Μάγια Πλισέτσκαγια: Εν αρχή ην η κίνηση!
Το όνομα μύθος, ο μύθος που πήρε το όνομα της και το όνομα που ξεπέρασε τον μύθο και έγινε κατάσταση άχρονη, εμπειρία αισθητική, βαθιά ψυχική.
Το όνομα που γέμιζε με λάμψεις και σκιές τα κλειστά μάτια και που σωματοποίησε κάτι από τη ρευστότητα του κόσμου τούτου.
Το όνομα που ήταν -και είναι- πιο ανάλαφρο από την ύπαρξη και όμως την κουβαλούσε αγόγγυστα.
Το όνομα που έγινε γυμνός ναός και μόνο η προσευχή είχε σημασία. Η προσευχή, όμως, δεν είχε λόγια, μόνο κίνηση και κάτι από την ορατότητα του αόρατου! Ισορροπία πάνω σε κοφτερή λεπίδα, στροβιλισμός στο μάτι του κυκλώνα και το ατομικό να εξαϋλώνεται για να δώσει τη θέση του στο συλλογικό. Το ύφος -ο άυλος χώρος- γίνεται παγκόσμιο θέατρο του ενός και κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι δεν ξέρει.
Κανείς δεν μπορεί να πει ότι δεν άκουσε ποτέ το όνομα Μάγια Πλισέτσκαγια. Κανείς δεν μπορεί να πει ότι ένα κομμάτι του χορού δεν της ανήκει. Το όνομα της δίπλα σε αυτά των Άννα Πάβλοβα, Γκαλίνα Ουλάνοβα, Μαργκό Φοντέιν, Σιβλί Γκιγιέμ.
Το όνομα της συνώνυμο του αέρα, της πνοής και τη ομορφιάς.
Το όνομα της σαν κύμα που ορθώνεται και με χάρη αγγίζει τις χρυσές, ηλιακές, ακτίνες.
Φύλαξε τα νιάτα, τη ζωντάνια, την ακμή!
Η Μάγια Πλισέτσκαγια δεν χάρισε τις μέρες της και δεν ήταν γενναιόδωρη με τον χρόνο, δεν τον άφησε να την κατασπαράξει. Τον αντιμετώπισε κατάματα και φύλαξε γι’ αυτήν τα νιάτα, τη ζωντάνια, την ακμή της. Τα χρόνια της πολλά και ο χορός καλούπι της δεύτερης, ανεξάντλητης, ζωής της.
Στις αρχέγονες διαδρομές της τέχνης της πέρασε από το στυλ στη δική της διαδρομή. Όπως έχει δηλώσει ο Βαντίμ Γκαγιέφσκι, ιστορικός χορού και κριτικός, «ξεκίνησε να φτιάχνει το δικό της στυλ και κατέληξε να φτιάξει το δικό της θέατρο».
Το θέατρο δεν είναι μόνο ο χώρος, δεν είναι μόνο ο τόπος και η συνθήκη, είναι και η προσωπική, δημόσια, απόδοση. Και εκεί η Πλισέτσκαγια θριάμβευσε, εκεί ο κόσμος θαύμασε τη ρευστότητα της κίνησης, την εκφραστική υποκριτική και την ισχυρή προσωπικότητα.
Η Πλισέτσκαγια υπήρξε η ενσάρκωση του θεάτρου Μπολσόι και αυτό λέει πολλά, είναι πολλά και δεν περιορίζεται στο μπαλέτο. Η Πλισέτσκαγια ανήκει στους καλλιτέχνες που ανέδειξαν το μεγαλείο του πολιτισμού και το «Μεγάλο Θέατρο» (Μπολσόι) έγινε σκηνή του κόσμου.
Τα μεγάλα και ακριβά, τα μικρά και πολύτιμα, όλα ήταν εκεί, στο κορμί και στην κίνηση, στο βλέμμα και στην ομορφιά της. Η Πλισέτσκαγια ήταν παρούσα στις λοξοδρομήσεις της ζωής και γι’ αυτό θα τη μνημονεύουμε πάντα…
Η απώλεια των γονιών, οι θείοι και η διάθεση να χορέψει
Η Μάγια Πλισέτσκαγια γεννήθηκε στη Μόσχα στις 20 Νοεμβρίου 1925. Η μητέρα της, Ραχίλ Μέσερερ, ήταν ηθοποιός του βωβού κινηματογράφου. Ο πατέρας της, Μιχαήλ Πλισέτσκι, ήταν κρατικός αξιωματούχος, διπλωμάτης, ο οποίος για ένα διάστημα υπηρέτησε στο νησί Σπιτσβέργη (στο αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ, στη Νορβηγία).
