Ο Ζωγράφος και ο Ραψωδός Φιλόλογος στο Gazzetta: «Να δείξουμε ότι ο στίχος έχει τη δύναμη»
- Ραψωδός: «Είμαστε σαν το Yin-Yang»
- Ζωγράφος: «Η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με την ποίηση έγινε μέσα από το ραπ!»
- Ζωγράφος: «Δηλαδή, δεν γίνεται να κάνεις χιπ-χοπ και να είσαι φασίστας!»
- Ραψωδός: «Το ερέθισμα είναι το παν»
- Ζωγράφος: «Να περάσουμε όμορφα και εμείς και ο κόσμος που θα έρθει να το ζήσει»
Αν διαλύσεις το ραπ παιχνίδι, τα λόγια θα χρειαστείς για να το ξαναφτιάξεις. Κι αν δεν το κάνεις, μάθε ότι σε αυτά, στους στίχους, πατάς, πετάς, το μυαλό σου ρουφά τους χυμούς της καρδιάς και ό,τι καίγεται από τις στάχτες ξαναγεννιέται. Στις 27 Απριλίου, στο Fuzz, ο Ζωγράφος και ο Ραψωδός Φιλόλογος περιμένουν το κοινό που κρατά τις θήκες-συναισθήματα για τα λόγια-κοσμήματα. Γη, αέρας, φωτιά, νερό, φως και σκιά θα γεμίσουν τον χώρο, τους χώρους μας. Οι δυο ραπ καλλιτέχνες μίλησαν στο Gazzetta και τους ευχαριστούμε πολύ.
Κατ’ αρχάς, ποια ήταν η αφορμή για να κάνετε αυτό το live;
Ραψωδός: Εγώ πήρα την πρωτοβουλία. Ακούω τον Ζωγραφό αρκετό καιρό. Τον γνωρίζω εδώ και 20 χρόνια, από τις πρώτες μου γνωριμίες στον χώρο, και τον εκτιμώ πολύ.
Είναι η πρώτη φορά που θα κάνετε live;
Ραψωδός: Ναι.
Ζωγράφος: Σαν σόλο.
Ραψωδός: Ναι, έχεις δίκιο! Πρώτη φορά σόλο. Τώρα που το λες, έχουμε παίξει μαζί σε συγκροτήματα. Εγώ ήμουν με τους Ladose και ο Ζωγράφος με τους Ορθολογιστές. Μάλιστα, η συνύπαρξη αυτή έγινε στην παρουσίαση του Εγκεφαλικού Τετ α Τετ. Ωστόσο, έχουμε γνωριστεί πριν απ’ αυτό. Όπως είπα, πάντα τον άκουγα τον Ζωγράφο και πάντα τον εκτιμούσα. Μου άρεσαν οι Ορθολογιστές όπως και από τότε που επανεμφανίστηκε.
Ζωγράφος: Και γω τα ίδια πιστεύω για τον Αλέξανδρο (σ.σ Ραψωδός Φιλόλογος).
Ραψωδός: Στην ουσία η απόφαση πάρθηκε προ διετίας. Έδινα ένα live, στην Αθήνα, και ήρθε ο Ζωγράφος να μας δει. Εκφράστηκε η αλληλοεκτίμησή μας και είπαμε κάποια στιγμή να κάνουμε κάτι. Κανείς, βέβαια, δεν το ζόρισε.
Δεν ήταν ότι έπρεπε να γίνει.
Ραψωδός: Όχι, όχι. Βγήκε ο δίσκος του (σ.σ Πυρίτιδα και Δυόσμος) και επικοινώνησα μαζί του λέγοντας του έλα να τα πούμε. Ξέρεις, βρέθηκα σε μια φάση που θεώρησα ότι είναι αναγκαίο να έρθω σε επαφή με ανθρώπους όπως ο Ζωγράφος. Ένιωσα ότι με καλλιτέχνες που έχουμε την ίδια αισθητική γύρω από το χιπ-χοπ, με αυτούς που δίνουν έμφαση στη λυρικότητα, πρέπει να αρχίσουμε να συνομιλούμε. Του πρότεινα, λοιπόν, έλα να παίξουμε μαζί, να κάνουμε μια συνάντηση που κάτι να έχει να πει. Να βρεθούν στη σκηνή δύο άνθρωποι που επίκεντρο της δημιουργίας τους είναι ο στίχος. Ε, βρήκα ανταπόκριση, ευήκοα ώτα και τώρα το σχεδιάζουμε.
Ραψωδός: «Είμαστε σαν το Yin-Yang»
Ζωγράφε, εσύ τι πιστεύεις ότι σας ενώνει καλλιτεχνικά; Είναι ο στίχος, όπως είπε ο Αλέξανδρος; Είναι η αντίληψη πάνω στο χιπ-χοπ; Η κοσμοθεωρία σας;
Ζωγράφος: Νομίζω είναι λίγο απ’ όλα. Αν ταιριάζαμε μόνο στον στίχο και διαφωνούσαμε σε καίρια ζητήματα, δεν θα βγάζαμε άκρη. Θεωρώ ότι έχουμε πολλά κοινά και σαν χαρακτήρες. Μπορεί να μη φαίνεται προς τα έξω, αλλά έχουμε.
