Αξέχαστες σκηνές: Η νίκη και η ήττα σε λίγα λεπτά (vid)
Η σκηνή αυτή πώς να ξεχαστεί; Το ιστορικό βάρος είναι ασήκωτο. Και όμως! Το ατσάλι που με βλαστήμια, εσωτερική, πετάχτηκε στο τσιμέντο δεν λύγισε τους ώμους. Η αλυσοδεμένη ελπίδα και οργή δεν τσάκισαν τη μέση και το πνεύμα. Οι ήρεμες αντηχήσεις των αμήχανων καλπασμών δεν πτόησαν το φρόνημα. Οι υπογραφές σε ένα χαρτί, με ανεξίτηλο μελάνι, ναι, δεν έκαμψαν το ηθικό και καμία λινάτσα δεν μπόρεσε να κρύψει και να χωρέσει τα όπλα, τον ιδρώτα και το αίμα αυτών που αγωνίστηκαν για τη λευτεριά. Η σκηνή αυτή αποτυπώνει και επιβεβαιώνει τη δύναμη της σιωπής που επιφέρει η ήττα εντός και εκτός πεδίου μάχης. Η σκηνή αυτή αφήνει τις ξένες φωνές να δίνουν διαταγές, να πρωταγωνιστούν. Και η σκηνή αυτή κρατά την αξιοπρέπεια, το «μαζί μας ο λαός» και αθόρυβα προετοιμάζει το μέλλον. Εδώ η κάμερα γίνεται τα μάτια των ανθρώπων του μέλλοντος, μπαίνει στη σκόνη της Ιστορίας και συλλαμβάνει με θεατρικό ύφος αυτό που σημάδεψε χιλιάδες ανθρώπους. Η σχεδόν βουβή στιγμή περιλαμβάνεται στον «Θίασο» του Θεόδωρου Αγγελόπουλου. Με μια λέξη την ξέρουν όλοι, τη θυμούνται και όρθια την κρατούν: Βάρκιζα! Σε λίγα λεπτά, η νίκη και η ήττα.
Αργά και σταθερά, όπως πρέπει
Η σκηνή αυτή εξελίσσεται αργά και σταθερά, ήρεμα, αποφασιστικά και με ένα κρυμμένο τρέμουλο. Έτσι πρέπει. Είναι η στιγμή που όλα καταρρέουν και όλα συναντούν τις στάχτες του παρελθόντος και το πέταγμα του μέλλοντος. Η Συμφωνία της Βάρκιζας ήταν η μεγάλη διάψευση, η λάθος εντολή και η λάθος τακτική. Αυτοί που πολέμησαν για να νικήσουν τον φασισμό, τους ναζί και τους συνεργάτες τους, αυτοί βρέθηκαν με ένα απειροελάχιστο κομμάτι νίκης, γιορτής, αυτοί δέχτηκαν τα «πυρά» της πολιτικής και τους αχρείαστου συμβιβασμού. Η λευτεριά που έδωσαν οι μαχητές του Ε.Λ.Α.Σ δεν αρκούσε! Ο εχθρός είχε προετοιμάσει το έδαφος και για το μετά. Και εκεί που τα όπλα, οι προδοσίες, οι βόμβες, απέτυχαν, ήρθε η αντίδραση, η ιδεολογία-τυραννία του ισχυρού, του «συμμάχου» και πλήγωσε αυτούς που βγήκαν στο βουνό και αντιστάθηκαν στον κατακτητή. Το συμφωνήστε, δώστε τα όπλα σας, διαλυθείτε, αποτυπώνεται σε λίγα λεπτά και εντοπίζει την τσαλακωμένη αξιοπρέπεια των αγωνιστών και τη βάρβαρη, άκαμπτη, στάση αυτών που ποδοπάτησαν τη μεγάλη νίκη του λαού. Ο Αγγελόπουλος οπτικοποίησε την αμηχανία και το βουητό της ανέλπιστης παράδοσης και αυτή η σκηνή λέει πάρα πολλά για τον κόσμο τότε, για το πώς ένιωσε η καρδιά και η ψυχή του. Η Βάρκιζα θα είναι πάντα εδώ και θα θυμίζει τον τόπο του ανοιχτού τραύματος.
Όταν «μιλά» η Ιστορία
Η σκηνή είναι μοναδικά «αγγελοπουλική». Η κάμερα κινείται αργά, έρχεται από μακριά και όταν εισέρχεται στον χώρο δράσης αναδεικνύει το πολύ καλά μελετημένο-σχεδιασμένο σκηνικό. Οι ηθοποιοί στήνουν μια, στην ουσία της, θεατρική στιγμή. Στον εσωτερικό χώρο στρατιωτικού κτηρίου, οι στρατιώτες και οι αξιωματικοί των συμμάχων είναι τοποθετημένοι, παραταγμένοι, με τέτοιον τρόπο ώστε να εγκλωβίσουν τους αντάρτες στο κέντρο. Είναι η τελευταία στιγμή της μάχης που έχει χαθεί για τους αγωνιστές τους Ε.Λ.Α.Σ. Οι κινήσεις των σωμάτων, οι φρουροί, ο ήχος από τις οπλές των αλόγων, όλα αυτά «αγγίζουν» περισσότερο τη θεατρική έκφραση. Η οικονομία και η ακρίβεια στο στήσιμο του «κάδρου» συναντούν τη θεατρική ισορροπία. Από τα μεγάφωνα ακούγονται οι τίτλοι των άρθρων της Συμφωνίας της Βάρκιζας, τίποτε άλλο. Ο θεατής θα δει τους μαχητές να έρχονται με τα άλογά τους, να αφιππεύουν και να παραδίδουν τον οπλισμό τους. Ο Αγγελόπουλος αφήνει την Ιστορία να μιλήσει και το μήνυμά της είναι εκκωφαντικό, είναι αυτό που κάνει τη σκηνή τόσο δυνατή, αξέχαστη.