Εκεί, η Πλισέτσκαγια πέρασε μέρος των παιδικών της χρόνων. Το 1938 ο πατέρας της θα εκτελεστεί από το σταλινικό καθεστώς, η μητέρα της θα συλληφθεί και θα σταλεί σε στρατόπεδο εργασίας με το μωρό της. Αργότερα θα εξοριστεί στο Καζακστάν. Οι δοκιμασίες των γονιών της έγιναν μόνιμος καημός γι’ αυτήν.
Τη γονεϊκή απουσία θα καλύψουν οι θείοι της, από την πλευρά της μητέρας της. Οι Σουλαμίθ και Ασάφ Μέσερερ ήταν διάσημοι χορευτές σολίστ στα Μπολσόι (αργότερα δίδαξαν εκεί). Ήταν, λοιπόν, αναπόφευκτο να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της Πλισέτσκαγια ως χορεύτριας.
Μετά την απώλεια των γονιών της, το πιο σημαντικό ήταν ότι γλίτωσε την ένταξη της στο ορφανοτροφείο. Αν γινόταν κάτι τέτοιο, δύσκολα θα βλέπαμε τη μεγάλη χορεύτρια Πλισέτσκαγια. Με τον θείο της είχε πολύ καλή σχέση, εν αντιθέσει με τη θεία της. Μάλιστα, με τα χρόνια απομακρύνθηκαν και στο τέλος διέκοψαν κάθε σύνδεση.
Η Σουλαμίθ έγινε έξαλλη όταν η Πλισέτσκαγια αρνήθηκε να πάρει τον γιο της για συμπρωταγωνιστή στη «Λίμνη των κύκνων». Στην αυτοβιογραφία της γράφει: «Διέκοψε τις ενστάσεις μου λέγοντας: μου οφείλεις τα πάντα. Ήταν μάταιο που έκανα έκκληση για τη μητέρα σου και αντιστάθηκα για να μη σε μεταφέρουν στο ορφανοτροφείο;»
Η Μίτα (σ.σ έτσι αποκαλούσαν τη θεία της), παρά τον εγωιστικό και αντιδραστικό χαρακτήρα, ήταν αυτή που πήγε την οκτάχρονη Μάγια στα Μπολσόι. Εκεί φάνηκε το ταλέντο και η επιμονή της, η αστείρευτη ενέργεια και η τόλμη της. Και όχι μόνο εκεί.
Κάποτε, περπατώντας με την νταντά της σε λεωφόρο της Μόσχας, της ήρθε η διάθεση να χορέψει. Χωρίς να το καταλάβει είχε μαζευτεί πλήθος και την παρακολουθούσε, τη θαύμαζε!
Το κλασικό μπαλέτο της ανήκει
Η Πλισέτσκαγια στάθηκε όρθια στην εξαντλητική δίνη της εκπαίδευσης των Μπολσόι. Κι αν ήθελε να κρατήσει τις μεγάλες καλλιτεχνικές στιγμές, δεν μπορούσε. Η σκιά του σταλινικού καθεστώτος ήταν βαριά και απλωνόταν παντού. Τα λόγια της δεν χρειάζονται σχόλια: «όπου κι αν κοιτάξω στα παιδικά μου χρόνια, όλα περιστρέφονται γύρω από την πολιτική και τον σταλινικό τρόμο».
Ως έφηβη θεωρούνταν ανερχόμενο αστέρι και γι’ αυτό της δόθηκε ο πρωταγωνιστικός ρόλος στο έργο «Πακίτα». Μάλιστα, η παράσταση θα παιζόταν μπροστά σε αξιωματούχους της μυστικής αστυνομίας (NKVD). Το 1949, σε ηλικία 24 ετών, θα χορέψει ενώπιον του Στάλιν για τα εβδομηκοστά του γενέθλια. Χρόνια αργότερα θα παραδεχθεί ότι φοβόταν να αντικρίσει το βλέμμα του.
Όταν είδε το όνομα της στο ρωσικό, ειδησεογραφικό πρακτορείο -TASS- ανακουφίστηκε. Για έναν καλλιτέχνη ήταν σημαντικό να αναφέρεται το όνομα του εκεί. Η συμπερίληψη στο εν λόγω μέσο ισοδυναμούσε με αποδοχή από το καθεστώς. Η Πλισέτσκαγια έλπιζε ότι θα είχε μεγαλύτερη ελευθερία. Διαψεύστηκε. Μέχρι το 1959 δεν της επιτρεπόταν να ταξιδέψει εκτός ΕΣΣΔ. Εκείνη τη χρονιά της δόθηκε άδεια να πάει στις ΗΠΑ με τα Μπολσόι.