Υπάρχει φιλία;
Ζωγράφος: Για μένα, ναι.
Είναι απαραίτητο να είναι φίλοι κάποιοι για να κάνουν κάτι μαζί;
Ζωγράφος: Όχι. Εδώ υπήρξαν συγκροτήματα και δεν ήταν φίλοι. Αν υπάρχει κι αυτό είναι ακόμη καλύτερο.
Εσένα Ζωγράφε τι σου αρέσει στη δουλειά του Ραψωδού; Ο Ραψωδός είπε κάποια πράγματα για σένα.
Ζωγράφος: Εμένα μου αρέσει όταν άνθρωποι έχουνε πράγματα που εγώ δεν τα έχω και τα ζηλεύω. Τα ζηλεύω με τον ωραίο τρόπο, έτσι; Θα σου πω τι ζηλεύω σε αυτόν. Εγώ, αν και δεν γράφω επιτηδευμένα, πολλές φορές ακούγομαι έτσι. Ο Αλέξανδρος δεν φαίνεται ποτέ επιτηδευμένος. Δηλαδή, μπορεί να πετάξει σ’ ένα στίχο κάτι πολύ σοφό και πηγαίο και μετά ο επόμενος να μη φέρει το βάρος του προηγούμενου. Να πει, δηλαδή, πρέπει να κάνω κάτι ακόμα πιο σοφό τώρα. Ε, αυτό μου αρέσει πολύ. Όλο αυτό το κάνει απενεχοποιημένα και φαίνεται και την ίδια στιγμή είναι και δρομίσιο (sic) και σοφό και απευθύνεται σε όλους!
Ναι, το έχει άσχημα.
Ζωγράφος: Εν τω μεταξύ, δεν έχουμε κάνει ποτέ τέτοιες φιλοφρονήσεις (γέλια).
Ραψωδός: Εγώ χαίρομαι πολύ γιατί εκπλήσσομαι. Προφανώς έχουμε εκφράσει την εκτίμησή μας ο ένας στον άλλο, αλλά πρώτη φορά τα άκουσα έτσι.
Εσύ Ραψωδέ ποια στοιχεία του Ζωγράφου γουστάρεις;
Ραψωδός: Μου αρέσει αυτό που λέει ο Ζωγράφος, αλλά ισχύει και το ανάποδο. Να θεωρώ, δηλαδή, τον εαυτό μου επιτηδευμένο και ο Ζωγράφος να έχει μια απλότητα, αμεσότητα. Στέκομαι σε αυτό γιατί έχουμε κοινό παρονομαστή τον στίχο και εγώ νιώθω πως είμαστε σαν το Yin-Yang.
Ισχύει αυτό που λες για τον Ζωγράφο. Το κάνει τόσο απλά όλο αυτό. Το απλό, βέβαια, είναι και το δύσκολο.
Ραψωδός: Είναι λιτό.
Δεν είναι εύκολο.
Ραψωδός: Ακριβώς! Εγώ, ας πούμε, θέλω να γράψω περίτεχνα, μου αρέσει το κομψοτέχνημα. Ο Ζωγράφος νιώθω ότι το πετυχαίνει χωρίς να προσπαθεί!
Είναι και η φωνή του.
Ραψωδός: Μιλάμε για τα ίδια πράγματα. Εγώ τα κοιτάω από τον ουρανό, γιατί είμαι πιο αέρινος, και ο Ζωγράφος από τη γη. Το αγαπάω αυτό γιατί με προσγειώνει και το έχω ανάγκη. Με προσγειώνει χωρίς όμως να υπάρχει έκπτωση σε αυτό που ακούω, το αντίθετο.
Εσύ είσαι πιο λυρικός, ο Ζωγράφος πιο γήινος.
Ραψωδός: Είναι ποιητής του κόσμου (σ.σ ο Ζωγράφος). Βγαίνει έξω, αφουγκράζεται, γράφει. Εγώ κλείνομαι, διαβάζω και γράφω. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι καθένας μας είναι στο άκρο. Δηλαδή, και ο Ζωγράφος διαβάζει και εγώ βγαίνω έξω. Κάπου στη μέση, από την αντίθετη ροπή, συναντιόμαστε.
Ζωγράφος: «Η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με την ποίηση έγινε μέσα από το ραπ!»
