα, αλλά δεν το αποφάσισα. Μετά τον είδα και στον «Άγριο Σπόρο» -επίσης εξαιρετική παράσταση- και τότε του μίλησα. Να σου πω ότι ο Στάθης είναι πάρα πολύ καλός στον αυτοσχεδιασμό. Δώσε του αυτοσχεδιασμό και πάρε του την ψυχή!

Στο γύρισμα υπήρξαν αυτοσχεδιασμοί;
Σε ένα βαθμό μόνο, δοσμένου του κειμένου. Νομίζω ότι τον ζόρισα τον Στάθη με αυτό. Υπάρχουν ταινίες χαρακτήρων, αν και δεν συμφωνώ ακριβώς με τον όρο, που ξεκινάς και όπου σε πάει. Σε μένα δεν ήταν όπου σε πάει. Οι χαρακτήρες έπρεπε να καταλήξουν εκεί που ήθελα. Δεν μπορούσα, λοιπόν, να τον αφήσω (σ.σ τον Στάθη) να αυτοσχεδιάσει ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς.

Έπρεπε να ακολουθήσει την ιστορία.
Ακριβώς! Επίσης, ο ηθοποιός μπορεί να αυτοσχεδιάσει εφ’ όσον ξέρει την κατάσταση. Δεν μπορεί στη σκηνή του συνεταιρισμού, για παράδειγμα, να πάει και απλά να λέει ατάκες. Επειδή, όμως, έβλεπα τον Στάθη να καταπιέζεται, τον άφηνα να αυτοσχεδιάζει και κάναμε και τα δύο! Του έλεγα: Θα το πάμε μία έτσι, και μία όπως θες. Όσον αφορά την επιλογή της κοπέλας, της κόρης, τη βρήκαμε μέσα από το κάστινγκ. Οι Σωτηρία Μαρίνη, Σοφία Δημοπούλου, casting directors, φέρανε αρκετές κοπέλες. Με το που είδα την Ευγενία (σ.σ Λάβδα) λέω αυτή θέλω! Με έπεισε το physique και το βλέμμα της. Ήταν η πρώτης της δουλειά και της λέω θα δουλέψουμε έξι μήνες και μετά θα σου πω. Ε, δουλέψαμε και μετά της είπα Θα σε πάρω.

Επιρροές από άλλους δημιουργούς υπάρχουν;
Νομίζω ότι έχω άπειρες τελικά! Και υποσυνείδητες. Μου λένε για τον Αγγελόπουλο. Ξέρεις για τα τοπία, τα σύνορα….

…θα έλεγα ότι υπάρχουν αναφορές κι από την Αναπαράσταση
Μου το έχουν πει.

Σεναριακά υπάρχει επαφή.
Σε αυτό δεν ήταν καθόλου συνειδητή. Ήταν στο συνοριακό, στα τοπία, σε ένα βαθμό. Εδώ υπάρχει αναφορά και στον Παντελή Βούλγαρη. Φυσικά υπάρχει επιρροή από Κοστουρίτσα… Όλα αυτά, βέβαια, ενταγμένα σ’ έναν ρεαλισμό. Κάποιοι μου είπαν και για τον Φόβο του Κώστα Μανουσάκη. Ο Φόβος τελειώνει με έναν γάμο, μια λίμνη και έναν νεκρό. Εγώ, όμως, τον Φόβο δεν τον είχα δει! Τον είδα στην τηλεόραση όταν είχα τελειώσει το μοντάζ και λέω τι φάση; Πώς έγινε αυτό; Πολλές αναφορές υπάρχουν και στον Ινιαρίτου, ειδικά στο σενάριο και στο κινηματογραφικό ύφος… Σύνδεση εντοπίζω και με τον Ασκάρ Φαραντί, στους χαρακτήρες, όπως και με την Άντρεα Άρνολντ. Η τελευταία έχει κάνει διασκευή το Ανεμοδαρμένα ύψη. Το έκανε με κάμερα στο χέρι! Δεν κάνεις ταινία εποχής με κάμερα στο χέρι!

Ταυτότητα ταινίας

«Πίσω από τις θημωνιές»

Σκηνοθεσία: Ασημίνα Προέδρου
Σενάριο: Ασημίνα Προέδρου
Διεύθυνση φωτογραφίας: Σίμος Σαρκετζής
Μοντάζ: Ηλέκτρα Βενάκη
Ήχος: Νίκος Παπαδημητρίου, Ηλέκτρα Βενάκη, Περσεφόνη Μήλιου, Κώστας Βαρυμποπιώτης
Μουσική: Μάριος Στρόφαλης
Ηθοποιοί: Στάθης Σταμουλακάτος, Λένα Ουζουνίδου, Ευγενία Λάβδα, Χρήστος Κοντογεώργης, Ντίνα Μιχαηλίδου, &
Παραγωγή:Αργοναύτες ΑΕ, FICTION PARK, Sektor Film
Παραγωγοί: Ιωάννα Μπολομύτη, Markus Halberschmidt, Vladimir Anastasov, Angela Nestorovska
Συμπαραγωγή: ΕΡΤ, Atalante Productions AE, ΕΚΚ, ΕΚΟΜΕ, ZDF/Arte, Eurimages, North Macedonia Film Agency, MEDIA Creative Europe, SEE Cinema Network, DI.VI.PE.K., Αυτοτελές Τοπικό Γραφείο Διευκόλυνσης Οπτικοακουστικών Παραγωγών (Film Office) της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας
Κοστούμια: Κική Μήλιου
Σκηνικά: Εδουάρδος Γεωργίου
Μακιγιάζ: Δώρα Νάζου
Φορμάτ: DCP
Χρώμα: Έγχρωμο
Χώρα Παραγωγής: Ελλάδα, Γερμανία, Βόρεια Μακεδονία
Έτος Παραγωγής: 2022
Διάρκεια: 118΄
Ελληνική διανομή: Tanweer, [email protected]
Επικοινωνία: Αργοναύτες ΑΕ (Ιωάννα Μπολομύτη, [email protected])