Η σοβιετική γραφειοκρατία, βέβαια, στέρησε από τους χορευτές κάθε προνόμιο που είχαν. Η Πλισέτσκαγια, παρά τους περιορισμούς, κατάφερε να παρουσιάσει θεάματα με βαθύτερο νόημα, καλλιτεχνικές εκφράσεις που ξεπερνούσαν την ασφυκτική, ιδεολογική, βάση.
Το ταλέντο της ήταν τόσο μεγάλο που έκανε τα πάντα να λάμπουν. Οι παραστάσεις μπαλέτου χωρίς αυτήν δεν θα είχαν την ίδια σημασία. Χόρεψε όλα τα κλασικά έργα, αλλά δεν συναντήθηκε με το νέο στον χορό. Η ίδια είχε πει: «Χόρεψα όλο το κλασικό μπαλέτο και ονειρευόμουν κάτι καινούργιο. Την εποχή μου, όμως, ήταν αδύνατο».
Τη δεκαετία του 60΄ θα συνεργαστεί με τον κουβανό χορογράφο Αλμπέρτο Αλόνσο στην «Κάρμεν». Ανέλπιστη τύχη, μια και η επαφή με καθετί «εξωσοβιετικό» δεν ήταν αυτονόητη. Παρ’ όλα αυτά, το περιεχόμενο της παράστασης ενόχλησε τους κρατικούς αξιωματούχους που προσπάθησαν να υπονομεύσουν την προσπάθεια.
Όταν το καθεστώς άρχισε να κλυδωνίζεται και η πτώση του ήταν αναπόφευκτη, τίποτα δεν μπορούσε να κρατήσει την Πλισέτσκαγια εντός συνόρων. Διηύθυνε το εθνικό μπαλέτο Ισπανίας το 1988, ενώ έδινε μαθήματα σε διάφορες χώρες του κόσμου.
Οι σταθερές της
Δυο ήταν οι σταθερές στη ζωή της: τα Μπολσόι και ο σύζυγος της, ο Ρόντιον Σεντρίν. Με τον άντρα της ήταν μαζί από το 1958 και ήταν αυτός που τη βοήθησε στην καριέρα της. Τα Μπολσόι, όμως, ήταν όλο της το είναι! Μέσα απ’ αυτά συνέλαβε τη φαντασία του κόσμου και ήταν αυτά που την κράτησαν στην ΕΣΣΔ.
Μέσα από τα λόγια της φαίνεται η αγάπη και ο θαυμασμό της για τον οργανισμό, για το θέατρο, Μπολσόι. «Το θέατρο είναι απίστευτα κατασκευασμένο, το μέγεθος της σκηνής, η κλίση του εδάφους… Δεν ξέρω από τι ξύλο είναι φτιαγμένο, όμως έχει κάτι από την άνοιξη. Σε άλλα θέατρα το έδαφος είναι επίπεδο ή κλίση πολύ μεγάλη. Χόρεψα σε όλες τις μεγάλες σκηνές του κόσμου και μπορώ να πω με σιγουριά ότι αυτή των Μπολσόι ήταν η καλύτερη».
Και χόρεψε, ναι χόρεψε, και μάγεψε, ναι μάγεψε, και υπέταξε την κίνηση, ναι την υπέταξε και ναι, βρήκε το θαύμα και μας το έδωσε! Πολλές οι αξέχαστες ερμηνείες και πώς να σβήσουν οι «Οντέτ» και «Οντίλ» από τη «Λίμνη των Κύκνων», η «Αουρόρα» από την «Ωραία Κοιμωμένη»… Μα, πάνω απ’ όλα ο «Θάνατος του κύκνου», κάτι ανεπανάληπτο, κάτι που δεν θα ξαναδούμε. Για την Πλισέτσκαγια η κίνηση ήταν τα πάντα και όπως έλεγε: «Λέγεται ότι εν αρχή ήταν ο λόγος. Εγώ σκέφτομαι στην αρχή ήταν η κίνηση.
ιατί μέσα στην κίνηση εμπεριέχονται τα πάντα και όχι στον λόγο». Όσο, λοιπόν, ο κόσμος κινείται, ο αέρας δεν φυλακίζεται, η Πλισέτσκαγια θα ζει στις προβολές του μυαλού μας. Πέθανε στις 2 Μαΐου 2015, στο Μόναχο.
Πηγή
-«Maya Plisetskaya, Ballerina Who Embodied Bolshoi, Dies at 89» [nytimes]
Ακολούθησε το GWomen στο instagram
Στείλε μας νέα, ιδέες, προτάσεις, απορίες για τον γυναικείο αθλητισμό στο [email protected]