Τώρα που είπες για ποίηση… Κάποιοι έχουν πει πως το ραπ είναι ποίηση του δρόμου. Συμφωνείτε;
Ζωγράφος: Ένα κομμάτι μου λέει ναι κι ένα άλλο λέει όχι. Θα στο εξηγήσω με ένα παράδειγμα. Η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με την ποίηση έγινε μέσα από το ραπ! Ένα χιπ-χοπ συγκρότημα είχε μελοποιήσει, αν μπορούμε να το πούμε αυτό, Βάρναλη! Το βιβλίο υπήρχε στη βιβλιοθήκη των γονιών μου, όμως εγώ περνούσα και δεν του έδινα σημασία. Όταν, λοιπόν, είδα ότι κάποιος χιπ-χοπ καλλιτέχνης, που θαύμαζα, ασχολήθηκε με αυτό, είπα οκ, κάτι γίνεται. Έτσι, πήρα το βιβλίο και ξεκίνησα πάνω σε instrumental να ραπάρω Βάρναλη! Αυτή ήταν η πρώτη μου επαφή με την ποίηση. Μέσα απ’ αυτήν προσπάθησα να καταλάβω και πώς γράφεται ένα ραπ τραγούδι. Ε, μετά τον Βάρναλη πήγα αλλού και μετά αλλού… Σαφέστατα και με έχει επηρεάσει η ποίηση. Υπάρχουν φορές που νιώθω ότι αν δεν έκανα μουσική θα έκανα ποίηση. Δεν μπορώ να σου πω, όμως, για τον στίχο στο ραπ αν είναι ποίηση. Λένε μερικοί Ο Ζωγράφος και ο Αλέξανδρος γράφουνε τρομερό στίχο. Με βάση τι; Αν το κρίνουμε βάσει των χιπ-χοπ καλλιτεχνών, θα συμφωνήσω. Αν τώρα διευρύνουμε το πλαίσιο και βάλουμε και όσους γράφουν-έγραψαν στίχο στην ελληνική μουσική, δηλαδή τους Ρασούλη, Γκάτσο και το φτάσουμε ως τον Βάρναλη, Καβάφη, Σολωμό, τότε λες δεν γράφω τίποτα. Έτσι το βλέπω.
Άρα, είστε και δεν είστε ποιητές του δρόμου;
Ραψωδός: Όπως καθετί, έτσι και το ραπ εν δυνάμει μπορεί να είναι ποιητικό. Υπάρχουν δείγματα ποιητικής γραφής στο ελληνικό ραπ…
Για μένα οι ράπερ έχουν πολλά κοινά με τους εκπροσώπους της «μπητ» λογοτεχνίας. Ο Κέρουακ, ας πούμε, έχει γράψει μια ποιητική συλλογή, το «Mexico City Blues», κυρίως με τη μέθοδο της «αυτόματης γραφής». Υπήρξε και η επίδραση των ουσιών, ωστόσο το πνεύμα ήταν «ό,τι μου έρχεται το περνάω στο χαρτί». Αυτό είναι πολύ κοντά στο ραπ, ειδικά στους καλλιτέχνες που κάνουν πολιτικοποιημένο ραπ, όπως οι «Public Enemy».
Ζωγράφος: Αν το έλεγε ο Αλέξανδρος, ότι η ραπ είναι ποίηση του δρόμου, το ακούω και το καταλαβαίνω πώς το λέει. Οι περισσότεροι που επικαλούνται τον όρο, όχι, δεν κάνουν ποίηση, κανενός είδους. Εκεί είναι που το χάνω και δεν μπορώ να το δεχτώ, στο ποιος το λέει.
Σε διέκοψα, όμως, πριν Ραψωδέ.
Ραψωδός: Εν δυνάμει το ραπ μπορεί να είναι ποίηση. Οι Razastarr, ας πούμε, δεν μπορεί να πει κανείς ότι δεν έχουν δώσει ποιητικό στίχο. Ο Μιχάλης Μυτακίδης και άλλοι. Αυτά τα λέω ως αναγνώστης και ακροατής. Ποιητικό στίχο έχουν δώσει και ο Αρτέμης και ο Ευθύμης. Και ο ΛΕΞ που λέγαμε πριν ξεκινήσουμε. Ο Βαλάντης από τους Στίχοιμα. Συνεπώς, ένα ραπ κομμάτι μπορεί να είναι ποίηση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι όταν το κοιτάς βλέπεις κάτι ποιητικό στο σύνολο. Στο χέρι μας, όμως, είναι να το αλλάξουμε αυτό. Ίσως γι’ αυτό είπα στον Ζωγράφο να κάνουμε κάτι για όσους αγαπάνε τον στίχο. Ακόμη κι αν υπάρχει ο στίχος, ο πόλος των ανθρώπων που τον αγαπάνε δεν υπάρχει, είναι διασπασμένος.
Αυτό γιατί το λες; Δεν υπάρχει κοινό που ακολουθεί σε αυτό;
Ραψωδός: Δεν υπάρχει. Υπάρχουν διάφορα αισθητικά τζάκια που περιστρέφονται γύρω από το street ύφος, τα μαχαιρώματα, τη φτώχεια…
Εκεί είναι η επιτήδευση που λέει ο Ζωγράφος
Ραψωδός: Δεν το λέω υποτιμητικά, είναι μέρος της πίτας του χιπ-χοπ. Το αντίστοιχο τζάκι του στίχου δεν υπάρχει. Κι αν υπήρξε ήταν στα βρεφικά στάδια του είδους, εκεί που γεννήθηκε. Οι τότε ακροατές άκουγαν Public Enemy, κι άλλους, τον πολιτικό στίχο της εποχής, και κάπως συναντηθήκαν τότε οι στιχουργοί. Διασπάστηκαν όμως και το bing bang καλά κρατεί. Οπότε, για μένα αυτή η κίνηση που κάνουμε με τον Ζωγράφο κρατά ζωντανή την ελπίδα μου. Μάλιστα, πριν έρθεις, σκεφτόμασταν ποιον άλλο να καλέσουμε που να τιμά τον στίχο.
Ζωγράφος: «Δηλαδή, δεν γίνεται να κάνεις χιπ-χοπ και να είσαι φασίστας!»
Η σημερινή εποχή του ραπ κυριαρχείται από στερεότυπα, επιτήδευση, τα γύρω-γύρω και όχι την ουσία, τον στίχο; Για πες μου Ραψωδέ.
Ραψωδός: Δεν μπορώ να μιλήσω για τη σημερινή εποχή γιατί δεν έχω την απαραίτητη απόσταση. Αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι πως, κι αν δεν είναι αυτή η πρόθεση, εκεί καταλήγει. Αν έπρεπε να διαλέξουμε μερικές λέξεις που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο ελληνικό ραπ, αυτές νομίζω είναι δρόμος, χρήμα, επιτυχία, με την έννοια του crime… Αυτό που πραγματεύεται σήμερα είναι το πώς θα τα καταφέρω. Αυτό, όμως, πώς μεταφράζεται; Σε τι να τα καταφέρεις;
Αφορά τα «κλικ», τα «views», το χρήμα…
Ραψωδός: Αυτό που με απασχολεί, με ανησυχεί, είναι που δίδεται η δάδα. Αν θεωρήσουμε ότι την τελευταία δεκαετία το είδος κορυφώθηκε, έτσι λένε τα νούμερα, ποια είναι η επόμενη γενιά και τι λέει; Εκεί έχω τις ενστάσεις μου. Οι σπόροι υπάρχουν, ας τους ποτίσουμε να μεγαλώσουν.
Ζωγράφος: Εγώ αν έβαζα ταμπέλα στο σύγχρονο ελληνικό ραπ, θα έλεγα ότι είναι ευκαιριακό. Για να φτάσει το ραπ, και στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, εδώ ακόμη περισσότερο βέβαια, να απευθυνθεί στις μάζες που απευθύνεται, έπρεπε να αποτινάξει από πάνω του κάθε ίχνος κουλτούρας που διέθετε. Έγινε απλά είδος μουσικής. Αυτή τη στιγμή, το 99% του κόσμου που ακούει ραπ δεν ξέρει ούτε τον κώδικα ούτε τους άγραφους κανόνες του χιπ-χοπ. Δηλαδή, δεν γίνεται να κάνεις χιπ-χοπ και να είσαι φασίστας!
Υπάρχει τέτοιο πράγμα;
Ζωγράφος: Και όμως γίνεται! Δεν θέλω να αναφέρω ονόματα, να μην τους κάνω και διαφήμιση, αλλά ναι, υπάρχει. Αυτό, εξ ορισμού θα έπρεπε να είναι εκτός. Αυτό είναι ένα μικρό παράδειγμα. Ο περισσότερος κόσμος δεν γνωρίζει σε ποιο συγκρότημα ήταν ο καλλιτέχνης που ακούει και γουστάρει. Και δεν μιλάμε για… 100 χρόνια πριν. Δεν ξέρει πού ήταν πριν δέκα χρόνια. Δεν γνωρίζει τις ρίζες του είδους στην Ελλάδα. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν ακούσει TXC, Active Member, Razastarr, Ημισκούμπρια… Και να τους έχει ακούσει τους θεωρεί γραφικούς. Εντάξει, εν μέρει το καταλαβαίνω. Και γω όταν άκουσα πρώτη φορά DelaSoul μου φαινόταν ξένο. Παρ’ όλα αυτά, έστω και σε θεωρητικό επίπεδο πρέπει να γνωρίζεις τι παίζει. Βλέπω καλλιτέχνες που κάνουν επιτυχία και ξεκινήσανε να τους ακούνε πριν έναν χρόνο! Σε αυτό, βέβαια, βοήθησε και η καραντίνα.
Πώς;
Ζωγράφος: Ήταν όλοι σπίτι, δεν είχε τι να κάνει ο άλλος και άκουγε οτιδήποτε. Πολύ κόσμος εκμεταλλεύτηκε αυτό το νεκρό διάστημα για να κάνει το ντεμπούτο του.
Και βρήκε τόση ανταπόκριση;
Ζωγράφος: Ναι και εξηγείται. Όλοι ήταν μπροστά σ’ ένα υπολογιστή και ακούγανε τα πάντα.
Ραψωδός: «Το ερέθισμα είναι το παν»
Εκτός από τα παραδοσιακά ΜΜΕ, τα social media έχουν ευθύνη γι’ αυτή την κακή εξέλιξη του χιπ-χοπ; Το να γίνεται κάποιος άκοπα γνωστός σε ένα χρόνο.
Ζωγράφος: Φυσικά!
Εσείς πώς μπορείτε να το αλλάξετε αυτό, να δείξετε το άλλο πρόσωπο του χιπ-χοπ;
Ραψωδός: Να σου πω από τη δική μου εμπειρία. Το καλοκαίρι βρέθηκα σε μια έντονη στιγμή έμπνευσης και θέλησα να την επικοινωνήσω. Αν και είχα social δεν ήμουν τόσο ενεργός. Εκείνη την περίοδο άρχισα να κάνω γνωστό το υλικό μου και υπήρξε μεγάλη ανταπόκριση. Εκεί που καταλήγω είναι πως τα social είναι καθρέφτης μας, ο αλγόριθμός είναι καθρέφτης μας και τούμπαλιν. Επομένως, δεν ευθύνονται αυτά καθεαυτά. Παίρνουμε αυτό που αγοράζουμε.
Ναι, αλλά κάποιος τα κατευθύνει. Γιατί ο αλγόριθμος να μου πετάξει δέκα προτάσεις καλλιτεχνών που ανέφερε ο Ζωγράφος και όχι εσάς;
Ραψωδός: Σύμφωνοι, υπάρχει ένα ρεύμα, αλλά αυτό είναι ο μεγάλος καθρέφτης. Ο λόγος που γίνεται αυτό που λέμε είναι γιατί ο κόσμος το επιλέγει.
Ζωγράφος: Εγώ νομίζω ότι εκεί έξω υπάρχει κοινό για τα πάντα.
Έχεις δίκιο. Το θέμα είναι ποιο επικρατεί.
Ζωγράφος: Και πολλές φορές το υποτιμούμε και εμείς οι ίδιοι, το πόσο μεγάλο μπορεί να είναι.
Εσείς οι καλλιτέχνες, πώς;
Ζωγράφος: Οι άνθρωποι γενικότερα. Συζητούσαμε πριν για τα άρθρα που μπορεί να έχεις γράψει. Αν με ρώταγες και μου έλεγες σκέφτομαι να γράψω στο Gazzetta άρθρο για τον Κέρουακ, θα σου έλεγα μην τολμήσεις και το κάνεις, χαμένος χρόνος, ποιος θα ασχοληθεί να το διαβάσει. Και μένα που μ’ ενδιαφέρει, μπορεί να το πετύχω και να πω άσε το. Και όμως, μπορείς να το κάνεις και ξαφνικά να δεις ότι η επισκεψιμότητα στο συγκεκριμένο άρθρο είναι καλή. Όταν εγώ πέταξα την ιδέα να βγάλω τους στίχους μου σε βιβλίο, ξέρεις τι μου απάντησαν; Ποιος διαβάζει βιβλία; Δεν θα πουλήσεις τίποτα.
Ποιοι στο είπαν αυτό; Οι δικοί σου; Του κύκλου σου;
Ζωγράφος: Οι δικοί μου. Το ότι είναι του κύκλου μου δεν σημαίνει ότι διαβάζουνε κιόλας, έτσι; Αυτό που θέλω να πω είναι ότι δεν ξέρεις το potential σε καθετί που κάνεις. Τα τραγούδια μου που έχουν αγγίξει περισσότερο τον κόσμο είναι αυτά που πίστευα ότι θα πάνε χειρότερα απ’ όλα. Και αυτά που θεωρούσα δυνατά, έλεγα μέσα μου πω πω τι θα γίνει αν το βγάλω αυτό!, πήγαν άπατα. Δεν ξέρεις…
Ραψωδός: Εγώ εκεί βρίσκω την πρόκληση. Πρέπει να πάμε στα παιδιά, στο κοινό. Δεν θα σε ακούσουν όλοι, αλλά και ένας στους δέκα να είναι έχει αξία. Πρέπει να τους πούμε και για τα βιβλία ρε συ Άλεξ. Το ερέθισμα είναι το παν.
Ζωγράφος: Πρέπει να υπάρχει πρόταση εκεί εξώ.
Τα ΜΜΕ επιβάλλουν το καταναλωτικό, αποχαυνωτικό, πρότυπο. Προφανώς και δεν θα σε αφήσουν να διαβάσεις βιβλία.
Ζωγράφος: Πάντα έτσι ήτανε.
Ζωγράφος: «Να περάσουμε όμορφα και εμείς και ο κόσμος που θα έρθει να το ζήσει»
Δεν ξέρω ποιο είναι το ερέθισμα σήμερα που θα «παρασύρει» τον νέο να διαβάσει ένα βιβλίο και μετά να ακούσει έναν καλό ράπερ, να πάρει κι απ’ αυτόν και να συνεχίσει. Εσείς τι μπορείτε να κάνετε; Αρκεί μια συναυλία;
Ραψωδός: Να σου πω εγώ τι κάνω. Περιέργεια και καρότο! Παράδειγμα. Το τελευταίο κομμάτι που έγραψα λέγεται Ζαρατούστρα. Το προλόγιζα μόνο με εικόνα, Οδύσσεια Διαστήματος, μουσικές… Στο ίδιο το κομμάτι το αναφέρω μία φορά. Κατεβαίνω σαν τον Ζαρατούστρα… Εδώ είναι το ερέθισμα. Άλλος καλλιτέχνης θα πει είμαι ο Μπρους Γουέιν, ο Κόμπι Μπράιαντ, ο scarface… Ωραία. Ακολουθώ και γω. Θα σου πω είμαι ο τάδε. Ποιος είναι αυτός; Αν σου άρεσε το ραπ μου, να το καρότο.
Μέσα από τα κομμάτια σας περνάτε μηνύματα; Λέτε στο κοινό «Πήγαινε προς τα εκεί, άνοιξε τη σκέψη σου»;
Ραψωδός: Γι’ αυτό μίλησα για περιέργεια και όχι για επιβολή. Δεν μπορώ να πω εγώ αυτό είναι το σωστό, διάβασε αυτό. Σου λέω όμως Κοίτα. Πέταξα αυτό. Μπορεί να μου έχει πει κάτι. Εσένα τι σου λέει; Είναι λεπτή η γραμμή να μη γίνεις δάσκαλος…
Ζωγράφος: Να συμπληρώσω κάτι σε αυτό. Όταν ξεκινήσαμε να ακούμε χιπ-χοπ, εκεί στα 12-13, ο μιμητισμός ήταν τεράστιος. Το ίδιο πιστεύω ισχύει και τώρα. Συνεπώς, μπορεί εύκολα να οδηγηθείς σε διάφορα μονοπάτια. Αν ο καλλιτέχνης που άκουγες μίλαγε πολιτικά στα κομμάτια του, μπορούσες να στραφείς σε συγκεκριμένο πολιτικό χώρο. Όπως είπα και προηγουμένως, εγώ διάβασα Βάρναλη επειδή ένας καλλιτέχνης μου έδωσε μια πρόταση. Το ίδιο μπορούμε να κάνουμε και εμείς τώρα. Το θέμα είναι να δείχνουμε τον δρόμο που οδηγεί στο φως. Υπάρχει πολύ κόσμος εκεί έξω που μου έχει στείλει μήνυμα και λέει κοίτα, ήξερα το όνομα Λιαντίνης, αλλά μπήκα στη διαδικασία να τον διαβάσω επειδή το άκουσα στο τραγούδι σου. Μπορεί ένα παιδί να διαβάσει Καβάφη ακούγοντας την Αλεξάνδρεια του Αλέξανδρου. Φυσικά, μπορεί να τον διαβάσει και να τον απορρίψει, έτσι; Του έδωσες, όμως, μια πρόταση και αυτό είναι το σημαντικό.
Ραψωδός: Και όχι μόνο μια πρόταση. Να θέσω μια άλλη παράμετρο στο ζήτημα, κάτι που ακουμπά στα περί κοινής αισθητικής, μηνύματος κτλ. Αναφέραμε Λιαντίνη, Καβάφη, Βάρναλη, τους άγραφους κανόνες του χιπ-χοπ, πως ο φασισμός δεν είναι ευπρόσδεκτος στον χώρο… Προφανώς και γω είμαι αντίθετος σε ό,τι εκπροσωπεί ο φασισμός, ο ρατσισμός και οι διακρίσεις οποιασδήποτε μορφής. Όλα αυτά, όμως, και το έχω βιώσει, σε σχέση με τον στίχο, οτιδήποτε ελληνικό, μπορεί να σε παρεξηγήσει, να σε ταυτίσει με αυτό που δεν θες! Η ελληνολατρεία και η πατριδοκαπηλεία είναι πανίσχυρη και μπορεί…
Είναι εύκολο να παρερμηνευθεί αυτό που κάνεις.
Ραψωδός: Ακριβώς! Η φιλοσοφία του Λιαντίνη, ο λόγος του Βάρναλη, η αισθητική του Καβάφη, όλα αυτά δεν χαρίζονται σε αυτούς, στους πατριδοκάπηλους, στους φασίστες.
Αυτό έχει γίνει με τη διαστρέβλωση στο έργο του Νίτσε. Και τον Ελύτη τον έχουν οικειοποιηθεί άνθρωποι πατριδοκάπηλοι. Φοβάστε μήπως διαστρεβλωθεί το έργο σας από κάποιους κακόβουλους;
Ραψωδός: Ως προς το μήνυμα είμαστε ξεκάθαροι. Στο επίπεδο, όμως, του συμβολισμού… Δεν γίνεται να μη συνομιλήσουμε με τον Σολωμό επειδή έγραψε τον Εθνικό Ύμνο! Και δεν είμαστε εθνικιστές.
Άλλο εθνικισμός, άλλο πατριωτισμός.
Ραψωδός: Και για να καταλήξω, να μη μείνει όλο αυτό ανολοκλήρωτο. Για μένα, η πρόκληση είναι αυτή, να βρεις την ισορροπία μεταξύ μηνύματος-συμβολισμού. Αν το πετύχεις, προωθείς τη σύνθετη σκέψη, φεύγεις από το μαύρο-άσπρο, από το καλό-κακό. Αν το περάσεις σε δέκα ανθρώπους, τότε κάτι έχεις αφήσει πίσω.
Θεωρείτε ότι πρέπει να είστε παράδειγμα για το κοινό; Για τους νέους ειδικότερα. Ο Ζωγράφος, για παράδειγμα, αυτό που λέει να το εννοεί και να το κάνει και εκτός.
Ζωγράφος: Έβλεπα τις προάλλες μια συνέντευξη του Γιάννη Μπέζου. Τον ρωτήσανε τι θα συμβούλευε τους νέους ηθοποιούς. Κι αυτός είπε δεν μου αρέσει να δίνω συμβουλές, μ’ αρέσει να δίνω παραδείγματα. Εγώ στα τραγούδια μου δεν κάνω καμία προτροπή. Προσπαθώ, επειδή στην Ελλάδα είμαστε, στην Αθήνα ζούμε και γνωριζόμαστε πολύ καλά, αυτά που ακούει από μένα ο άλλος να ταιριάζουνε με την εικόνα που θα εισπράξει όταν με συναντήσει. Όταν με γνωρίσει κάποιος από κοντά, δεν θέλω να πει αυτόν τον μαλακά άκουγα τόσα χρόνια; Αυτό είναι το σημαντικότερο για μένα. Σε πληροφορώ, ότι οι περισσότεροι φίλοι μου ήταν ακροατές μου! Γνωριστήκαμε, είδαμε ότι ταιριάζουμε και κολλήσαμε. Αυτό δεν δείχνει κάτι; Να σε ακούει κάποιος, να ταυτίζεται μαζί σου και να καταλήγεις να κάνεις παρέα.
Εσύ Ραψωδέ θεωρείς ότι πρέπει να είσαι παράδειγμα;
Ραψωδός: Όχι. Βασικά δεν έχω πρέπει. Δεν θεωρώ ότι είμαι ή ότι χρειάζεται να είμαι παράδειγμα, κάθε άλλο. Είμαι όπως όλοι οι άνθρωποι, με τα συν και τα πλην. Κάποια πράγματα που θεωρώ ως προς τον τρόπο που αντιλαμβάνομαι το χιπ-χοπ, τα επικοινωνώ. Αν ο τρόπος σκέψης μου κάνει στον ακροατή, να τον κρατήσει. Εμένα με νοιάζει να είμαι περισσότερο μια ενδιαφέρουσα αλληλεπίδραση, παρά παράδειγμα. Αν τώρα είδες κάτι σε μένα και παραδειγματίστηκες, μου κάνει.
Δεν είναι υποχρεωτικό να ακολουθήσει ο ακροατής ό,τι κάνει ο Ζωγράφος. Το θέμα είναι ότι αυτό που κάνει είναι αληθινό, δεν κοροϊδεύει.
Ραψωδός: Αυτό έχει να κάνει και με το αισθητικό κριτήριο του καθενός, τι αντιλαμβάνεται ως αυθεντικό. Μπορεί για κάποιον αυτό που είπα, ότι εγώ δουλεύω τον στίχο, θέλω να είναι επιτηδευμένος, να μην κάνει, να το θεωρεί fake. Για εκείνον μπορεί η αυθεντικότητα να είναι πιο κοντά στον Ζωγράφο. Αυτός, όμως, που έχει ίδιους υποδοχείς με μένα, θα πιάσει αυτό που λέω.
Ζωγράφος: Θες να σου πω εγώ ένα παράδειγμα που δίνει ο Αλέξανδρος εν αγνοία του; Θα το ξέρει, αλλά επειδή μου το έχει πει κόσμος το αναφέρω. Είναι ψυχολόγος κι έχει εμβαθύνει στην επιστήμη του. Αυτό, δεν το έχει προβάλλει όσο θα έπρεπε ή όσο θα μπορούσε. Ο κόσμος που τον ακολουθεί το ξέρει. Εάν ένα παιδί τον γουστάρει καλλιτεχνικά, του δείχνει θέλει δεν θέλει κι έναν άλλο δρόμο. Ότι κοίτα, δεν χρειάζεται να είσαι ένας αληταράς για να κάνεις χιπ-χοπ. Δεν χρειάζεται να είσαι κατεστραμμένος, δεν χρειάζεται να μην έχεις μία και να κυνηγάς την επιβίωση κάνοντας ραπ και παρανομίες. Μπορείς να κάνεις χιπ-χοπ που είναι αξιοσέβαστο από το μεγαλύτερο κομμάτι της ελληνικής σκηνής και να είσαι και επιστήμονας.
Υπάρχουν κάποια στερεότυπα. Για να γράψεις χιπ-χοπ πρέπει να βρίσκεσαι στο γκέτο; Δεν είναι όλοι στο γκέτο. Δεν μπορεί να γράψει κάποιος που έχει μια τακτοποιημένη ζωή; Μπορεί.
Ραψωδός: Καταλαβαίνω τι λες. Βέβαια, η τακτοποιημένη ζωή είναι τεράστια κουβέντα.
Ζωγράφος: Τα περισσότερα παιδιά της γενιάς μου είχαν την νοοτροπία πως είναι εντάξει να είσαι ο κακός μαθητής, ο δακτυλοδειχτούμενος. Νόμιζαν ότι υπάρχει γοητεία σε αυτό. Καμία γοητεία δεν υπάρχει και δεν οδηγεί και πουθενά. Καταλαβαίνεις πώς το λέω;
Είναι και η ηλικία. Άλλα τα μυαλά του 17αρη κι άλλα του 37αρη.
Ζωγράφος: Ναι, αλλά ο 17αρης θα κριθεί στο μέλλον.
Για μένα καλά κάνει και δεν το λέει, ότι είναι ψυχολόγος. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο πως μπορείς να κάνεις ραπ και να είσαι και επιστήμονας.
Ραψωδός: Το είπα πρόσφατα σε μια συνέντευξη.
Ζωγράφος: Ο κόσμος που τον ακολουθεί το ξέρει.
Εδώ είπαμε ότι υπάρχεις φασίστας που κάνει ραπ!
Ραψωδός: Με τιμά αυτό που είπες φίλε. Μπορεί ο ακροατής να δει μέσω εμού ότι είναι ωραίο να είσαι έτσι και να κάνεις χιπ-χοπ. Είναι μια κατάσταση που όλοι κερδίζουν.
Το να οδηγείς τον άλλο να μορφωθεί, να μάθει, είναι πάντα κέρδος.
Ραψωδός: Αν δεις τα stories μου, ένα από τα αγαπημένα μου πράγματα είναι να αγοράζω βιβλία και να ξεπακετάρω. Τα δείχνω και σαν να τους λέω αγόρασα αυτά. Αν σου φανεί κάτι ενδιαφέρον, μπορείς να το γκουγκλάρεις. Τις προάλλες πόσταρα ένα μεγάλο πακέτο και μετά έγραψα this is how i flex boy.
Οι προσδοκίες για το live ποιες είναι;
Ζωγράφος: Να περάσουμε όμορφα και εμείς και ο κόσμος που θα έρθει να το ζήσει.
Ραψωδός: Εγώ θέλω και να γεμίσει Αλέξανδρε. Είναι η πρώτη φορά που κάνουμε τέτοιο step up. Ποτέ δεν το κυνηγήσαμε τόσα χρόνια, δεν μας ενδιέφερε και το έχουν δείξει οι πράξεις μας. Τώρα υπάρχει και σοβαρός λόγος που το κάνουμε. Να δείξουμε ότι ο στίχος έχει τη δύναμη, ότι είναι πάνω απ’ όλα. Ας γίνει αυτό το live η σπίθα. Καλύτερα, λοιπόν, όλο αυτό να έχει κόσμο. Στο προηγούμενο live μου δεν με ενδιέφερε. Έκανε sold out στο πρώτο 24ωρο κι είχα δύο μήνες μπροστά μου. Θα μπορούσα να πάω σε μεγαλύτερο χώρο. Δεν το έκανα. Τώρα με ενδιαφέρει. Φυσικά και σε 100 άτομα το ίδιο performance θα κάνουμε, με σεβασμό. Αν, όμως, πείσουμε τον κόσμο ότι τον φωνάζουμε για κάποιο λόγο να γεμίσει τον χώρο, ε, αυτό θα είναι το ιδανικό.
Σας ευχαριστώ.
Και οι δύο: Και εμείς.
INFO
Ραψωδός Φιλόλογος και Ζωγράφος Ζωντανά στο Fuzz
Σάββατο 27 Απριλίου.
Για εισιτήρια εδώ [από 13 ευρώ]
